Hilet rreth një kufiri

-- nga Sabit Rrustemi

Mes Republikës së Kosovës dhe IRJM-së pritet së shpjeti vijëzimi i kufirit. Apo, siç thot populli vendosja e gurëve të megjës. Kufiri apo guri i megjës përherë ka nxjerrë telashe. Qoftë kur është vënë për herë të parë, kur është luajtur apo edhe kur është prishur.
Në të kaluarën, këto ngatërresa për gurë megjësh shpesh kanë përfunduar me të shtëna pushkësh por, nuk janë zgjidhur. Është dashur rishtas të ulen odash apo në tryezë, pleqnarë a zyrtarë, të cilët jo pak nëpër të kaluarën tonë ia kanë mbajtur anën të fortit.
Kontesti (në gjuhën juridike) apo ngatërrimi për kufirin mes Kosovës dhe IRJM-së, sidomos për pjesën nga Hani I Elezit e deri në gurin tremegjësh në Kodrën e Madhe mbi fshatin Dunav që tashmë de fakto dhe de jure ndan tri shtete, nis që nga legjenda.

Edhe sot e kësaj dite në Grykën e Karadakut rrëfehet se si dy vëllezër, (bij të Kolës) kishin vendosur për ta ndarë në dy pjesë hapësirën që zotëronin mes Kumanovës dhe Gjilanit, hapësirë kjo që kryekëput bie këndej e andej Grykës së Karadakut. Dy vëllezërit vendosin që të nisen me agun e parë të diellit, njëri nga ana e Moravicës (pjesa e Kumanovës) e tjetri nga Ura e Moravës (pjesa e Gjilanit). Aty ku do bëheshin bashkë do ishte dhe guri i mugjës.
Kur takohen diku mbi Zllakuqan (lagje e Stançiqit), pak pa arritur në Bellanofc, ngatërrohen keqas me fjalë, duke u akuzuar mes vete se nuk janë nisur në të njejtën kohë.
Akuzat e vëllezërve përfundojnë me gjakderdhje dhe sot e atë ditë ai vend quhet Te Ujt' e Kuq .
Megjithëse ky është vetëm një variant i kësaj legjende dhe këtij toponimi që thellë është ngulitur në popull, deri në ditët e sotme në këtë pjesë që ndanë tash këto dy shtete, gurë megje apo kufi ende nuk është ngulur apo qartësuar.
Gjatë kohës së Perandorisë osmane, këto treva kanë qenë të pandashme. Të pandashme ishin edhe me ardhjen e Serbisë së parë e cila i pushtoi që të dy pjesët.

Gjatë luftës së dytë botërore u bënë dy orvatje për të vendosur një kufi. Fillimisht Italia fashiste dhe Bullgaria këto hapësira i ndan përmes rrjedhës së lumit Morava. Madje ende në popull ruhet toponimi "Udha e bugarit" e ngritur që nga Kaçanaiku, nëpër Viti dhe përgjatë gjithë lumit Morava deri në Konçul.
Si për ironi, njerëzit thonin se u dënua ai vëllau që u pat nisur para kohe prej Urës së Moravës dhe, pikërisht aty u pat vendosur kufiri, i cili pat marrë dhe jetëra njerëzish sepse nuk ishin mësuar me kufij mes tokash të tyre.
Si kundërpërgjigje, pas kapitullimit të bullgarëve, kufiri u zhvendos nga Ura e Moravës dhe u bart krej të anën tjetër të Moravicës, përgjatë Udhës së frengit( hekurudhës) duke e ndarë të njejtën në dysh, për një periudhë tremujore që në popull ende njihet si "tri ditë Shipni". Sepse, tre muaj luftërash, derisa e morën përfundimisht komunistët e Titos, kaluan sit ë ishin tri ditë.

