A ka ndonjë “prapaskenë” në dorëheqjen e Petersenit?

Dorëheqja e Petersenit
“Pas pothuajse dy vjet të kryerjes së kësaj detyre ka ardhur koha edhe për mua të bashkohem me familjen time në Uashington” – pohoi me anë të një deklarate zyrtare, para pak ditësh, administratori i pestë i UNMIK-ut, diplomati danez, Soren Jessen-Petersen. Natyrisht, nuk e mohonte që po largohej në një kohë mjaft delikate për historinë e Kosovës, por megjithatë ishte i bindur se procesi politik ishte në rrugë të mbarë dhe do të çonte drejt shpalosjes së statusit përfundimtar për Kosovën. “Kur unë erdha në Kosovë, siç dhe e kam nënvizuar, besoja se nuk mund të kishte normalizim dhe stabilizim në Ballkanin Perëndimor pa gjetjen e një zgjidhje për Kosovën. Kjo është dhe finalja e gjë e gjëzës, që do të zhvendosë përfundimisht këtë rajon nga konfliktet e viteve 90-të drejt një të ardhme plot prosperitet”. Ky do të ishte dhe mishërimi i aspektit të fundit të misionit të pambyllur të Petersenit. Prandaj duket dhe mjaft kuptimplotë prognoza e tij politike: ”Shpesh jam pyetur nëse do të isha unë, në Kosovë, përfaqësuesi i fundit special i sekretarit të përgjithshëm të OKB-së. Por mund të them se nëse unë hapa kapitullin e fundit të misionit të UNMIK-ut në Kosovë, kam besim se pasuesi i im do ta mbyllë atë.”

Njeriu i duhur në kohën e duhur
Peteresen rrëzoi në sytë e kosovarëve portretin e skandinavit të ftohtë e pa nerv. Përkundrazi, në sytë e tyre ai rezultoi si një diplomat i talentuar dhe organizator klasi, madje dhe një politikan i gjallë, dinamik e i fortë. Këtë e dëshmoi dhe një sondazh i fundit i PNUD-it, që i dha atij në Kosovë një vlerësim shumë pozitiv, bile më të lartë se 80% (ndërkohë që paraardhësi i tij e pati të vështirë të arrinte tek kuotat e 25-30%). Ai bashkëpunoi në mënyrë korrekte me drejtuesit e institucioneve, të partive politike dhe përfaqësuesit e vetë minoriteteve. Ndikoi me të gjithë energjinë e tij, deri dhe me praninë e tij fizike në mjaft komuna e fshatra, për të rritur ndjeshmërinë politike, institucionale e publike në demokratizimit e jetës dhe ndërtimin e një shoqërie të hapur e shumë etnike në Kosovë. Dhe, në fakt, ai, në bashkëpunim të ngushtë me trupat e NATO-s dhe strukturat vendore, arriti të përmirësojë ndjeshëm situatën e sigurisë në Kosovë, duke krijuar dhe kushtet për transferim “pa zhurmë” të pushtetit nga ndërkombëtarët tek vendorët, në fushën e drejtësisë dhe atë të rendit publik. Në mjaft deklarime të brendshme dhe të jashtme Petersen shprehte qartë optimizmin e tij dhe shpresën që ëndrra e shumicës do të plotësohej. Sepse ai, me përvojën e jashtëzakonshme ballkanike, ishte i bindur që çdo kthim prapa, çdo bllokim procesi apo vetë status quo-ja ishte e pa drejtë, krejtësisht e pa tolerueshme, madje tepër e rrezikshme për Kosovën e rajonin. Në sajë të kësaj ndjeshmërie realiste e veprimtarie energjike, por dhe përmirësimeve të ndjeshme të standardeve, Këshilli i Sigurimit dha dhe dritën jeshile për fillimin e negociatave në lidhje me statusin përfundimtar të Kosovës.

Por atëherë, përse kjo dorëheqje?
Përse Petersen, si një administrator i aftë dhe mjaft bashkëpunues, e dha dorëheqjen pikërisht në këtë kohë përmbyllëse e delikate? Realisht për arsye familjare apo për arsye të tjera të pathëna? Mos, ndoshta, dhe për xhelozi? Dhe kjo kur ai as nuk e kishte deklaruar këtë gjë më parë, dhe, po kështu, vlerësohej nga të gjithë si një nga administratorët më të drejtpërdrejtë, më dinamikë e efektivë në Kosovë. Bile, besohet, se për këto cilësi të veçanta Peterseni ka qëndruar në këtë detyrë dhe më gjatë se të tjerët. Megjithatë, koha e dorëheqjes dhe paralajmërimi kohëshkurtër i saj, pa dashje, lë disa pikëpyetje...

