8 vjet nga Udhëtimi i Shpresës drejt Evropës

-- nga Klajd Kapinova, Manhattan, New York

“Unë e admiroj Zojën e Shkodrës. Ajo ka qenë Zoja e parë mërgimtare prej 15 prillit të vjetit 1467, që shënon persekucionin në Shqipni. Nuk ka njeri në botë, që nuk i ka ra në gjuj Zojës së Shkodrës, madje edhe papët e Romës. Ajo më ka ndihmue mue në udhën e vështirë të Fjalës së Krishtit. Prandaj ia vuna emnin Kishës së re “Zoja e Shkodrës”. Ajo asht Nana e Shëlbuesit tonë Jezu Krisht. Ajo fle në zemrën time, ndërsa Nana Tereze edhe kjo mërgimtare asht Nana e Madhe e të mjeruemve të botës. Veprën e Saj në drejtësi e nevoj për Shqipni nuk e ka ba kurrë deri sot asnji njeri, as të gjithë shqiptarët sëbashku…”

Imzot Dr. Zef Oroshi, New York

Edhe autorët amerikanë, në studimet dhe përfundimet analitike, duke analizuar eksplorimin e substratit e përhapjes së Krishtërimit nëpër botë (institucion më me prestigj dhe autoritet në botë, që i ka rrënjët 2005 vjet më parë në kufi të dy epokave), ripohojnë vërtetësinë e faktit biblik, se feja e re e Krishtit depërtoi në Iliri, që në shekullin e parë të përhapjes së Tij. Ajo u bë tërësia e fakteve dhe ngjarjeve që karakterizuan jetën e gjithë njerëzimit…
Historiani shquar i Mesjetës së Ballkanit, albanologu kroat Dr. Milan Shuflaj (1879 - 1931), në veprën: Serbët dhe shqiptarët (1926), është shprehur se: “Fillimi i Krishtërimit ndër këto vise (Iliri) bën pjesë në historinë e shekullit të parë të këtij besimi” (Shuflaj, f. 12). Historia e krishtërimit ndër shqiptarë, është e hershme. Apostulli Shën Pal (Paulus), si këmbësor i përmendur, bën të ditur, se në vitin 65 dimëroi në trojet e Shqipërisë së sotme, në Prevezë e Nikopol (ku do të dalë më vonë në Nikopol (Preveza e Vjetër) një dëshmor feje me emrin Papa Eleuterin (182 – 193), duke predikuar krishtërimin: “Kështu, qysh prej Jerusalemit e përqark në Iliri e kam përhapur Ungjillin e Krishtit” (Rom. XV, 19), “Athenis non diu commaratus sedem fixit corinthi, qua in urbe florentissimam ecclesian fundavit. Turba a Indacis excitateae cum permovisse.” (Rom. XV, 19), Cornely, Intred. Compend. in S. Scripturas, pag. 453).

Ai kaloi 5 etapa kryesore në Shqipëri: etapa I, prej viteve të para apostolike (shek. I) deri në vitin 731 mbas Krishtit; etapa II, prej 731 deri në fillim të shek. XI; etapa III, shek. XI – 1767; etapa IV, 1767 – 1937; etapa V, 1937- sot… Jo histori e gjatë, por një sintezë e krishtërimit, është mirë të thuhet esencialisht shkurt e sakt. Telegrafikisht, duhet thënë, se krishtërimi në Shqipëri kishte tre karakteristika themelore. E para, ishte një krishtërim perëndimor, bazuar në latinicitet; e dyta, ishte një krishtërim lindor ortodoks bazuar në greqizicitetin bizantin; e treta, ishte një krishtërizëm, që u përpoq për një kohë të kthehet në krishtërizëm unik, bashkues i Kishës Perëndimore me Kishën Lindore. Në periudha të caktuara kohore ndër shekuj, krishtërimi u përputh në mënyrë të plotë me forcën e karakterit dhe humanizmin të një populli të vogël, të lashtë dhe fisnik.

