Shpirti që pikon vesë...

-- nga KOLEC TRABOINI, Boston 2006

Sado që ja turbulluan jetën, gjithmonë mbeti i pastër e i kulluar, ndaj aq fort i shkon për shtat shprehja e Friedrich Nietzsches: "Vesa bie mbi bar tamam atëherë kur nata është më e heshtur."

Jeta e Luigj Çekajt në Shqipëri ka qenë një ofshamë e thellë në kupë të qiellit. E përftyroj gjithmonë si një njeri që rrezikohej të mbytej e të përpihet nga dallget mizore të detit, Viktor Hygoi ka një përshkrim tronditës për këtë skenë, e rendi a sistemi - ai farë dreqi, që thuhej me demagogji se ishte për ta shpëtuar njeriun, - i zgjaste një shkop, e ky shkop, ku varej në fije të perit shpresa e jetës, veç e zhyste më thellë, por pa e lënë as të shpëtonte e as të vdiste. E thënë ndryshe një jetë plot tension e mundime, një torturë, që edhe karakterin më të fort njerëzor do ta thyente.

Ase edhe sikur të mos e thyente, e tromakste aq thellë ne shpirt sa, tmerri i përjetuar do të linte në mënyrë të pashmangshme gjurmë në psiqikën e njeriut për tërë jetën. Ne themi shpesh se, ani pse tepër vonë, kemi shpëtuar nga një diktaturë, mirëpo harrojmë se kemi kaluar në shtratin e Prokustit, disa fizikisht e disa moralist e të shumtit në të dyja këto mizori të një shoqërie totalitare. E dolëm gjithësesi të gjymtë, dikush nga trupi e dikush nga shpirti e tmerri i asaj ëndrre hjekakeqe, që kurrë nuk mund të na ikë, madje sado larg e sado kohë të kalojë, do të mbetemi gjithësesi peng i një jete të cunguar, apo më keq të përcudnuar nëpër të cilën kaloi populli që i përkasim, e jo pak por për gjysëm shekulli shtypje e dhune.

Luigj Çekaj ishte një fëmijë me shpirt të brishtë, përkundër kësaj dhe një karakter i fortë si trashëgim i cilësive të banorëve të malësisë së veriut. E ky karakter do të vezullonte kur ende ferishte e do të ndodhej në oborrin e Degës së Brendshme Shkodër, në mes të shumë familjeve që do t’i internonin ne Tepelenë për shkaqe biografike. I ndodhur përpara gjeneralit komunist, i cili i stigmatizonte të arratisurit, duke thënë se si i braktisin „armiqt e popullit" këto fëmijë si trëndafila, vogelushi malësor nuk ka duruar me dhe në praninë e dhjetra e dhjetra njerëzeve, ka rrëmbyer një gur të vogël dhe ka qëlluar në drejtim të gjeneralit. Gjenerali ka qeshur, por Luigji i vogel as ka qeshur e as ka qarë. Ai pati guximin për të bërë ata çfarë në atë çast i tha zemra e të tjerat nuk kishim më rëndësi. E kjo do të thotë se ai ishte poet qe i vogel ashtu sic do te parathoshte mundimet e tij te ardhshme nen diktature.

Me pas kurrkush nuk do t’ja kujtonte ate gur, sepse ai detaj ishte harruar, aq me teper se gjenerali Hilmi Seiti me pas ka vdekur (thone se e kane helmuar ne zyren e sekretarit te pare te Komitetin te Partise me kafe), por eshte vete Luigji qe risjell ne travajat e jetes se tij, emocionalisht pershkruar aq bukur ne librin „Une vij nga Shkodra", i cili me shume se sprovez letrare, siç e ka cilesuar autori, eshte nje deshmi autentike per fatet njerezore, per tmerrin e diktatures, dhunimin e te drejtave, por gjithashtu dalin ne pah edhe miresite e njerezeve shpirtemedhej çfare sintetizohet ne rrëfimet per mjekun Sander Ashta apo madje edhe per nje ushtarak si Sejdi Miloti, me vone i vetvrare, qe i shpetoi jeten Kol Çekes, babes se Luigjit, qe nen kercenimin e ekzekutimit, u largua nga Shqiperia duke lene gruan me femije te vegjel.

Luigji, duke qene i biri nje te arratisuri, nuk mund te shkonte shume kohe e shume larg pa u ndeshur me barrieren „biri i tradhetarit". I mbrojtur sido kudo nga dajat te cilet kishin reputacion, ai arrin te gjejë nje shteg per te vazhduar studimet per inxhinjeri pa shkeputje nga puna, por vjen nje dite qe farketuesit e luftes se klasave e mberthejne, e perjashtojne nga e drejta per te vazhduar studimet, e çfare ishte me e keqja edhe nga puna, e shkuan deri ne absurditetin, te debohet nga qyteti.

Luigj Çekaj tere jeten kishte enderr te merrej me letersi, bota e letrave ku perhumbej ore e dite te tera, ishte ai mjedis e ajo hapsire lirie ku kurrkush nuk te perbuzte, kurrkush nuk te zbonte si nje qen prej shtepise tende e ku e ndjeje vehten krejt ndryshe.

E ja cfare do te shkruante per dramen e tij qe nuk ish vetem e tij:

Në prill vjen urdhëri, përjashtim nga Universiteti!
Në maj vjen urdhëri tjetër: Të pushohet nga puna!
Dhe në qershor i treti: te dëbohet nga qyteti.
Kështu që dekanati, shefi kuadrit, policia,
Shpirtrat tanë si dreqër i përzinin nga Shqipëria"...

