Berisha, dhunë politike në 99 mënyra

-- nga REXHEP QOSJA

Profesor, kur e keni vizituar për herë të fundit Shqipërinë? Dhe, ç’ndryshime keni vënë re?

Në Shqipëri, për herë të parë, isha në janar të vitit 1970 e për herë të fundit para më tepër se tre vjetësh. Kur isha, para më tepër se tre vjetësh, kam parë shumë ndryshime. Në të vërtetë edhe Shqipëria, edhe Kosova, edhe shqiptarët kudo në Ballkan vetëm tani po urbanizohen si duhet e sa duhet. Në Shqipëri (si edhe në Kosovë) po ndodh një ndërtimtari e madhe dhe e shpejtë, me vlera të dukshme dhe me dobësi të dukshme arkitekturore, artistike. Po zhvillohen qendrat e qyteteve e po harrohen anët; po zhvillohet qendra e Shqipërisë e po harrohen anët.

Kam lindur e jam rritur jo shumë larg Vermoshit dhe miqtë e atjeshëm më thonë se Vermoshi ka mbetur ai që ishte në vitin 1945. As komunizmi, as demokracia nuk u lodhën për të – aspak. Kështu po zhvillohet e gjithë Shqipëria: me dallime tepër të mëdha. Kemi qendrat e qyteteve, po thuhet, gjithnjë e më evropiane dhe kemi anët, disa dhjeta metra larg qendrave – më keq se ballkanike, si përpara. Kemi disa mijëra politikanë e tajkunë, që janë bërë milionerë, dhe kemi disa miliona të varfër ose shumë, shumë të varfër. Kemi disa mijëra me nga disa punë dhe kemi qindra e qindra mijëra të lënë në mëshirë të Zotit - pa punë! Domethënë: Shqipëria (dhe Kosova) zhvillohen pa aspak drejtësi sociale!

Si dhe sa i ndiqni zhvillimet aktuale politike, ekonomike dhe shoqërore në Shqipëri? Cili është mendimi juaj për to?

I ndjek aq sa më bëjnë të mundshme televizionet shqiptare dhe interneti. I përcjell në vazhdimësi. Jam natyrisht i gëzuar pse zhvillime të dëshiruara ndodhin dhe i dëshpëruar pse ato zhvillime aq shpesh shoqërohen nga jo pak të këqija.

Keni qenë shpesh kritik me mënyrën e drejtimit të shtetit shqiptar pas viteve ’90. Jeni shprehur se “monizmi totalitar është zëvendësuar nga pluralizmi i totalitarizmave”. Pse? Çfarë ka çaluar në drejtimin e shtetit?

Në krye të punëve politike dhe shtetërore të Shqipërisë, sipas bindjes sime, me disa përjashtime, janë gjetur njerëz, të cilët, në thelb, i kanë sjellë dëm Shqipërisë. Jam i bindur se vlerësimi i rolit të tyre në një të ardhme, të liruar prej pasioneve të sotme partiake dhe prej instant-analistëve të sotëm, do të jetë katastrofal. Shqipëria vazhdon të jetë nga ato shtetet që politikologët e quajnë shtet i privatizuar. Instant-analistët, që e arsyetojnë çdo nomenklaturë politike, së cilës ia kanë shitur shpirtin, thonë: po, Shqipëria është zhvilluar shumë gjatë këtyre viteve. Po, është zhvilluar! Ai është zhvillim i natyrshëm, i domosdoshëm, si bari që gjelbëron në pranverë, si të mbjellat që piqen në verë. Por, të bëjmë pyetjen: ku do të ishte sot Shqipëria pa patologjinë e tyre politike dhe qeverisëse? Shumë më përpara. Ndoshta në BE.

Në këndvështrimin tuaj, me ç’notë do ta vlerësonit shkallën e demokracisë në Shqipëri? A ka ndonjë ngjashmëri edhe në Kosovë kjo mënyrë e të drejtuarit të shtetit në Shqipëri?

