PRESIDENTI DHE PËRFAQËSIMI I UNITETIT TË POPULLIT

-- nga Sabit RRUSTEMI

Si njëri ndër pjesmarrësit dhe kontribuesit në debatet për propozim-kushtetutën e Republikës së Kosovës, debate këto që pak a shumë korigjuan për të mirë ato "para debatet" se çka duhet të përmbajë Kushtetuta, po i rikthehem edhe njëherë Kapitullit të V-të të këtij propozimi, i cili në tërësi i kushtohet "Presidentit të Republikës së Kosovës", nisur që nga statusi i Presidentit e deri te shkarkimi i Presidentit.

Përse JO Presidenti nga populli

Hartuesit e këtij propozimi (qofshin autorë apo vetëm përkthyes) pavarësisht të qenit në dijeni rreth kërkesave , të themi kushtimisht të shumicës së këtij populi që, Presidenti të zgjidhet nga populli, këtë fakt e kanë anashkaluar dhe nuk e kabë bartur në propozim - kushtetutë.
Ekskluzivitetin e zgjedhjes së Presidentit, siç ka ndodhur realisht në tri etapa zgjedhore të pasluftës, ia kanë lënë edhe mëtutje Kuvendit të Kosovës, përkatësisht të zgjedhurve të popullit. Kjo nënkupton se populli, përkatësisht votuesit (ata që e shfrytëzojnë këtë të drejtë) Presidentin e Republikës së tyre mund ta votojnë vetëm tërthorazi, përmes të zgjedhurve të tyre, edhe nëse vullneti i tyre nuk pëpruthet plotësisht me atë të të zgjedhurve, pra deputetëve.
Kjo nënkupton një privim nga një e drejtë e çdo votuesi i cili nuk mund ta shpreh plotësisht përcaktimin e vetë rreth zgjedhjes së Presdientit.

Hartuesit e këtij propozimi, mbase janë ndikuar nga rrethanat imponuese, të cilat në një mënyrë a tjetër i kanë shtrënguar të shkojnë me këtë solucuon, që Presidenti të zgjdhet përmes Kuvendit.
Edhe po të mos kenë pasur ndikim nga jashtë, ata këtë do ta kishin propozuar edhe vetë sepse dëshirojnë edhe mëtutje që ta ruajnë ndikimin e partisë a koalicionit në përzgjedhjen e Presidentit,që nëkupton frigë nga vota e drejtëpërdrejtë e popullit. Insistimi, jo vetëm i imi, po thuaja i të gjithë pjesmarrësve dhe, edhe i kontrbuesve të tjerë, në në këto debate, ka qenë që Presidenti të zgjidhet nga populli.
Këtë insistim, hartuesit do duhej ta kenë edhe mëtutje parasysh, madje edhe ata që do ta votojnë këtë propozim - kushtetutë, sepse jo vetëm që është vullnet i shumicës dërmuese të këtij populli, po, edhe zgjidhje më e drejtë po, edhe një përgjegjshmëri më e madhe e partive apo koalicioneve ndaj elektoratit sepse nuk mund të dalin me çfardo propozimi. Por, duhet ta peshojnë ëmirë këtë.
Një President i zgjedhur nga vota e drejtëpërdrejtë do të jetë më i autoritetshëm, më i përgjegjshëm po, edhe në përputhje me "kompetencat e zgjeruara" siç po trumbetojnë hartuesit, anise ato kompetenca në disa raste janë të atakuara. Pak besoj se do të ndodhë kjo, anise një gjë të tillë e dëshiroj dhe do insistoj edhe mëtutje.

Uniteti nuk shprehet përmes Pesëdhjetë plus njëshit

Mbështetur në propozimim - kushtetutë, "Presidenti që përfaqëson unitetin e popullit të Republikës së Kosovës" (neni 83), nëse në rrethin e parë dhe të dytë të votimit, nuk siguron 2/3 -tat e votave të deputetëve, në rrethin e tretë të votimit mund të zgjidhet me 50% për qind plus një votë, që, sipas rrethanave të tashme, dëshmitarë të të cilave kemi qenë, Presdienti, edhe kur ka ekzistuar marrëveshja e partnerëve politikë, në rrathët e parë të votimit, mezi ka siguruar 61 vota të deputetëve, që do të thotë 50% për qind plus një, në raport me 120 ulëset e deputetëve.
Shih për këtë, para rrathëve e tretë të votimit është dashur të ngriten në këmbë e të angazhohen përfaqësitë diplomatike, kryetarët e partive në koalicion, shefat e tyre etj. Në mënyrë që t' i sigurojnë votat e domossdoshme.
Realiteti i zgjedhjes së deritashme të presidentëve përmes Kuvendit të Kosovës, përkatësisht të deputetëve, nuk ka dëshmuar se ata "përfaqësojnë un itetin e popullit", anise populli (votuesit) mund të kishin votuar ndryshe nga të zgjedhurit e tyre. Presidenti i zgjedhur (bie fjala Presidenti historik i Kosovës, dr. Ibrahim Rugova) mund ta përfaqësojë unitetin e popullit po, ajo përmes votimit në kuvendin e Kosovës, ka rezultuar ndryshe.