Në këtë mënyrë, burimet e hershme historike përputhen tërësisht me deshmitë biblike, si p.sh., dëshmia e shkrimtarit pagan Plinit të Ri (111 - 113 mbas Krishtit), dhe mbas vijnë shkrimtarët e krishterë asokohe, si Tortuliani (200 – 206 mbas Kr.), duke u pasuruar nga shumë autorë të tjerë.
Kjo është verejtur edhe këtu (ShBA), kur Kryepeshkopi i Kishës Orthodokse Autoqefale Hirësia e Tij Fan Stilian Noli e kleriku katolik Imzot Dr. Jozef Oroshi në Boston e New York, janë përpjekur disa herë të bëjnë takime ndërfetare (ekumenike), për të ngushtuar dallimet e krijuara (pas shkizmës në vitin 1054) dhe rilindur premisa afrimi, mdis Kishës Perëndimore e Kishës Lindore ndër shqiptarë në emigracion…

Kësisoj kemi të bëjmë me probleme doktrinare teologjike, por që kanë ndikuar në historinë nacionale shqiptare. Në rastin konkret, qytetërimi shqiptar është një fragment, pjesë e spirales historike të qytetërimit botëror. Në këtë vështrim, mendoj se krishtërimi në vetvete merr prej pasurisë tradicionale të fesë së Krishtit epërsinë e zakonit të vet juridik, dhe pasurinë e parimeve dalluese e gjallëruese të qytetërimit të vet.
Ky nuk është një kufizim etnik, sesa një lloj përcaktimi shkencor i domosdoshëm, ku, e pjesshmja shpiegon përherë të përgjithshmen, e veçanta universalen. Atdheu ynë, është një ndër vendet me krishtërim gjenetik, sintezë e një fermetimi të brendshëm historik, aq sa i mençuri i lartë Shuflaj, ka thënë, se dy qendra ilire, Salona (Dalmaci) e Durrësi, janë djepe të krishtërimit nga më të vjetrit në Evropë. Kujtojmë Shën Albanin nga Iliria, i cili, në vitin 286 në hapësirën gjermane kishte përhapur kristianizmin, e Kisha gjermane e kishte shpallur të Shenjtë…

Megjithatë është e nevojshme të bëhet dallimi midis krishtërimit në Shqipëri dhe Krishtërimit mes shqiptarësh (sikurse duhet dalluar historia e Shqipërisë dhe historia e shqiptarëve), duke interpretuar me objektivitet saktë dhe drejtë historinë e krishtërimit dhe se jo gjithçka i përket shekujve të kaluar i duhet venë identiteti shqiptar, ç’ka do ta dëmtojë shumë seriozitetin e shkencës shqiptare.
Ungjillin e predikuan në Iliri martirët e fesë, midis të cilëve kishte ilirë dhe të huaj. Gjatë kohës së përndjekjeve të Perandorit romak Trojan (sundoi viti 98 para Krishtit 117 mbas Kr.), shumë të krishterë u arratisën në Iliri, për t’i shpëtuar përndjekjeve në Itali. Feja e Krishtit u përhap nga: Apostulli Shën Pali, Apostulli Shën Qesari, Apostulli Shën Ndre (Andrea), Peshkopi i Durrësit Shën Asti (Astius), Shën Lefteri (me prejardhje nga Roma dhe u bë Peshkop i Mesines dhe i Ilirisë në moshën 20 vjeçare. Ai ka jetuar në Vlorë), Shën Therini (Therinus), Shën Isavri, Shën Trifoni (shek. III nga Sheqishtja), Shën Donati (Donat) episkopi i Evoresë ose Eurias (nga qyteti Paramithisë në Çamëri, fjeti në vitin 387), Shën Joan Vladimiri (shek. XI), Oshënar Nifoni (shek. XV, nga Lukova), Oshënar Nikita shqiptari (shek. XIX), Martiri Kristo Kopshtari (shek. XVIII) Shën Nikodhimi i Beratit (shek. XVIII), Shën Kozmai (shek. XVIII) etj.

