Një rrëfim për librat

-- nga ALDA BARDHYLI

Të duash, do të thotë të veprosh si dielli: t’i ndriçosh dhe ledhatosh të tjerët me rrezet e tua njerëzore, pa u lodhur fare se si ata e përdorin atë ngrohtësi. Por edhe si e tillë, nuk është dashuria ajo që mund ta shpëtojë botën. Botën mund ta shpëtojnë virtytet njerëzore, të mbështetura mbi urtësinë. E dashuria shpeshherë i ngjan frytit me shije të ëmbël, por farat e të cilit janë të hidhëta. Dashuria është pranvera e shpirtit dhe ndjesive, por jeta ka edhe tri stinët e tjera
- Kim Mehmeti

Nëse dëshironi të hidhni vështrimin përmbi peizazhin më të bukur të botës, duhet të ngjiten në majë të Kullës së Lirisë në Çitor. Që atje, sipër tarracës rrethore, mund të kundroni harkun e tërë horizontit”. Borges e nis kështu rrëfimin për personazhin A Bao A Qu në “Librin e qenieve imagjinare”, një qenie tepër e ndjeshme e shpirtit njerëzor. Kritikët besojnë se ndjeshmëria e pafund e këtij personazhi nuk është gjë tjetër veçse një shëmbëlltyrë e trupit të Borghes. Fantazia që përshkon gjithë letërsinë e një prej shkrimtarëve më të njohur të shekullit XX, lindi pikërisht nga leximet e fëmijërisë. Kohë më vonë, Borghes tregonte se ishin librat ato që kishin hapur para tij botën e ëndërrimeve. “E unë isha fëmijë kureshtar si gjithë të tjerët, e mbase edhe ëndërrimtar pak më i madh se shokët e mi, kështu që nuk më mjaftonin vetëm ëndrrat e gjumit, por i doja edhe bredhjet e imagjinuara, të cilat asokohe i gjeta në librat e parë që kisha mundësi t’i lexoja”, thotë Kim Mehmeti, një prej shkrimtarëve më të njohur shqiptarë të Maqedonisë. Te librat ai do të gjente atë pjesën e munguar, atë botë që e bënte ta kuptonte më mirë vetveten. Që nga koha e orvatjeve të para në botën e librit për Mehmetin kanë kaluar shumë vite. Disa libra tashmë mbajnë emrin e tij. Në prag të 23 prillit, ditës ndërkombëtare të librit, Kim Mehmeti vjen për lexuesin e “Shqip” në një rrëfim vetëm për librat...

Librat, si do ta kujtoje lidhjen tënde me to?

Libri në jetën time erdhi si shumëçka që vjen në kohë kur të është i nevojshëm ushqimi ta bësh më të begatë jetën, kur je shumë kureshtar e ke pak bashkëbisedues që do u jepnin përgjigje pyetjeve që të mundojnë. E unë isha fëmijë kureshtar si gjithë të tjerët, e mbase edhe ëndërrimtar pak më i madh se shokët e mi, kështu që nuk më mjaftonin vetëm ëndrrat e gjumit, por i doja edhe bredhjet e imagjinuara, të cilat asokohe i gjeta në librat e parë që kisha mundësi të lexoja. Dhe kështu, unë te librat gjeta pjesën e munguar të përditshmërisë sime, ato më mundësonin më lehtë të zbuloj vetveten dhe të tjerët rreth meje, libri u bë arsye t’i besoj më shumë jetës dhe arsyetimit se njeriut nuk i është dhënë mundësia t’i përjetojë të gjitha që i ofron kjo botë, por ekziston një mënyrë e tërthortë: të ndiejë nga larg sa më shumë erëmime të jetës dhe të asaj që prodhon imagjinata dhe përvoja njerëzore.