Shqipëria është demokratike vetëm nga jashtë. Ka shumë parti, ka shumë media dhe ka zgjedhje, formalisht, të lira. Brendësia e saj politike e shtetërore, thelbi i saj, as përafërsisht nuk është demokratike. Në qoftë se demokracia, megjithatë, është marrëdhënie, dhe ligj, zbatim ligji, në qoftë se demokracia pashmangshëm e nënkupton funksionimin e shtetit të së drejtës, Shqipëria as përfaqërisht nuk mund të quhet shtet demokratik. Në brendësinë e vet, në thelbin e vet, në përbërjen e vet të brendshme, ajo është shtet brutal, shumë brutal, shtet me shumë dhunë, shumë shpërdorime, shumë cenime të Kushtetutës e të ligjeve dhe shtet me frikë.

Nuk po paraqes tani këtu një varg të dhënash mbi sjelljet e qeverisë dhe në qeveri, mbi sjelljet e Kuvendit dhe në Kuvend, mbi sjelljet e partive dhe në parti, që e dëshmojnë këtë brutalitet kundërdemokratik. Po e paraqes vetëm një të dhënë. Diku nga fundi i janarit të këtij viti, pohimit të një deputeti se një familjar i Kryeministrit të Shqipërisë mund të jetë pronar i një kazinoje, Kryeministri do t’i përgjigjet sa vijon: “Do ta mësosh mirë si ta qepësh gojën, mor rrugaç. Do ta heq imunitetin mor horr, mbaje mend do të çoj në gjykatë! “Dhe më tej: “Të jesh i bindur ti se ta bëj fytyrën si këpuca, po të lakoj emrat e familjarëve të tu. S’të thotë kush ty këtu se në ‘iks’ bordello janë kapur njerëzit e tu, që në filan bordello janë kapur ato kuplarat e tua. S’të thotë dot njeri këtë, as për lidhjet e tua me kuplarat. Do dalësh nga Parlamenti sa herë të shpifësh, se ti je budalla, ke edukatë kanalesh or horr, or njeri kuplarash!”. Dhe, më tej: “Kur të përmendësh Sherefedinin të lash gojën, sepse emrin e tij nuk mund ta ndotësh as ti dhe as ata që shkruajnë këto shpifje, që si moldave goditen me nallane nëpër pub-e!!!”.

Gjashtë muaj më vonë, i njëjti Kryeministër, të njëjtit deputet, në të njëjtin Kuvend i drejtohet kështu: “Jot motër dhe jot shoqe çfarë do bëhet?... Jot shtemotër, farë do bëhet?... Ç’do bëhet, fundërrinë, jot motër?... Prostitutë motelesh do bëhet?..”. Të njëjtën ditë, në të vërtetë të njëjtën natë, në të njëjtin Kuvend, Kryetarja e këtij Kuvendi, çohet në ndihmë të Kryeministrit, prej të cilit e ka mësuar dhunën politike dhe gjuhën politike dhe thotë: “Në fakt, ky e meriton me e kap për zhelesh, e jashtë!... Nxirreni jashtë atë zotërinë, nxirreni jashtë! Zotëri kape jashtë e nxirre! Vagabond! Ik andej! Ik! Del jashtë! Edhe nuk hyn më...”!

Tani ju pyes: në cilin Kuvend, të cilit shtet, në këtë planet, mund të dëgjohet diçka e këtillë? Jam i bindur, askund. As në Evropë, as në Azi, as në Afrikë. Për shtatë shekuj demokraci në Angli, konflikti më i ashpër në Kuvendin britanik konsiderohet ky: një deputet, me nofkën Shtylla, i thotë deputetit tjetër (nuk e di sigurt nëse atëherë ishte Kryeministër) Uinston Çërçill, mbasi ky e kalon kohën prej tre minutash për diskutim: “Le të shkojë në vend bulldogu!”. Çërçilli do t’i përgjigjet gjakftohtë: “Po zotëri, unë po e ndërpres fjalën dhe po shkoj, por ju duhet ta dini çka bën bulldogu kur shkon te shtylla”!