Merita e madhe e krishtërimit ndër shqiptarë, është ndër të tjera tek ndihma e madhe që ka dhënë në lëmin e gjuhës shqipe, historisë, kulturës, artit, etj., zhvillimin e muzikës dhe të kulturës muzikore, vepra të karakterit teologjik, por edhe studimor kritik.
Pesë papë në Selinë e Shenjtë në Vatikan (Shën Piu (Pius) I (140 – 155), Shën Lefteri (Eleutherus) (175 – 189), Shën Caius (Kaji) (283 – 296), Gjoni (Johannes) IV (640 – 642), Sisti V (Pareti) (1585 – 1590), Klementi XI (1700 – 1721), Klementi XII (1730 – 1740)), kanë qenë me origjinë ilire, sikurse edhe disa patriark të mëdhenj (Atenagora I (1886 – 1972)), që respektivisht në të dy kishat Perëndimore e Lindore, kanë dhënë traktate teologjike të nivelit evropian, si dhe një radhë studimesh për muzikën parakristiane, sikurse më vonë kontribuan në krijimin e perlave për muzikën gregoriane e bizantine… Shqiptarët katolikë, janë përpjekur për shekuj me radhë të sjellin në Shqipëri frymën civilizuese të Evropës, mendjet e ndritura të kontinentit, arritjet e pakrahasueshme në fushën e mendimit njerëzor, krijimtarisë letrare artistike, shkencës e teknologjisë, organizimit politik të shtetit modern, që siguron zhvillimin e përparimin e njeriut të lirë.

Vlera qenësore më e rëndësishme, që kemi trashëguar ne shqiptarët është gjuha shqipe. Një nacion i ndarë politikisht, gjeografikisht e fetarisht, ka ruajtur të paprekur pasurinë e përbashkët të gjuhës shqipe. “Ky visar i paçmueshëm u ruajt nga klerikët katolikë me edukim perëndimor. Kurteti Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani, katër apostujt e shqipes së shkruar, ka dalë nga gjiri i shqiptarëve katolikë, nga kleri katolik që me Formulën e Pagëzimit nxori në dritë shkrimin shqip, e mbajti të gjallë dhe e kultivoi atë deri në ditët e Pavarësisë më 1912… Ishte e natyrshme që dy figurat më të shquara të historisë sonë, Skënderbeu, kalorës i krishtërimit perëndimor dhe Nënë Tereza, mishërimi i idealeve të krishtera, Shenjtorja e ardhshme, të dalin nga gjiri i Kishës Katolike, sepse atje kanë marrë ata frymëzimin dhe kanë gjetur mbështetjen për punën e tyre në fushën e heroizmit ushtarak dhe shenjtërisë…

