Migjeni, kush ishte shkrimtari i njohur

— nga Korrieri, 18.08.2003

Millosh Gjergj Nikolla u lind ne Shkoder, ku kaloi femijerine e cila ishte prekese, e trishtueshme dhe deri e vajtueshme. Tre vjec u semur rende nga pleviti, aq sa i hoqen edhe shpresen per te jetuar. Pese vjec i vdiq e jema dhe trembedhjete vjec i vdiq i jati. Pas nje viti edhe vellai i vetem. Gjyshja, Stanka, i plotesoi ledhatimet e moshes. Shkollimin fillor e ka bere ne Shkoder, te mesmen ne Gjimnazin Shteteror serb te Seminarit te “Shen Theollogut” ne Manastir. Pas shkolles ka dhene mesim ne Vrake te Shkodres dhe ne Puke.

Qe ne Vrake u semur rende dhe shkoi ne Torino per t’u kuruar. Por ne 26 gusht te vitit 1938 do te mbyllte pergjithnje syte, nga tuberkulozi. Ai shkroi tregime, vjersha lirike nder fletoret dhe revistat e vendit. Botoi ne “Perpjekja shqiptare”, “Ilirija”, “Jeta dhe Kultura”, “Shqypnija e re” dhe “Kuvendi Kombetar”. Ne vitin 1936 krijimet e tij poetike i permblodhi ne “Vargjet e lira”, qe u ndaluan nga censura. Ne 1954, 1957, 1961 dhe pas viteve ’90 u botua vepra e tij e plote.

A do qymyr, Zotni?

Dy thas qymyr mi kal. Prane, malsorja. Trotuari me bllok dyqanesh djathtas, ashtu edhe majtas. Kali dhe malsorja ne parakalim. Qymyri ne konkurs. Shikon Njeriu – artist dhe ia prish syte kjo dis’harmoni. Nje disonance e vrazhde. Malsorja i fryn hundet, prodhimin e njesh per trotuar dhe gishtat i fshin per xhublete. Veprim i thjeshte, por motiv delikat per nje piktor. Thupra ne dore te malsores zhgrryhet pertoke dhe shkruen nje vije kilometric gjate rruges. Qashtu malsorja nenvizon mendimet e veta.

– A do qymyr, zotni?
– Sa?
– Dymbedhjete leke… Po ndalu, thuej ti sa. Pse po ik?
– Ne ket vape dymbedhjete leke? – pyet nje tjeter tue perqeshe.
– Po sa jep ti, pra?
– Jo, mue nuk me duhet.

“Vertet vape ban. Pa kujt i duhet qymyri. Po e mbaj dhjete leke”, mendon malsorja dhe ec neper hije rruges se qytetit. Kali leviz ne symbylle. Ndoshta andrron. Tash ne pleqni andrron dashin e dikurshme te peles. Malsorja s’e nget. Nuk e trazon ne knaqsi te tij te pamvarshme. Asht duruesae. Kur dalin ne diell, perdhe zhgrryhet nje hije. Dy hije. Dy hije te ngaterrueme, te kaperthyeme, hija e kalit dhe hija e malsores. Nuk mund ti dallojsh keto dy hije. Nuk mund t’i keputish. Njana pa tjetren nuk shkojne. S’kane vlere. Se vetem bashke perbajne nje tansi. Nje tyansi jetsore. Krk- kkk kthehet qymyri ne shpine te kalit, krkk, krkkk, krk dhe krismat monotone te patkonjve te kalit, qe ndeshin per gure.

Malsorja con kryet. Shikon diellin… koha me u nise. Me u kthye ne malsi. E qymyri s’u shit. Vendosi ta japi ma lire.

– O ti djale, sa asht sahati?