Apo rasti i fundit i zgjedhjes së sërishme të Presidentit Sejdiu domosdo dikton që, për t'u shprehur uniteti i popullit, qoftë edhe kur votuesi voton tërthorazi përmes të zgjedhurve të tij, i njejti të zgjidhet vetëm me 2/3 tat e votave të deputetëve (nëse shkohet edhe mëtutje që Presidenti të zgjidhet përmes Kuvendit), pra nëse mbrohet ky propozim që është debatuar por , që realisht është insistuar të ndryshohet.
Nëse Presdienti do të zgjidhet me 2/3 e votave të deputetëve, ashtu edhe siç është paraprë me plotë të drejtë shkarkimi i tij në pasuesin e fundit të nenit 91, ai realisht do të mund të përfaqësojë unitetin e popullit të Kosovës. Në të kundërtën as të partnerëve të koalicionit, cilëtdo qofshin ata. E, kjo u pa dhe po shihet që nga pragu i shpalljes së pavarësisë së Republikës së Kosovës dhe më pas.
Kështu që hartuesit, nëse vërtetë janë hartues e jo vetëm përkthyes apo lekturues të këtij propozimi, nëse nuk angazhohen që Presdienti të zgjidhet drejtëpërsëdrejti sepse dëshirojnë ta ruajnë ndikimin e partisë apo koalicionit në përzgjedhjen e tij, domosdo do duhej që ta korigjojnë propozimin dhe, Presidenti ashtu siç mund të shkarkohet vetëm me dy të tretat e votave të deputetëve, të zgjidhet vetëm me 2/3 tat e votave të deputetëve. Sepse, në këtë mënyrë do të sigurohej patjetër edhe vota e partive tjera, atyre që mund të mbesin jashtë koalicionit po që e dëshirojnë një Presdient koncensual, pavarësisht sfidave që e presin Kuvendin me rastin e zgjedhjes së tij për të cilën fare mirë jam i vetëdijshëm.
Presidenti koncensual do ta dinamizonte edhe dialogun brendapartiak dhe ndëretnik të partive që kanë fituar zgjehdjet apo që kanë krijuar koalicionit. Apo, edhe mund ta zgjerojë koalicionin që do të thotë, të sigurojë një stabilitet më të qëndrueshëm politik. Kuptohet, edhe duke bërë koncesione në favor të unitetit edhe nga ato parti së cilave ju duhet edhe vota e tjerëve për ta zgjedhur Presidentin, i cili, dakord, do duhej ta përfaqësojë unitetin e popullit të Kosovës dhe, të mos ketë angazhime të tjera publike apo partiake.

Kompetencat e zgjeruara janë atakuar

Pavarësisht se është thënë dhe trumbetuar bukur shumë që tashmë "Presidenti ka kompetenca të zgjeruara" dhe që, sipas këtyre trumbetuesve, ato edhe qenkan përfshirë në këtë propozim - kushtetutë, një lexim më i kujdesshëm i këtij Kapitulli vë në dukje se këto kompetenca janë të atakuara dhe ate, herë nga Kryeministri e, herë nga qeveria.
Për shembull, në nenin 84, pika 18, thuhet "emëron Komandantin e Forcave të Sigurisë pas rekomandimit të Qeverisë".
Realisht Qeveria do duhej t'i rekomandonte Kuvendit dhe, Kuvendi pastaj pas sigurimit të votave të duhura do duhej t'i propozonte Kuvendit. Sepse, jo Qeveria por Kuvendi po e zgjedh Presidentin. Dhe, organi më i lartë ligjvënës nuk do duhej të privohej nga e drejta për ta dhënë kontributin po edhe votën për Komandantin e Forcave të Sigurisë së Kosovës, i cili, sipas këtij propozimit , i përgjigjet atëherë vetëm Qeverisë dhe, përmes Qeverisë, në një mënyrë edhe Presdientit.
Komandanti i Forcave të Sigurisë së Kosovës, do duhej të propozohej nga Kuvendi i Kosovës dhe, detyrimisht t' i raporetonte këtij Kuvendi dhe, kuptohet Këshillit të Sigurisë së Kosovës, thirrja e të cilit duhet të jetë obligatve e jo të thuhet si në propozim "mund të kërkojë mbledhje të Këshillit të Sigurisë së Kosovës dhe i kryeson ato në gjendje të jashtëzakonshme" , i njejti nen, pika 21.