Luftoi sa mundi per ta mbrojtur jeten e vet, ate jete ne kushte modeste qe ja kafshonin aq ligsht, aq pa meshire, luftoi per drejten per te jetuar i qete, per te patur nje pune, nje shkolle, nje shtepi per vehte e familjen e vet por hienat e diktatures nuk i ndaheshin. E ne nje çast te erret, kur ju duk se ne kete bote kishte ardhur fatalisht, sepse perbuzej e debohej e tregohej me gishtin e tmerrshem te luftes se klasave, duke mos pare kurrkund drite, e kurrkund fije shprese, tenton te ike nga bota e te gjalleve. Po ja qe nuk te lene te ikesh ata qe te duan...

Ju gjenden afer e ne krah shoket e miqte, ju gjend nje mjek si Sander Ashta, qe jo vetem e mjekoi por ju be si vella e shkuar vellai, ndaj per Sander Ashten, qe tashme nuk ndodhet nder te gjallët, pikellon me vargje nostalgjie Luigj Çekaj sepse e mesoi jo vetem ta doje jeten por edhe te luftoje per të.

Shembja e komunizmit, shkatërrimi i sistemit barbar e shtypjes e cliroi prej makthesh, e, sic do te bente cdo femije ne kete bote per te kerkuar prindin, Luigj Çekaj kalon shtete pas shtetesh dhe u shfaq ne New York ne shkurt 1993. Trokiti ne deren e shtepise dhe në balle te saj pa nje burre te plakur, te cilin e perqafoi permallshem e aq tronditshem sa edhe fjalet nuk kishin kuptim. Kol Çekaj ishte martuar ne Amerike dhe kishte edhe femije, vellain e vet nga baba qe ishte rritur e bere burre, s’e kishte pare kurre ne jeten e tij Luigj Çekaj.

Erdhi nje dite qe ai fitoi te drejten te jetoje ne token e lire, erdhi nje dite qe solli familjen nga Shqiperia, erdhi nje dite te gezoje ne strehezen e vet e me femijet e vet si zogj, erdhi nje dite qe e ndjeu sadisfaksionin qe te jep puna ne nje reviste si „Jeta katolike", erdhi nje dite qe ndjeu dhembje per nenen qe vdiq larg ne Shkoder, erdhi nje dite qe t'i gezohet pasionit te jetes se tij per letersine duke vene ne doren e miqeve e shokeve librin e tij poetik „Vjeshta ne aeroporte" ku kish derdhur tere ndjenjat e shpirtit te vet, tere dhimbjen e dashurine, me pas do te botonte edhe kujtimet e pershkrimet e jetes se vet ne librin „Une vij nga Shkodra", por erdhi edhe nje dite tjeter, ashtu si vjen pas dites nata, pas reve shiu, pas vjeshtes dimri... dhe nje aksident ne pune, goditje ne koke tek punonte mekanik, do te ishte gati fatale per te, por fale zotit e fale nje mjeku shqiptar aq te perkushtuar si Agim Leka, Luigj Çekaj do te vinte serisht ne gezimin e jetes.

Vec, ato re te errta qe tere jeten ia kishin kercenuar qiellin, nuk mund te ishin pa nje gjurme, here-here edhe dyndeshin permes subkoshiences se tij. Ato dilema, ato lodhje, ajo psiqike e vrare, ato endrra te shtypura, ajo jete e neperkembur nuk mund te shuheshin krejtesisht. Ashtu si kur ndrrohen stinet qe diç e lene pas, ashtu sikurse vjen pranvera e diku ne gji te shkembejve gjen ende bore, madje neper alpe gjen bore edhe ne mes te veres, edhe me jeten njerezore keshtu eshte. Ne mund qe ti kemi harruar shume tmerre qe kemi kaluar, por ato brenda nesh vegjetojne si druret ne dimer, e vjen nje dite, qe miku yne i perbashket Astrit Tota ne telefon te me thote, Luigj Çekaj ka qene fort i semure.

E kur hyj ne lidhje me Luigjin te me thote se qenka e veshtire te shpetosh nga e keqja qe koha vrasese e prokusteve komuniste na e ka ngjitur, por fale mjekut Graig Kordick dhe kesaj Amerike e hodha te keqen. Pra kishin ikur rete e vranta neper horizonte te tjera, e ne ato dite me vranesina te turbullta, Luigji kishte shkruar shume poezi, nje prej te cilave ne telefon ma kendoi. Them kendoi sepse vargjet i ka si kenge shpirti, i ka edhe si drame edhe si lirika dashurie, i ka edhe si bashkebisedim me miqte por edhe si elegji dhembje per ata qe nuk jane më.

Duke e mbyllur kete esè, ne keto çaste kur ai eshte kthyer serisht nen pushtetin e peisazheve te vranta pertej xhamave te Pressbyterian Hospital, ku nuk ndalon te shkruaj vargje, rri e mendoj per mikun tim poet e them, sado qe ja turbulluan jeten, gjithmone mbeti i paster e i kulluar, ndaj aq fort i shkon per shtat shprehja e Friedrich Nietzsches "Vesa bie mbi bar pikërisht atehere, kur nata eshte me e heshtur."

Tere jeten i duroi ne heshtje dhembjet poeti Luigj Çekaj, ndaj dhe shpirti i tij gjithehere pikoi vese...