Natyrisht, ne nuk mund të kërkojmë prej Kryeministrit tonë, as prej Kryetares së Kuvendit tonë, të kenë as mendjen e Çërçillit, as kulturën e Çërçillit, as mentalitetin e tij a të deputetëve të tjerë britanikë. Por, ne mund të kërkojmë dhe duhet të kërkojmë prej Kryeministrit dhe Kryetares së Kuvendit të mos ndotin ashtu Kuvendin e Shqipërisë, të mos fyejnë ashtu Shqipërinë e shqiptarët. Të mos ushtrojnë aso dhune dhe të mos i bëjnë aso kërcënimesh një qytetari të Shqipërisë. Kryetari, Kryeministri, kryetari a Kryetarja e Kuvendit kudo në botë zgjidhen, përpos të tjerash, edhe për arsye se janë dëshmuar si tolerantë, të përgatitur të durojnë mospajtime, kritika, ironi, cinizëm në fjalët e opozitës apo të qytetarëve.

Atje, në atë vend, ku është e mundshme që Kryeministri dhe Kryetari i Kuvendit të flasin me aso gjuhe në Kuvend; atje, në atë vend, ku Kryeministri dhe kryetari i Kuvendit i kërcënohen ashtu deputetit, atje, në atë vend, nuk ka demokraci. Jo dhe jo. Atje, në atë vend, të drejtat njerëzore, liritë qytetare, nëpërkëmbën, shkelen gjithsesi dhe me gjithçka! Atje, në atë vend, ku ashtu egër, brutalisht, fyhet një deputet, familja e tij, një qytetar, familja e tij, atje, në atë vend, nëpërkëmben, shkelen, përbuzen të gjitha të drejtat, liritë, të gjitha vlerat njerëzore.

Merreni me mend: po të ishte konteksti politik i Shqipërisë, konteksti evropian dhe botëror i Shqipërisë së sotme, “demokratike”, ai që ishte i Shqipërisë komuniste, çka do të bënin Kryeministri dhe Kryetarja e Kuvendit të tij! Mendoni se dhuna e tyre mbi qytetarët do të ishte më e paktë se në kohën e komunizmit? Jo. Do të ishte edhe më brutale. Enver Hoxha ishte diktator, por më i kulturuar se këta “demokratë”. Kryeministri i Shqipërisë sot ushtron tirani në 99 mënyra. Sa kolegë nga Tirana më kanë thënë: qytetarët shqiptarë janë të frikësuar shumë. Berisha i qet prej pune për asgjë, ua qet prej punës djalin, vajzën, nusen, dhëndrin, nipin, mbesën. Ai të shkelë me njerëzit e tij!

Ju më pyesni nëse ka ngjashmëri midis kësaj mënyre të qeverisjes në Shqipërinë shtetërore me qeverisjen në Kosovë. Edhe në Kosovë, në qeverisje, ka padrejtësi, e shantazhe e të këqija të tjera të ndryshme, por asi brutaliteti, aso dhune, nuk ka. Fyerjet e tilla familjare në Kosovë do të përfundonin me viktima. Kam dëgjuar njerëz të politikës në Kosovë duke thënë: “Çfarë njeriu është ai Balla që duron aso fyerjesh të familjes para syve të krejt Shqipërisë?! Në Evropë, me shekuj, për fyerjen më të vogël nderi është mbrojtur në dyluftim, kurse sot mbrohet me ligje, e në Shqipëri sot – në asnjë mënyrë”!

Duket se jeni pesimist për faktin se ende nuk kemi arritur të ndërtojmë një shoqëri qytetare. Çfarë na mungon për ta përmbushur këtë detyrë? I kujt është faji: i klasës politike që na ka drejtuar apo që na drejton tani, apo i yni, i popullit?