Në këtë pjesë, sërish nuk pati gurë të ngulur. Ishte vetëm një vijë e butë administrative që ndante tokat përmes komunash kadastrale.
Pas prishjes së ish Jugosllavisë dhe mëvetësimit të IRJM-së, deri më 12 qershor 1999. serbët patën ngulur çadrat në një lagje të Stançiqit që quhet Toplanë, ndërsa maqedonët rrinin një kilometër më larg.
Përpjekjet e disa hershme sidomos gjatë viti 1997 mes ish RFJ-së që kishte ngelur vetëm me Serbinë dhe Malin e Zi (kuptohet edhe me Kosovën që mbahej me dhunë) dhe IRJM-së, rezultuan të pasuksesshme.
Serbia dëshironte t'i kishte në dorë majat e Karadakut dhe ta mbante gjithnjë nën vëzhgim IRJM-në e cila, natyrisht nuk pajtohej dhe kontesti mbeti i pazgjidhur deri në shkurt 2001 kur, këto dy shtet (Serbia dhe Maqedonia) krejtësisht në kundërshtim me Rezolutën 1244 e "zgjidhën" këtë lëmsh që ishte nyjëzuar që nga ajo legjendë. Madje, Serbia "çuditërisht" bëri koncesione ndaj IRJM-së, koncensione këto që këtij shteti, emri i të cilit ende nuk është zyrtarizuar iu shpaguan si dhuratë me bartjen e konfliktit të armatosur nga Lugina e Preshevës në Tanushë (që u përshkallëzua shumë shpejt deri në Tetovë).

Kontesti i tashëm - dhuratë e Serbisë

Këmbët e Arushës i mbetën në dorë IRJM-së si dhuratë, dhuratë të cilën tashmë kjo republikë po mundohet me ruajt me fanatizëm në emër të 2500 hektarëve tokë që përfitoi, madje duke kushtëzuar edhe njohjen e Republikës së Kosovës.
Protesta, reagime, madje edhe një rezolutë e Kuvendit të Kosovës (pavarësisht se u zhvlerësua brenda pesë minutash) shtynë vijëzimine kufirit dhe nguljen e gurëve deri më sot, kur, dy shtetet tashmë kanë formuar komisionet dhe pritet të dalin në terren.
Por, shumë gjëra megjithatë edhe mëtutje mbeten diskutabile.
Do ta pranojë kaq lehtësisht Republika e Kosovës humbjen e 2500 hektarëve në emër të një njohjeje nga një shtet, i cili ende nuk ka një emër zyrtar dhe gjithashtu është i kontestuar. Apo do të heq dorë IRJM nga ratifikimi i Marrëveshjes me ish RFJ-në (Mali i zi& Serbi) rreth kësaj pjese të kufirit , ratifikim që ndodhi me 23 shkurt 2001, madje që pas dy javësh në një mënyrë u legjitimua edhe nga Këshilli i Sigurimit?

Apo, do gjendet një kompromis nga arbitrimi i NATO-s, duke i trajtuar tek-tuk disa pjesë pronash (sidomos në Debelldeh). Propozimi gjithëpërfshirës për statusin e Kosovës i presidentit Marti Ahtisaari, lë pak shpresa për një zgjidhje të ndërmjeme . Neni 3 që ka për shtjellim kufirin në Aneksin e VIII-të thotë decidivisht:"Kosova do të angazhohet me ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë për themelimin e një komisioni të përbashkët teknik brenda 120 ditëve nga hyrja ne fuqi e kësaj zgjidhjeje, për të përkufizuar vijën fizike të kufirit dhe për trajtimin e çështjeve tjera që dalin nga zbatimi i marrëveshjes së vitit 2001 në mes Republikës Federative të Jugosllavisë dhe ish Republikës Jugosllave të Maqedonisë. PNC dhe PUN do të përfaqësohen në këtë komision për të lehtësuar diskutimet në mes të dy palëve dhe ata mund të marrin pjesë në procesion e demarkacionit të kufirit me kërkesë të cilësdo palë" (3.3).