Në këtë orientim dhe marshim që jemi angazhuar sot, shqiptarët katolikë janë seksioni më perëndimor i shoqërisë shqiptare për hir të traditës së tyre dymijëvjeçare, besnikërisë së tyre ndaj kësaj tradite, si dhe përpjekjeve e sakrificave të bera për ruajtjen e kësaj tradite. Shqiptarët katolikë mbetën pararoja e hyrjes shqiptare në Evropë…”, vlerëson Prof. Sami Repishti, ish i burgosuri politik (1946 – 1956) në Shqipëri dhe aktivist për të Drejtat e Njeriut në New York. (Prof. Sami Repishti, “Krishtërimi - pararojë e hyrjes shqiptare në Evropë”, revista “Drita”, #2 - 3 (149 – 150), Viti I (XXIII), Ferizaj - Kosovë) Selia e Shenjtë në Vatikan dhe papët e Romës, tradicionalisht kanë ndihmuar Arbërinë dhe ndanë ndër shekuj me popullin shqiptar vuajtjet e tij. Të tillë ishin: Papa Eugjeni (Eugenius) IV (1431 1447), Nikolla (Nikolaus) V (1447 – 1455), Kalisti (Calixtus) III (1455 – 1458), Piu (Pius) II (1458 – 1464), Pali (Paulus) II (1464 – 1471), Papa Klementi (Clements) VIII (1523 – 1534), Gregori (Gregor) XIII (1572 – 1585) Pali (Paulus) V (1605 – 1621), Urbani (Urban) VIII (1623 –1644), Klementi (Clements) XI (me anë të Venedikut ndihmoi malësorët e Kelmendit në luftën kundër turqve), Klementi (Clements) XII (1730 – 1740), Benedikti (Benedict) XV (1914 – 1920) ndërhyri pranë ShBA – së, që të shpëtojnë qytetet shqiptare Korça e Gjirokastra, që donin t’ia dhuronin grekëve; Gjoni (Johannes) XXIII (1958 – 1963), Pali (Paulus) VI (1963 – 1978), Gjon Pali (Johannes Paul) II (1978 – 2005), Benedikti (Benedict) XVI (2005), në procesin e kanonizimit dhe shpalljes së 40 martirëve të Kishës katolike në Shqipëri, të cilët, janë masakruar barbarisht në kohën e inkuizicionit komunist. Kujtojmë nga historia e papatit në Romë, se papa Aleksandri (Alexander) VIII (1689 – 1691), e emron prelatin e lartë Gjon Françesk Albanin me origjinë shqiptare si Cardinal. Mbas vdekjes së papa Inocentit (Innocenz) XIII, Gjon Francesk Albani (1649 – 1721) u zgjodh njëzëri si pasardhësi i 245 – të në Selinë Apostolike si papa Klementi (Clements) XI në Vatikan (23.XI.1700 – 19.II.1721)…

Sëfundi, klerikët shqiptarë, si apostuj të vërtetë të fesë së Krishtit e të jetës së popullit, lindën, u formuan, jetuan e punuan në vende e institucione të ndryshme, me ideale e qëllime të shumta, prapseprapë mbetën bijtë e popullit dhe tokës arbërore. Krishtërimi, është një fe e përbotshme e hershme, që me ndërgjegje (vullnet të lirë) ka ardhur tek shqiptarët, mbasi fatmirësisht, ka në thelb Jezu Krishtin e mrekullueshëm, të njësuar me Zotin në emër të Atit, Birit e Shpirtit të Shenjtë…

Shtegtimet e besimtarëve katolikë shqiptarë nga ShBA në drejtim të vendeve të shenjta, kanë qenë të vijueshme, reflektuar me një devocion të thellë përvujtërie.
Pjetri, kujton me mall Shtegtimin e Shpresës të vitit 2000, si një nga ngjarjet e paharruar të familjes së tij. Ai ishte i emocionuar e i gëzuar, se në 2000 – vjetorin e përhapjes së krishtërimit ndër shqiptarë, për 11 ditë, do të jetë nëpër Evropë, pranë qendrave të lutjeve e mrekullive, ku, miliona peligrinë të krishterë nga e gjithë bota shkojnë për të thenë uratë e medituar thellë për Hyjin.

Famullia e Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”, nën drejtimin shpirtëror të përndershmit Don Pjetër Popaj të organizuar nga Company – të e famshme “British Airwys” dhe “Louis Overseas Travel Company” udhëtimin në intenerarin: New York – Santarem – Fatima – Burgos – Lourdes – Avignon – Arles – Niece – Assisi – Rome – Genazzano – Rome – New York.
Ditët e stinës së verës ishin shumë të nxehta. Ato nuk penguan shqiptarët, që të realizonin udhëtimin e besuar kompanive amerikane të fluturimit. Ditët po afroheshin, e Pjetri me familje kishte bërë gati në valixhe të gjitha plaçkat e nevojshme, për udhëtimin e gjatë, në disa shtete të Evropës…