Fakti se Kryeministri dhe Kryetarja e Kuvendit mund ta përbaltin një qytetar në Kuvend, para syve të krejt popullit, pa pësuar kurrfarë pasojash ligjore, kushtetutare, flet shumë edhe për opinionin, edhe për ne – të gjithëve. E tillë është gjendja jonë shpirtërore dhe morale! Në Evropë, pas një paraqitjeje të tillë edhe Kryeministri, edhe Kryetarja e Kuvendit do të detyroheshin prej opinionit të largohen nga qeveria dhe Kuvendi – them përgjithmonë. Nuk janë parlamentet e shteteve hane, ku mund të flitet gjithçka, të përdoren gjithfarë fjalësh, të fyhet e dhunohet tjetri. Qeveria dhe Kuvendi janë institucione ku përfaqësohet jo vetëm politika e popullit, por edhe nderi e dinjiteti i tij. E Kryeministri i Shqipërisë në vazhdimësi po e bën Kuvendin e Shqipërisë institucion-shembull të shoqërisë pa etikë. Në një shtet me qytetari të vërtetë dhe me intelektualë të vërtetë, me intelektualë të vërtetë e jo koniunkturistë që fërkojnë duart para dhunëtarëve politikë, skandale të tilla tiranike s’mund të ndodhin.

Kjo do të thotë rrugë e gjatë për të hyrë në BE apo jo?

Mund të jetë e gjatë dhe mund të mos jetë shumë e gjatë rruga jonë për të hyrë në Evropë. Evropa është shumë praktike. Dhe është Zonjë e Madhe. Nuk ka qenë kurrë pa shërbëtorë kjo Zonjë. Çka mendojmë ne? Se Evropa do të na veshë me mëndafshet e brokatet e saj dhe do të na stolisë me margaritarët dhe diamantet e saj? Jo. Jo. Ne, me disa nga ballkanasit e tjerë, do të jemi shërbëtorët e Zonjës, të heshtur e të përulshëm. Se ashtu e meritojmë. Ashtu, thonë shkodranët, i meriton mushka drutë. A mund t’i trajtojë Evropa më dinjitetshëm ata, të cilët lejojnë që Kryeministri dhe Kryeparlamentarja ta bëjnë çka po e bëjnë Kuvendin e popullit? Jo.

Profesor, korrupsioni dhe krimi i organizuar konsiderohen nga pengesat kryesore që e mbajnë Shqipërinë larg Unionit Evropian. Sa kanë në dorë qytetarët dhe sa qeveria për t’ia pastruar sadopak këto njolla?

Nuk janë korrupsioni dhe krimi i organizuar vetëm njolla: ato janë e keqe e madhe e shoqërisë. Ato janë dëshmi për shpërdorimin e egër të demokracisë dhe ato janë pengesë e madhe për zhvillimin e demokracisë. Qytetarët kanë shumë në dorë për të mënjanuar të korruptuarit prej politikës. Populli është i vetmi sovran dhe ky sovran, po doli i vendosur në rrugë me emrat e të korruptuarve në gojë, ata do të fluturojnë menjëherë prej kabineteve të tyre dhe prej politikës. E qeveria? Edhe qeveria mund të bëjë sa populli për parandalimin e korrupsionit dhe mënjanimin e të korruptuarve. Po, si? Si, nëse edhe vetë është deri në fyt e korruptuar. Sorra sorrës nuk ia nxjerr sytë. Është Kushtetuta. Janë ligjet. Zgjidhet prokurori që do të merret vetëm me luftën kundër korrupsionit. Krijohet organi që hulumton konfliktin e interesave i përbërë prej njerëzish të institucioneve shtetërore, të organizatave të pavarura, të shkencës e të kulturës.

Dhe, ashtu hapet fronti kundër korrupsionit e krimit të organizuar. Me rekomandimet e këtij organi hetohet pasuria e të pasuruarve për shtatë-tetë a dhjetë-pesëmbëdhjetë vjet. Milionerëve të pasuruar me korrupsion u merret, u nacionalizohet, pasuria. Dhe, u krye puna. A do të ketë më të tillë që do të vazhdojnë të vjedhin kur e dinë se pasuria e krijuar me hajni do t’u merret dhe ata do të përfundojnë në burg?! Jo. E ka të pamundur ta zbatojë këtë procedurë qeveria! Pse? Sepse së pari, do të duhej të pajtohej me hetimin e pasurisë së anëtarëve të vet të të gjitha qeverive që 17-18 vjet. Dhe, të politikanëve të tjerë të pasuruar turr. Dhe, ky hetim i pasurisë së tyre do të sillte nacionalizimin e pasurisë dhe burgosjen e kush e di sa vetave. E, këtë nuk e bëjnë. Pse të vetëvriten!? Këtë nuk e bën Qeveria. Pse të bëjë vetëvrasje politike e morale!? Evropa e ka të vështirë të pranojë në familjen e vet vende që kryesojnë në listat e shteteve më të korruptuara të planetit.