Ç’janë librat për ju?
Për shkrimtarin libri është syprinë mbi të cilën ai e sheh fytyrën dhe shpirtin e vet, e për lexuesin libri është e tërë ajo që ndodhet nën atë syprinë, e të cilën mbase shkrimtari edhe e ka parë më ndryshe. Për shkrimtarin libri është vetëm hiri i mbetur pasi është djegur zjarri krijues që e ka frymëzuar të shkruajë, e për lexuesin libri është ajo era e lehtë që e fryn prushin e heshtur në imagjinatën e tij dhe kështu e ndez zjarrin e përjetimeve të reja. Për mua libri është e tëra kjo që thashë më lartë, sepse si krijues, atë e përjetoj edhe si pasqyrim të qenies sime, e si lexues, librin e ndiej si shtrëngatë, e cila furishëm e ndez zjarrin e imagjinatës sime që më ngroh po aq këndshëm sa edhe kur krijoj vet.

Nëse do të doje të ndieje një histori të bukur dashurie, kë libër do të merrje në bibliotekën tënde?
As në rini, e lëre më tani, nuk më kanë tërhequr librat me histori dashurie. Përfshi këtu edhe ato më të lavdishmet. Mbase shkaku i bindjes sime se dashuria nuk mund të përshkruhet, andaj ka aq shumë libra me histori dashurie. Dashuria flet me një gjuhë tjetër, që nuk ka të bëjë me gjuhët që e flasin njerëzit e botës, andaj unë atë nuk kam dashur ta lexoj, por ta përjetoj. Kështu që në bibliotekën time ka shumë pak libra me histori dashurie, e plot të tjerë ku dashuria, si edhe shumë ndjesi të tjera njerëzore, është pjesë përbërëse e përmendores së jetës njerëzore.

Një libër që ju ka bërë të qani?
Nuk më ka ndodh të qajë shkaku i asaj që lexoj, po më ka ndodhur të më ndryshojë disponimi si pasojë e asaj që kam lexuar. Pa dyshim se ajo që lexoni lë gjurmë në shpirt dhe imagjinatë, por jo aq sa shputat e (dis)fatit të përjetuar. Sido që të jetë, mes lexuesit dhe librit, ka një hapësirë që dhembjen e bënë më të durueshme se atëherë kur ajo nuk është lexim, por përjetim i yti, mbulesë e shpirtit dhe ndjesive, e jo e imagjinatës. Nëse do qanim, shkaku i asaj që lexojmë, si do i përballnim lotët shkaku i mijërave fëmijëve që çdo çast vdesin nga uria, edhe atë jo si një trill letrar, por si e vërtetë që mund ta imagjinosh po aq lehtë se edhe ngjarjen e dhembshme që e lexon në një libër. Andaj edhe më janë qesharakë ata që përloten shkaku i asaj që lexojnë apo shohin nëpër filma, e nga ana tjetër, nuk u lëviz qerpiku i syrit kur çdo mbrëmje dëgjojnë lajme për dhjetëra fëmijë të vrarë anembanë botës.

Biblioteka. A mund të na flisni për bibliotekën tuaj. Si është krijuar ajo dhe ç’mendoni ju për bibliotekat?
Ka një raft në bibliotekën time ku janë të radhitura librat e parë që i blija. Ai raft mban edhe peshën e ëndrrës sime rinore që një ditë të kem atë që kam sot – një bibliotekë të begatë. Në raftet e bibliotekës sime ka tituj në shumë gjuhë të sllavëve të Jugut, libra që nuk rrëfejnë vetëm atë që shkruan autori në to, por edhe për vitet e gjeneratës sime, e cila ëndërronte shqip, por lexonte në gjuhët joamtare. Sepse, ato ishin vite kur libri shqip ishte i largët për ne shqiptarët e Maqedonisë, kështu që po të donim të lexonim diçka nga letërsia botërore, atë mundë ta gjenim të përkthyer në gjuhët sllave. E unë doja të lexoj, duke mos e ditur se do të vijë dita që ato libra të jenë të papërdorshëm për fëmijët e mi. Tani kur e ripërtërij bibliotekën me përkthime në gjuhën shqipe të titujve që i kam në gjuhët sllave, gjithnjë e më shumë e kuptoj se raftet e bibliotekave nuk janë vetëm bartëse të librave, por edhe rrëfim për lexuesin që ato i ka grumbulluar. Andaj bibliotekat ruajnë vlerat dhe urtësinë njerëzore, por njëkohësisht, ruajnë edhe jetëshkrimin lexues të pronarit të saj.