Këshilli i Sigurisë së Kosovës nuk do duhej të themelohej dhe ruhej vetëm për gjendje të jashtëzakonshme. I njejti organ do duhej punuar dhe takuar në baza periodike pikërisht për ta evituar gjendjen e jashtëzakonshme.
Kompetencat e Presidentit, gjithnjë sipas propozim - kushtetutës së publikuar dhe të debatuar, atakohen edhe nga vetë Kryeministri, qoftë te politika e jashtme po, edhe te emërimet e brendshme.
Kryeministri, sipas këtij propozimi, ka mënjanuar qeverinë nga rekomandimet në emër të saj (dhe përmes rrugës së Kuvendit më pastaj ) por, të drejtën ekskluzive për t'i propozuar Presidentit apo për ta konsultuar atë, ia ka lënë vetëvetes nëpërmjet hartuesve të këtij propozimi.

Në shumicën e vendeve parlamentare, e, edhe këtyre të rajonit, kjo praktikë nuk parashihet.
Është e kuptueshme që Kryeministri me Presidentitn takohen më dendur se sa bie fjala Presidenti me qeverinë dhe, veçanërisht atëherë kur janë partnerë të koalicionit do duhej t' i koordinojnë edhe hapat veprues por, që ai ta ketë të drejtën që "në bazë të konsultimit me Kryeministrin, vendos për formimin e misioneve diplomatike e konsullare të Republikës së Kosovës" (neni 84, pika 22) apo aq më pak që "në bashkëpunim me Kryeministrin, emëron Drejtorin, Zëvendësdrejtorin dhe Inspektorin e Përgjithshëm të Agjencisë së Kosovës për Inteligjencë" (neni 84, pika 19-të).

Nëse edhe për një fushë kaq të nevojshme e po aq edhe të ndieshme privohet Kuvendi dhe Qeveria e Kosovës dhe kjo e drejtë varet vetëm prej Kryeministrit në rend të parë dhe mëpastaj e Presidentit, atëherë shtroj pyetjen, sa mund të jetë e pavraur kjo Agjenci dhe poashtu, sa mund të kontribuojë në interes të Kosovës.
Kuvendi i Kosovës nuk guxon në asnjë mënyrë që të leojë të anashkalohet nga kjo e drejtë. Njejtë sikur që nuk guxon të mos e mbrojë pavarësinë e këtij Agjencioni, që, ka vite ka qenë çështje imediate por, njëkohësisht edhe "mollë e ndalueme" për institucionet e Kosovës.
Edhe në këtë rast, qeveria përmes Kryeministrit duhet ta trasojë rrugën përmes Kuvendit deri te Presidenti, të cilit duhet t'i sigurohet mundësia që, përmes Kushetutës, nëse nuk është dakord me propozimit, ta kthej të njejtin mbrapshtë, sërish në Kuvend për rishqyrtim dhe korigjim.

Me mënyrën se si është hedhur në këtë propozim - kushtetutë, ky kapitull dhe, veçanërisht raportet mes Presdientit dhe Kryeministrti, duket se është marrë për bazë kryekëput koalicioni i tashëm qeverisës, jetëgjatësia e të cilit si duket është menduar deri në pambarim.
Realiteti, megjithatë do të ndryshojë së shpejti dhe, që pas zgjedhjeve të para dhe të njemendëta në Republikën e Kosovës, ashtu siç e kanë pranuar jo vetëm hartuesit e kësaj propozim - kushtetute e, që del si obligim nga Pakoja e Presidentit Ahtisaari.
Dihet deri kur është afatshmëria e zgjedhjeve të reja dhe, këtë hartuesit, subjektet relevante dhe përfaqësuese në Kuvendin e Kosovës e, edhe ato në koalicion, nuk duhet ta harrojnë.
Andaj, le të mendojmë për një kushtetutë më afatgjate dhe, le t' ia përshtasim interesave të Kosovës dhe qytetarëve të saj, sepse në këtë mënyrë fitojnë të gjithë e jo vetëm partnerët e këtij koalicioni, ndaj të cilit nuk kishte as koncenzus brenda vetë partive që e krijuan.