Duket sikur Evropa po luan rolin e njerkës me Shqipërinë. P.sh., Bullgaria nuk është se e zgjidhi problemin e korrupsionit apo të krimit të organizuar që u pranua në BE. Sa të vërtetë ka në këtë konstatim?

Pse Bullgaria aq lehtë u pranua në BE? Së pari, shteti bullgar kur u pranua në BE as përafërsisht nuk ishte aq rëndë i sëmurë sa shteti shqiptar – as nga sëmundja e korrupsionit. Dhe, e dyta, Bullgaria është shumë afër Rusisë, është në pozitë shumë më strategjike se Shqipëria dhe duhej të ishte në Bashkimin Evropian sa më parë edhe për këtë arsye. E përsëris: Evropa e mençur është shumë praktike.

T’i kthehemi politikës në Shqipëri. Që prej më shumë se një viti kemi një President tjetër, zotin Bamir Topi, i cili, përkundër disa parashikimeve, ka mundur t’u qëndrojë fort presioneve politike të ardhura në të shumtën e rasteve nga partia që e zgjodhi. Si e vlerësoni punën e tij të deritanishme?

E kam thënë edhe herë tjetër dhe, tani, po e përsëris se kryetarin e tanishëm të Shqipërisë, Bamir Topin, prej se ishte nënkryetar në Partinë Demokratike e kam shikuar me një mirëkuptim dhe, madje, simpati. Bamir Topi dhe Besnik Mustafai, me maturinë e tyre më dukeshin përjashtime të dëshiruara e të çmuara në Kryesinë e kësaj partie. Paraqitja e tij në Kosovë, ndërkaq, më ka dëshpëruar. Kam parë se ndikohet lehtë, se në sjelljen e tij mund të lënë gjurmë lehtë demagogët e ndryshëm të partishëm. Nuk e them se u qëndron fort trysnive të ardhura prej Kryeministrit dhe sejmenëve të tij.

Është përpjekur t’u qëndrojë, por jo deri në fund, dhe, madje, jo aq sa i jep të drejtë Kushtetuta. Po të ishte kryetari i Shqipërisë, Bamir Topi, parimor e i vendosur sa i bën të mundshme Kushtetuta, po të ishte i fortë sa do të duhej të ishte i fortë kryetari i shtetit, po të ishte i vendosur ta shikojë plotësisht i liruar prej përkatësisë partiake njëmendësinë shqiptare, interesin e gjithë qytetarëve të Shqipërisë, Kryeministri nuk do të mund të luante vallen që po e luan: vallen e shkeljes së ligjeve, shkeljes së Kushtetutës, nëpërkëmbjes së Kuvendit, fyerjeve të hatashme të Akademisë dhe të anëtarëve të saj. E të tjera. E të tjera.

E kritikoni shpesh Berishën, edhe kur ishte President, edhe kur ishte në opozitë, dhe tani si Kryeministër. Një pyetje më e shkoqur: jeni takuar ndonjëherë me të? Ç’marrëdhënie keni pasur dhe keni tani me të? Nëse keni pasur raporte të mira, pse u keqësuan ato?

Me Kryeministrin e tanishëm të Shqipërisë, Sali Berisha, nuk kam pasur kurrë marrëdhënie as të mira, as të këqija; e kam takuar dy herë, gjatë dy ditëve, në fillim të vitit 1991. Me profesorët Idriz Ajeti, Hajrullah Gorani dhe Ramiz Kelmendi, me ftesë të një grupi intelektualësh nga Shqipëria, ishim në Tiranë, në përpjekje për të paqësuar forcat e kundërta politike, të cilat ishin futur në luftë politike, nëurrejtje, në konflikt të papërmbajtur, që rrezikonte qëndrueshmërinë dhe paqen e Shqipërisë. Synonim të arrihej një pajtim midis tyre. Komunizmi kishte rënë dhe krejt kjo, natyrisht, ishte në interesin e partive të reja, në radhë të parë të Partisë Demokratike dhe të krejt popullit shqiptar.