Ishte ditë e mërkurre, më 23 gusht 2000. Akrepat e orës shënonin kohën 3:00 p.m. Njerëzit që do të udhëtonin, u përcjellën nga pjesëtarët e familjes në Kishë. Ata morën pjesë në meshën e shenjtë të udhës së mbarë, që meshtari Don Pjetër Popaj po çonte për peligrinët e Udhëtimit të Shpresës 2000. Fjalët e fundit të meshtarit, se mesha mbaroi, shkoni në paqe dha sinjalin, se peligrinët duhet të hypin në autobuzët, që do t’i çonte drejt aeroportit internacional “John F. Kennedy”.
Engjëlli amerikan, fluturonte mes e mbi retë e bardha, ku, mbas 9 orë udhëtimi komod mbërritën në Londër. Një kafe prej disa minutash, dhe grupi shqiptar u transferua në një aeroplan tjetër më të vogël, i cili do t’i çonte në Lisabon të Portugalisë. Udhëtimi i qetë me avion, do t’i linte vendin rrugëtimit me autobuz të rehatshëm. Shoferi portugez, me buzëqeshje u uroj mirëseardhjen dhe pas 45 minutave mbërritën në qytetin antik Santarem.

Pjetri, që mbante shënime e fiksonte në celuloid me aparatin e tij, pamje të bukura nga kryeqyteti, rikujton nga ndalesa e parë, se rrugët ishin shumë të ngushta e në një moment shoferi na tha duke buzëqeshur: “Asht ma mirë t’a shijoni qytetin, duke ec në kamb pjesën tjetër të rrugës që ju ka mbet deri tek Kisha e Sh’Shtjefnit.”
Peligrini Smajlaj, shton: “Asnji prej nesh nuk kishte dëgjue për qytetin e Kishën. Ishin kurioz të dinim pse u ndaluam aty. Ciceroni ynë, na tregoi, se në Kishë do shihni nji mrekulli që do t’a përjetoni vetë…”
Ai kishte marrë më parë një libër të vogël në anglisht - spanjisht mbi historinë, të cilin e mbante mend përmendesh e filloi të ma rrëfej:

“… Në vitin 1247 një grua (burri i së cilës ishte i pabesë), kërkoj këshillën e një magjistareje, e cila i premtoj se do t’a ndihmoj, por se asaj i duhej një Hoste e Shuguruar. Magjistarja e mësoi gruan që të shtirej e sëmurë dhe kështu nuk mund të merrte kugimin gjatë javës dhe t’ia sillte asaj Hosten e Shenjtë. Gruaja e dinte, se ky veprim ishte i gabuar, por megjithatë, ajo e mori Hosten, por nuk e gëlltiti e doli nga Kisha. Duke u kthyer tek magjistarja, Hostja nisi të kullonte gjak.
Njerëzit, kur e panë, kujtonin se gjaku pikonte nga kraharori i gruas. E frikësuar shumë ajo vrapoi në shtëpi. E mbështolli Hosten me një shami dore, e futi në ark dhe e mbuloi me pelhurë të pastër. Gjatë natës, atë e burrin e saj i zgjoi një ndriçim që vinte nga arka e që kishte shndritur tërë dhomën. Engjujt, kishin hapur arkën e kishin nxjerrë Hosten nga shamia e dorës. Kur e pa mrekullinë, gruaja i tregoi burrit, se çfarë kishte ndodh në ark, nga vinte ndriçimi i Hostes së Shuguruar. Që të dy e kaluan natën në gjumë, duke e adhuruar Hosten. Në mëngjez thirrën priftin, i cili e kthei Hosten në Kishë dhe e mbylli në dyll të shkrirë. Kishin kaluar 19 vjet, kur prifti shkoi për të hapur tabernakullin dhe verejti se Hostja nuk ishte më e mbështjell në dyll të shkrirë. Dylli ishte shndërruar në kristal…”