– Djaloshin e terheq bukuria e malsores. Miqesisht i afrohet dhe i thote sa asht ora. E pyet sa e mban qymyrin. Ban pazarllek, edhe pse s’ka qellim ta bleje. Por malsorja asht e bukur dhe e re. Pse mos te kuvendoje pak me te? “Asht e ndyte, – konstaton djaloshi. Sa teveqele jane keto katundaret. Nuk te kuptojne. Duhet me i thane… dhe ate qe nuk thohet.” Keshtu mendon djaloshi dhe e shikon malsoren si bir zotnie sherbtoren e re te veten. “Teveqele! Teveqele! S’kupton asgja!”. Dhe djaloshi shkon ne pune te vet. E malsorja fillon te shqetesohet per kthimin ne malsi. Shikon diellin, si gjithnji po afrohet nga perndimi. Si ka per tu kthye ne malsi neper terr? Me te vertete, ajo nuk dron prej lugetenve dhe bubazhelave por… t’ishte plake nuk do kishte aspak frige, por… Kujtohet si nja dy tri heresh i jane vu mbrapa do njerez, dhe se pari se c’lypshin prej saj… Pra, nuk i dron bubazhelat si qytetaret, por njerezit… Njerezit i ka ajo frige. E pse? Pse asht e re dhe pak e bukur.

– Nje dhimbe e kandshme shtrengon zemren e malsores.
– Sa e ke at qymyr fisnike?

Malsorja siellet. E njef njeriun q’e pyet. Ia ka shite edhe nji here qymyrin. I thote:

– Tete leke!
– Jo, shtrenjte e ke… Me ke idhnjue ate dite, – i thote njeriu dhe shikon majtas e djathtas.

Malsorja qeshet, disi e turpnueme. E mshef ftyren. Kuqet.

Malsorja qeshet, disi e turpnueme. E mshef ftyren. Kuqet. Nuk i con syte ne njeriun. Pyet e frigueme:

– Sa per ty pra?
– Pese!
– Merre shtate!
– Hajde per gjashte!

Malsorja rri pezull. Mendohet. Shikon diellin – Ia pash hajrin! – thote, dhe i shkon mbrapa blesit. E ai njeri q’aty , ai qe tash po ec perpara saj, peshon shume rande ne kujtesen e malsores, e cila kuqet e skuqet nga turpi.

VETVRASJA E TRUMCAKUT

Dhe trumcaku vuente nga melankolia. U lind ne nji vend me te vertete te shkrete. Ne vend te barit bijshin qimet e derrit; e ne vend te pemve – brinat e shtazes parahistorike. Dhe ne ket natyre – e cila nuk mund te quhet natyre – kush mund te mos bahet melankolik? Dihet se nje trumcaku s’i duhet shume per jete, por natyra , e cila nuk ishte natyre, s’i epte as aq.

Mos pyetni si e tek u gjet trumcaku n’at vend, dhe si e tek u gjet njeriu ne ket pike kozmike; nuk e dijme shume. Hipoteza dhe andrra. Miliona vjetesh dhe nje fjale goje, si pershembull: “…te bahet drite! Dhe drita u ba! – A shifni nje fjale magjike! Hokus-pokus! Sa bukur!

Dhe une thash te bindet trumcaku, ne nje vend ku ne vend te barit bijne qimet e derrit e ne vend te pemve – brinat e shtazes parahistorike.

Nje here trumcaku qendroi mbi nje brene. U merzit te shikoje qimet e derrit, u merzit te fluturoje prej brenes mbi brene. Nga merzia dhe idhnimi mbylli syt. Ra ne pikllim melankolik. Njeriu me temperament melankolik asht inteligjent. E inteligjenca ka kuptim ma te hapet te fjales, pakkujt i solli qetsi dhe te mire.

Dhe trumcaku ne maje te brenes e ne kulm te melankolis, vendosi te vritet. Plot ironi filozofike shikonte rreth perqark vetes e vendimi i patundun mirfilli pasqyrohej nder syt e tij te deshperuem. Cicerroi nje here, cicerroi dy here, cicerroi tri here. Mandej nje crrrrr e gjate e plot mallengjimishte, porosia e tij e fundit. Testamenti i dhimave te tij. Dhe, pa u dhane kraheve, kecej prej brenes… ra mbi nje qime te derrit, te gjate e te mprehte si thika, dhe u ngul mbi te.

Trumcaku i ngulun mbi nje qime te derrit. Me krahet dhe puplat e tij lodronte era dhe e sjellte rreth qimes, si sillet gjeli metalik ne maje te oxhaqeve tona. Atbote frynte veri.