Pavarësisht se ky nen parasheh "trajtimin e çështjeve" si dhe "lehtësimin e diskutimeve", që nënkupton se i ka parasysh reagimet e shprehura nga të dy palët e veçmas nga ajo kosovare, Propozimi zotit Ahtisaari, menjëhërë nën këtë nen, rikujton deklaratën e Këshillit të Sigurimit të datës 7 mars 2001, ku bëhet "thirrje për nevojën e respektimit të sovranitetit dhe integritetit territorial t ëish Republikës Jugosllave të Maqedonisë. Në këtë kontekst thekson se marrëveshja mbi demarkacionin e kufirit, e nënshkruar në Shkup më 23 shkurt 2001… duhet të respektohet nga të gjithë".
Shihet qartë se ajo hilja e shprehur që nga kohëra më të largëta, është zhvendosur nga legjenda dhe nga Ujt' e Kuq e në Këshillin e Sigurimit, pavarësisht se Ish Republika Federative e Jugosllavisë, sipas Rezolutës 1244 nuk ka mundur atë kohë (23 shkurt 2001) të bëj marrëveshje me IRJM-në. Vetëm nëse UNMIK-u ka qenë atë kohë ndërmjetësues apo ka dhënë pëlqim pa i pyeur fare udhëheqësit dhe institucionet e përkoshme kosovare.

Po, UNMIK-ut asnjëherë s'ka pranuar që është konsultuar apo ka ndërmjetësuar në emër të Kosovës rreth këtij kontesti kufitar, përveç nëse e ka fshehur pjesmarrjen e vet në krejt këtë "çorbë", anise anulimi i menjëhershëm i Rezolutës së Kuvendit të Kosovës nga ana e PSSP-së lë hapësirë për të dyshuar.
Brenda periudhës njëveçare, aq sa parashihet puna e Komisionit të përbashkët ndërshtetëror për ta bërë vijën fizike të kufirit, mbetet shumë diskutabile mundësia e "trajtimit të çështjeve" të ngritura nga pala kosovare, pavarësisht deklarimeve të udhëheqësve tanë.
Bile këto deklarime më tepër janë demagogjike dhe pak a shumë të veshura me një llojë patriotizmi, sepse gjithnjë mbështetje e kanë Propozimin gjithëpërfshirës për statusin e Kosovës të presidentit Ahtisaari. Sidmos ky propozim është bërë thuaja shahadet për kryeministrin Thaçi.

Udhëheqësit tanë, gjatë kësaj kohe më tepër do të ishte në interes t'ju ofrojnë argumente për pronat tona Përfaqësuesit Civil ndërkombëtar (Eulexit - Piter Fejtit) dhe pranisë ushtarake ndërkombëtare (NATO-s) se sa palës maqedone.
Qeveria e Kosovës, përkatësisht kryeministri do duhej të përqëndrohej te çështjet që duhet trajtuar e që si nëpër gishtërinj i ka përbiruar Presidenti Ahtisaari dhe t'i grumbullojë argumentet, madje edhe duke u ngjitur sëpaku nganjëherë deri në Debeldeh e Stançiq, pikërisht në vendin e ngjarjeve e, jo vetëm nga konferencat e shtypit të thirret gjithnjë në Propozim. Korigjimi eventual i asaj Marrëveshjeje të 23 shkurtit 2001 të cilën e patën votuar edhe një pjesë e deputetëve shqiptar në Kuvendin e IRJM-së (PDSH)më tepër do të jetë në duart e ndërkombëtarëve sesa në mundësinë e kosovarëve apo në vullnetin e fçinjësisë së mirë nga ana e palës maqedone.
Përndryshe ajo hilja që rrjedh prej legjendës ( në njërin nga variantet) dhe që nuk u zhbë as pas derdhjes së gjakut, fare lehtë mund të mbijetojë edhe mëtutje sepse jorastësisht nuk është lënë dhuratë prej Serbisë.