Ai që nuk e pranoi idenë e pajtimit ishte Sali Berisha. E pranuan, madje, shumica e ish-të burgosurve politikë, por nuk e pranoi sekretari i Partisë së Punës në Fakultetin e Mjekësisë. Dhe, mandej, mbasi u zgjodh kryetar e çoi Shqipërinë ku e çoi; në pragun e luftës qytetare, që i solli Shqipërisë, ende nuk dihet saktë, sa mijëra viktima, që çoi në fund të Adriatikut mbi tetëdhjetë djem, vajza, nëna, fëmijë dhe foshnja, që i solli Shqipërisë shumë dëme materiale dhe shkatërrim të shumë vlerave. Në flakën e kësaj lufte, që e ndërpreu Evropa, ai e pranoi idenë e pajtimit kombëtar, e ftoi popullin për pajtim kombëtar, deklarata e tij e pajtimit kombëtar u dha në televizion e në radio dhe u botua në gazeta. E formoi, madje, edhe qeverinë e Pajtimit Kombëtar në krye me Bashkim Finon. Dhe, kështu, idenë time dhe të profesorëve Idriz Ajeti, Hajrullah Gorani e Ramiz Kelmendi, ai e pranoi mbasi me politikën e tij të konfrontimit e dogji dhe e përgjaku fort Shqipërinë. Ai mbeti për mua njeriu që i solli Shqipërisë gjithë atë tragjedi, njeriu, që, madje, u “rizgjodh” kryetar në gjendje të jashtëzakonshme!

POPULLI ËSHTË I VETMI SOVRAN DHE KY SOVRAN, PO DOLI I VENDOSUR NË RRUGË ME EMRAT E TË KORRUPTUARVE NË GOJË, ATA DO TË FLUTUROJNË MENJËHERË PREJ KABINETEVE TË TYRE DHE PREJ POLITIKËS

A mund të mos e kritikoj unë një person të tillë politik!? Si mund të mos jem unë kundër një personi të tillë shkatërrues politik! Jo. Nuk jam bërë unë shkrimtar për t’u shkruar himne diktaturave dhe diktatorëve, a kryetarëve të zgjedhur në gjendje të jashtëzakonshme, për të përkrahur e lavdëruar shpërdoruesit e demokracisë, autoritarët e paautoritet, tiranët e ndryshëm të demokracisë. Jo. Jam bërë shkrimtar për të thënë të vërtetën dhe për të mbrojtur të drejtën – vlerat shoqërore dhe intelektuale. Jam bërë shkrimtar për të paguar çmim për mendimin tim e jo për t’u pasuruar. Unë nuk mund të hesht dhe nuk kam të drejtë të hesht, sepse vepra dhe jeta më obligojnë të ngre zërin kundër të këqijave dhe autorëve të tyre. Nuk urrej kë dhe nuk ia fal kujt. Dhe, nuk kërkoj të ma falë kush të keqen nëse e bëj. Jam i bindur se rëndësia ime si shkrimtar dhe intelektual do të jetë nesër më e madhe në qoftë se është e madhe urrejtja e pushtetarëve dhunëtarë, e pushtetarëve të korruptuar dhe e mafieve të tyre sot ndaj meje. Vetëdija për këtë më bën edhe më të vendosur në misionin tim intelektual dhe politik.

Institucione të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare kanë shprehur shqetësimin se Partia Demokratike po përpiqet të vendosë nën kontroll institucionet kryesore të pavarura. Nga ana tjetër, tre institucionet kryesore të shtetit drejtohen nga krerët e PD-së: Presidenca nga z. Bamir Topi (ish-nënkryetar), (Kryeministria nga z. Sali Berisha (kryetar) dhe Parlamenti nga znj. Jozefina Topalli (nënkryetare). Përbën vërtet shqetësim kjo skemë?