Përsëri udhëtim, meditim, lutje e bashkëbisedim me meshtarin, cicëronin shoqërues të udhëtimit. Autobuzi, kësaj rradhe i ndaloi në vendin e shenjtë Fatima. Një ambient i bukur, ku, mijëra turist e peligrinë shkojnë e vijnë çdo ditë, për të adhuruar mrekullin.
Mbasi zunë hotelin me emrin “Fatima”, shtegtarët mbas disa minutash ecje në këmbë iu afruan Shenjtores. Në orët e mbrëmjes të gjithë darkuan, duke thënë më parë lutjet e pas bukës, filloj Proçesioni i Qirive. Fatima, është “Zoja e Bekuar”, e cila, i është shfaqur tre barinjve. Pjetri, fikson me camera e aparat fotografik çaste të bukura, e sërisht shënon në bllok historinë e vitit 1917 të Fatimës së Portugalisë.

Në vendin, ku, është shfaqur Ajo për herë të parë, është ndërtuar Shtatorja e Zojës dhe përballë ndodhet Kapela e Shfaqjeve në Promenadën. Njëherësh mbi 1.000.000 besimtarë, mund të luten në Kapele, duke mbajtur në duar qirinj të ndezur. Shtatorja e mbajtur nga shtegtarët u prinë besimtarëve, të cilët e shoqërojnë me urata e këngën “Salve, Salve, Salve Regina”. Ky rit vazhdonte pandërprerje nga peligrinët, mbasi përshkojnë udhën e përcaktuar në proçesion e rivendosin edhe një herë shtatoren në vendin e saj...

Në nesërmen në mëngjez, Don Pjetri celebroi meshën në Kapelën e Shën Jozefit, që gjendet në anën e majtë të lterit të Bazilikës, e mbushur në fasada nga veprat e bukura të artit, ku piktorët kanë derdhur frymëzimin me përkushtimin ndaj Krishtit. Shumë ltere gjenden në Bazilikë. Ata janë përkushtuar 15 Mistereve të Rruzarës. Prej këtu bashkëatdhetarët besimtarë vijuan udhën drejt katundit Aljustrel e Valinhos, ku, fëmijët Francesco e Jacinta (varre në Bazilik) të shpallur të Lumtur nga Papa Gjon Pali II në vitin 1999, kanë jetuar këtu, e u është shfaqur Zoja mbas kthimit nga burgu…

Më 26 gusht në mëngjez, meshtari Don Pjetri, thotë meshën në gjuhën shqipe, për të vujuar më mbas intenerarin drejt vendit të Katedralëve në qytetin Burgos të Spanjës, ku, mbas një udhëtimi kaluan orët e mbrëmjes në një hotel shumë të bukur. Mesha e mëngjezit më 27 gusht, u celebrua në Katedralën 800 – vjeçare të quajtur “Zoja e Madhe”, ndër më të bukurat në zonë… Franca e francezët, me një histori të lashtë në kontinentin e vjetër të Evropës, është përfshirë në hartën e udhëtimeve të pelegrinëve tanë. Autobuzi, gjatë 9 orëve udhëtim përshkon, blerime në zemër të maleve Pirenej, në luginën e së cilës, gjendet i vendosur qyteti i vogël. Ai, ka marrë emrin në nder të Zojës Lourdes. Të gjithë e thërrasin Qytet i Shenjtë.

Qyteti i qetë, me banorë e peligrinë të përshpirtshëm, është larg Parisit të zhurmshëm, ku, Kulla Eiffel, Harku i Triumfit, Sheshi Shën Elize, ndihen të ftohta përpara shpirtit njerëzor, që kërkon lutje e ndihmë prej mrekullive të Zojës Lourdes. Për herë të parë, Zoja i është shfaqur një vajze të vogël 14 – vjeçare Bernardette Soubirous, vajza e një mullixhiu të vobekt. Tek me fliste Pjetri, menjëherë mu kujtuan sekuenca nga filmit francez, kushtuar vajzës së vogël e vendit të shenjt. Ngjarja zë fill në stinën e dimrit, më 11 shkurt 1858. Që nga ajo ditë, miliona të krishterë e turistë shkojnë për t’u lutur e vizituar Shpellën (Grotto) Mrekullive, ku, Zoja iu shfaq vogëlushes Shën Bernadette. Asaj, Zoja i është shfaqur 18 herë nga 20 vizita, që vajza i ka bërë shpellës me gjithë pengesat e mallkimet, që i bënin asokohe njerëzit Bernedette - s… Dritat e qirinjve shumëngjyrësh shndrisnin tërë vendin e shenjtë të adhurimit…