Nëse do dhuronit një libër të një autori shqiptar, cili do të ishte ai dhe pse?
Asnjëherë nuk i kam dhuruar ndonjërit libër. U kam dhënë shumë vetave libra që nuk m’i kanë kthyer kurrë, por askujt nuk i kam dhuruar libër për ditëlindje apo për ndonjë festë tjetër. Kur tjetrit i dhuroni libër, në të vërtetë atij ia përcillni shijen tuaj i lexues. Kur dhuroni libër, ju në të vërtet tjetrit doni t’i tregoni se ç’duhet lexuar. Ai që e do librin e mirë, me siguri e ka blerë atë para se dikush t’ia dhurojë. I përmbahem parimit: mos më dhuroni libra, se e di çka dua të lexoj. E atë që dua ta lexoj e blej para se të arrij ditëlindja ime, apo festat e Vitit të Ri.

Nga moria e librave që keni lexuar, cilën histori do të kishit dashur ta shkruanit ju?
Është një roman që e dua shumë, që e ndiej “timin” sa më bëhet se e kam shkruar vetë. Ai është romani i Xhojs Kerit “Goja e kalit”.

Si lind në tryezën tuaj të punës një libër?
Mbase kjo është pyetja më e rëndë për një krijues. Aq më shumë kur për çdo libër të shkruar do mund të shkruhej edhe një libër i tërë për lindjen e tij. Ndoshta librat që shkruajmë nuk janë të plotë, sepse nuk përmbajnë flakën e zjarrit frymëzues që e ka shtyrë autorin të shkruajë. Andaj, libri është vetëm hi i mbetur nga zjarri i furishëm i frymëzimit, hi përbërjen e të cilit mund ta saktësosh, por pa pasur mundësi ta ripërtërish zjarrin e djegur gjatë krijimit letrar. Tregimet dhe romanet i “shkruaj” gjatë kohës në kokë. Kur ulem në dhomën e punës, aty çdo gjë funksioni si te kompjuteri dhe printeri: atë që kam të “shkruar” deri në detaje në imagjinatë, vetëm ulem dhe e “printoj”. Nëse nuk e kam çdo detaj në kokë, as që ulem të shkruaj.

Çfarë është dashuria për ju? A mund të qëndrojnë sot ende fjalët se “vetëm ajo mund ta shpëtojë botën”?
Dashuria e vërtetë është një lloj dhembjeje, frikë që të mos mbetesh pa atë që i jep kuptim jetës sate, dhënie e vullnetshme e më të bukurës dhe më të vlefshmes që ke, duke mos pritur fitim nga harxhimi që ke bërë. Të duash, do të thotë të veprosh si dielli: t’i ndriçosh dhe ledhatosh tjerët me rrezet e tua njerëzore, pa u lodhur fare se si ata e përdorin atë ngrohtësi. Por edhe si e tillë, nuk është dashuria ajo që mund ta shpëtojë botën. Botën mund ta shpëtojnë virtytet njerëzore, të mbështetura mbi urtësinë. E dashuria shpeshherë i ngjan frytit me shije të ëmbël, por farat e të cilit janë të hidhëta. Dashuria është pranvera e shpirtit dhe ndjesive, por jeta ka edhe tri stinët e tjera.

Nëse do të kishe mundësi të darkoje me një shkrimtar të njohur, cili do të ishte ai dhe pse?
Shkrimtarët - përpos atyre që i kam miq - janë të bezdisshëm që të darkosh me ta. Ata ta prishin darkën duke të folur për veprat e tyre, si dhe me xhelozinë ndaj kolegëve të vet. Andaj, më mjaftojnë t’i kem në raftet e bibliotekës, e fare nuk më mungojnë në tryezën e darkimit. Nuk do kisha mundur ta duroj mbllaçitjen e cilitdo të panjohur, sikur edhe të ishte ndonjë autor me famë botërore. Do doja t’i takoja në ndonjë lexim letrar, në panair, në promovim librash, por nuk e di ç’kënaqësi do më sillte darkimi me ta.