Ç’ka jane keto kapercime logjike! Ka me bertite ndokush.

Po, lexues i dashtun e jo i ceket. Po! A pak kemi kapercime logjike, morale dhe dogmatike ne boten tone reale? Pse po zemrohe dhe po don me me gjykue, per disa kapercime logjike askuj damsjellese?

ZOTI TE DHASHTE

Dikush trokit ne dere…

– Kush a?
– A po na fal ndoj send, zoje?
– Zoti te dhashte!
– Me fal ndoj send, te dhashte Zoti shendet…
– Hajt! Zoti te dhashte!

Por lypesi e di se c’domethane “Zoti te dhashte”: Mos me pas kurr, mos me ngran kurr. Prandej me ma teper fuqi i bie deres. E tash permrenda asht zani ma i rrepte:

– Hajt more! Zoti te dhashte! A merr vesht?

Lypsi doemos i duhet me marre vesht. E len ate dere, msyn te dyten, te treten, te katerten, e keshtu me rradhe, te gjitha dyert e asaj rruge. Kjo rruge sot per sot asht fusha e veprimit te tij. Neser asht ndoj rruge tjeter. Fushat e veprimit te qytetarit tone jane te ndryshme. Dhe ndryshojne njena nga tjetra, sic ndryshon parajsa nga ferri, me te gjithe variacionet piktoreske dhe mallengjyese. E lypsit, qe trokit nga dera ne dere, diku ia falin ndoj send, diku i thote zoja e shtepise: “s’kam besa” – dhe lypsi athere asht i bute, shkon tue mbajt mend kete dere, me ardhe ndoj dite tjeter. Por at “Zoti te dhashte” lypsi s’e duron; s’don ta degjoje. Ai e din mirfilli se c’do me thane “Zoti te dhashte”. Edhe ate, i cili percjell me keto dy fjale, ai fillon ta mnije. Kurr ai s’i ka ndame keto dy fjale njenen nga tjetra. Kudo qe degjon fjalen “Zot”, ai pa dashje ia shtonte ate “te dhashte” dhe ne tru te tij u krijonte dicka qe s’kuptohet e qe mnihet. Se ai ishte i sigurt se “Zoti te dhashte” domethane tallje.

Nje dite, me nje buzeqeshje ironike, duel lypsi nga nje ndertese me kryq ne maje, se aty kishte veshtrue keto fjale: “Zoti qe kujdeset per zoqte e qielles, s’ka me i lane njerezit te vdesin nga uja”. Hee – thoshte lypsi tue dale – sot nuk asht njashtu. Zoti ndoshta kujdeset pet trumcake edhe priftent, por per mue s’e besoj. Mue dhe shoket e mi, po na harron bota e si mos te na harroje Zoti, qe s’na ka parasysh. Por thone, se Zoti… ketu lypsi preu mendimet dhe shpejtoi mbrapa nje plaku me bastun.

– Zotni, te lutem, me fal ndoj send…
– Zoti te dhashte!

Lypsi shtrengoi dhambet per ta ndale gjuhen, e cila ishte gati te kaloje kufirin e bjerzis. Shtrengoi dhe grushtat, e thonjt qe tash sa kohe nuk i kishte te preme, iu ngulen ne dhanat e duerve. Perpara vetes nuk shef asgja tjeter, vec objekte mnie. I bjen nder mend, koha kur s’ka pase nevoje me lype. Perkundra. Kujtohet si i ka ndihmue lypsat qe vijsnin dite shtune ne prakun e dyqanit te tij, kur ishte farktar… E sot? Atij pak kush i ndihmon, pse jane shume lypsa. Kujt i epet ma pare? Arsyetonte lypsi se fundi. Por mnia vetvetiu, pa arsye, rritej e pushtonte zemren e trunin e tij dhe m’at cast donte te shfreje ne nje menyre makatare tue rrahe hekurin e kuqun. E kur nuk ka hekur dhe cekic. Puna del e dyshimte dhe e rrezikshme.

Prandaj me taktikë, zotni, mos thoni “Zoti te dhashte!”.