Pjetri, mbasi pushon pak dhe rrufit me qetësi kafen e ngrohtë amerikane, fillon të flasë për vizitat në Lourdes. Këtu gjenden pesë bazilika, ku, grupi ynë i besimtarëve sëpari vizitoi Bazilikën e Kishës së Nëndheshme ndërtuar në vitin 1866. Gjatë Shfaqjeve të Zojës, duke parë adhurimin në rritje të krishterëve, Zoja, kërkoj që të ndërtohet Bazilika e Epërme, mbas 5 vjet punimesh përfundon në vitin 1871 (pagëzimi 1876), Kisha e Shën Bernadette, Bazilika e Rruzareve (1887), Bazilika e Shën Pio X (1958), Papës së Shenjtë, i cili, ka shpallur dogmen e Pafajsisë së Virgjëres Mari. Ajo ka një kapacitet 27.000 vende, ndërtuar në tokë në formen e një anije përmbys.

Duke përshkruar udhëtimin e Shtegtimit të vitit 2000, të quajtur Udhëtimi i Shpresës, aktivisti i palodhur i Kishës e besimtari i devotshëm, kryredaktori i revistës “Jeta Katolike” (Boton: Kisha katolike “Zoja e Shkodrës”, New York, Viti V, #19 & 20) Mark K. Shkreli, ndër të tjera shkruan, se: “Duke qenë nata e Shën Gjonit (nata festohet më 29 gusht, shënimi im K.K.), mbas darke, hotjanët Pjetër Smajlaj, Gjeto Dushaj, Gjon Zadrima dhe Gjon Lekçokaj, që festonin ditën e emrit, shtruan një koktej për ne.” (Shkreli, f.13)

Një javë mbas udhëtimit e vizitave të përditshme, më 30 gusht, mbas meshës që çoi meshtari shqiptar besimtarët, u nisën për në Avignon, ish Selia Papnore në Francë (1316 – 1376), që sikurse shkruan publicisti Mark K. Shkreli, asokohe, ishte një gjendje shumë e ndërlikuar politike mes mbretërve të Italisë, Francës e Austrisë, se kush duhet të mbante kontrollin e papatit. Ky konflikt, e bëri shumë të rrezikshëm qëndrimin e papëve në Selinë e tyre tradicionale në Romë…

Vizita në Pallatin Papnor zgjati rreth dy orë, e më vonë u nisën drejt qytetit Arles, ku, kaluan natën në hotel. Të nesërmen, mbas tre orë udhëtimi, nëpër peisazhin e bukur bregdetar të Rivierës Franceze, mbushur me frutikulturë e vreshta rrushi, arritën në qytetin antik Niece. Mirëseardhjen ua uruan udhëzuesit italian në gjuhën angleze dhe italiane në bisedat e lira shtegtarëve peligrinë, që prej shumë viteve kanë jetuar në Itali, para se të emigronin drejt ShBA - së.
Udhëtimin në Itali, do ta bënin me një autobuz, ku, Pjetri qëndroi në katin e dytë, duke patur mundi të shoh në orët e gjata të verës perlat e natyrës së virgjër franceze. Në orën 3 a.m. u nisën për Assisi. Mbas 9 orë udhëtimi me autobuz, përgjatë dheut të lashtë latin, ndaluan për të darkuar. Një shëtitje e shkurtër në këmbë, do të mbyllte siparin e programit të fundgushtit.

Kapela e Shën Franit në qytetin Assisi, është Kisha, ku, shqiptarët morën pjesë në meshën në gjuhën shqipe, që çoi bariu i tyre shpirtëror. Programi i datës 1 shtator, ishte shumë i ngjeshur. Bazilika e Shën Franit dhe Shën Klarës, shënojnë vizitat e para, që do të pasohen nga pamjet e bukura të Konventës së Shën Damjanit. Vizitorët hynë në dhomën, ku, Kryqi i kishte folur Shën Franit, duke i dhënë pesë plagët e Krishtit të kryqëzuar, të cilat i barti me duresë krejt jetën e tij. Kopshti i trëndofilave pa ferra, ishte pjesa më mbreslënëse e vizitës në Santa Maria Maggiore.

Roma antike e moderne, do të jetë mikpritëse e mysafirëve shqiptarë, mbasi ata, gjatë historisë së lashtë dheut latin i dhanë Perandorisë Romake 45 perandorë të gjakut ilir (dhe Selisë së Shenjtë në Vatikan 6 papë me origjinë ilire), historinë, madhështinë e krenarinë, kulturën dhe religjionin e krishtërë. Sheshi i Shën Pjetrit (San Pietro), me bazilikën e saj të mërmertë, ndërtuar mbi gjakun e martirëve të Krishtit, Shën Pjetrit e Shën Palit, u bë shtëpia e ngrohtë për të gjithë peligrinët e gjakut të arbërit, mbasi Don Pjetër Ndoc Popaj pranë lterit të Shën Jeronimit (343 – 420) i lindur në Stridone të Sllovenisë së sotme. (Një nga katër doktorët tradicionalë të Kishës Latine. Ai ishte e mbeti eter i shkencës biblike.

Përkthyes i Biblës së quajtur “Vulgata”, e cila, edhe sot e kësaj dite, me disa ndryshime, është në përdorim nga Kisha Katolike Romane. Ky shenjtër, e ka fituar titullin e Doktorit të Kishës mbas vdekjes, duke u vlerësuar për punën, veprat, predikimet dhe mënyrën e jetësës me përvujtëri deri sa ishte gjallë, shënimi im K.K.), do të thotë meshën sërish në gjuhën shqipe. Përsëri, muze, vepra arti e kulture botërore. Në Muzeun e Vatikanit, peligrinët shqiptaro – amerikanë shijuan në meditacion veprat madhështore të Michelangelo – s, dhe Kapelën e famshme Sistine (punuar 7 - 8 shekuj më parë) me pikturat më të njohura në botën e artit…

Grupi shqiptar vizitoi të gjithë Dyert e Shenjta (disa janë të mbyllur e vulosur). Çdo besmitarë shqiptarë, hapi me devocion zemrën e vet për Krishtin, që është edhe Jubileu i secilit. Në mënyrë madhështore, Ata u hapën nga Papa i Romës Gjon Pali II, gjatë Jubileut të 2000 – vjetorit të Krishtërimit nëpër botë. Mbas Atit të Shenjtë, mijëra peligrinë përshkuan ritin, duke pasur fatin e nderin, të hynë nëpër Dyert e Shenjta në Bazilikën e Shën Pjetrit në Vatikan. Sipas traditës papnore dyer hapën çdo 25 vjet ose më rrallë.

Në Sheshin Arbëria (Piazza di Albania), përpara përmendores së kryetrimit nacional Gjergj Kastriotit në Romë, grupi bëri një fotografi të përbashkët. Po atë ditë, mes zagushisë së fundverës, me temperatura shumë të larta, besimtarët kishin katër orë që prisnin Papa Gjon Pali II, (ora 11 a.m.), përmes një ceremonie në Piazza San Pietro, bëri të Lumturimin e pesë Shelbuesve të Hyjit, e cila zgjati për 3 orë me rradhë.