Është e vërtetë që ai e morri detyrën në verë 2004, pas ngjarjeve të hidhura të marsit, duke zëvendësuar finlandezin Harri Holkeri, i cili e dha dorëheqjen për motive shëndetësore, pak prapa këtyre ngjarjeve. Edhe pse nuk mund të mohohet që ngjarjet e marsit 2004, me disa dhjetëra të vrarë dhe të plagosur dhe shtëpi e objekte kulti të djegura e të shkatërruara, krijuan jo pak pakënaqësi rreth efektivitetit të rolit të tij. Por gjatë mandatit të Petersenit situata ishte shumë më e qëndrueshme dhe mjaft më e konsoliduar nga ana institucionale. I vetmi problem që e shqetësonte atë dhe për të cilin ai nuk e arriti rezultatin e dëshiruar ishte refuzimin serb për të marrë pjesë aktive e konstruktive në jetën politike e institucionale të Kosovës. Por, ç’ mund të bënte ai më shumë kur serbët e Kosovës këtë urdhër e kishin marrë nga Beogradi! Pikërisht e komanduar nga kjo politikë e gabuar dhe vetëpërjashtuese, bashkësia serbe-kosovare nuk e konsideron largimin e Petersenit ndonjë humbje të madhe(!). Madje, sipas një deklarimi tek “Politika” të njërit prej udhëheqësve serbë në Kosovë, Oliver Ivanoviçit, serbët kanë pasur mjaft arsye të ishin të pakënaqur me politikën e Petersenit... Po kështu dhe agjenci të tjera të OKB-së e kanë kritikuar Petersenin për afrim më të dukshëm me udhëheqësit vendorë shqiptarë. Ndërsa vetë UNMIK-u është kritikuar edhe për tolerim të korrupsionit në aeroportin e Prishtinës, gjë që është hedhur poshtë nga kjo administratë. Shqetësime për UNMIK-un janë krijuar dhe nga lëvizja për vetëvendosje. Edhe vetë politika e Beogradit, ashtu si serbët e Kosovës, nuk reshti së akuzuari Petersenin për lidhje shumë të ngushta me shqiptarët. Po kështu dhe Prokurorja e Përgjithshme, Karla Del Ponte (që ende nuk e ka përfunduar procesin e stërzgjatur për ish Jugosllavinë) ka kritikuar publikisht UNMIK-un për mos bashkëpunim me Gjykatën e Hagës apo mos reagim ndaj pretendimeve të saj për disa luftëtarë të UÇK-së, përfshirë dhe ish kryeministrin Ramush Hajradinaj. Prandaj nuk ishte fare i rastit dhe reagimi i fundit i Petersenit, në të cilin ai i konsideroi të padrejta deklaratat e Del Pontes, bazuar dhe në diferencat jo të vogla të konstatuara midis pretencave e pretendimeve të saj dhe vendimeve të vetë trupit gjykues të Gjykatës së Hagës. Por me këtë reagim ligjor e dinjitoz, ai, ndoshta, ka shkelur dhe në ndonjë kallo!... Prandaj me të drejtë mund të shtrohet edhe njëherë pyetja e shtruar në fillim: A ka pasur realisht ndonjë “prapaskenë” në këtë dorëheqje. Po ndonjë pakënaqësi apo presion? Apo po shfaqet prirje për gjetje të ndonjë “ekuilibri” të ri, që në një mënyrë apo tjetrën e ruan mundësinë për pjesëmarrje të serbëve në negociata? Apo, thjesht, kjo dorëheqje ka qenë e menduar dhe e planifikuar individualisht që më parë dhe koha e deklarimit të saj, në njëfarë mënyre, është dhe e rastit?...

“Rezistenca” e Beogradit dhe “loja” e Rusisë
U bën 7 vjet që Kosova ndodhet nën një administrim ndërkombëtar të OKB-së, pra që është shkëputur de facto prej Serbisë. Ajo po pret tashmë dhe pavarësimin e saj de jure. Madje, me shkëputjen e Malit të Zi, nuk ka më asnjë kuptim çfarëdo shtyrje tjetër për të arritur në pavarësimin e Kosovës me “bekimin” e Beogradit. Edhe më i pakuptueshëm është fakti sesi politika e Beogradit nuk arrin ta realizojë humbjen njëherë e përgjithmonë të Kosovës prej administrimit të saj. Aq më shumë që kjo ndryshe do të thotë dhe çlirim demokratik i vetë Serbisë nga reminishencat e të kaluarës gjakderdhëse të saj. Ndërkohë, një pjesë e rëndësishme e shteteve anëtare të Këshillit të Sigurimit e kanë kuptuar tashmë që Kosova duhet të vazhdojë rrugën e saj demokratike, të lirë dhe të pavarur. Prandaj dhe pritshmëria është e lartë që vendimi në Grupin e Kontaktit apo votimi në Këshillin e Sigurimit mbi statusin përfundimtar të Kosovës të bëhet nga fundi i këtij viti, pavarësisht që serbët dhe kosovarët vazhdojnë prej disa muajsh, pa ndonjë rezultat politik të vlerësuar, negociatat e tyre. Kjo është dhe arsyeja që aktualisht përfaqësuesit e 6 vendeve (SHBA-së, Britanisë së Madhe, Francës, Gjermanisë, Italisë dhe Rusisë) - anëtare të Grupit të Kontaktit, së bashku me ekipin e Ahtisarit po koordinojnë përpjekjet politike ndërkombëtare për të konturuar të ardhmen e Kosovës. Ata, mesa duket, synojnë të hartojnë një projekt rezolutë për Këshillin e Sigurimit, me përmbajtje krejtësisht specifike për Kosovën, për të mos u shfrytëzuar nga prirje të tjera separatiste...

Por ende shfaqen dy probleme. Nga njëra, edhe politikanët më të qartësuar në Beograd për humbjen e Kosovës nuk po kontribuojnë, me qëndrimin e tyre të mefshtë, në formulimin sa më të shpejtë të këtij projekti. Ata kanë frikë që ta pranojnë apo mbështesin publikisht këtë të ardhme për një Kosovë fqinje e të pavarur, e domosdoshme kjo edhe për fatin e vetë një Serbie të integruar në bashkësinë demokratike të vendeve evropiane. Mbi këta politikanë jo pak ndikojnë dhe reminishenca populiste-elektorale e pushtetore. Po kështu, ndryshe nga një logjikë normale, disa udhëheqës serbë, me shkëputjen e Malit të Zi, pretendojnë se një shkëputje tjetër (d.m.th. e Kosovës) do të ndikonte në çarjen e Bosnjë-Hercegovinës. Madje, politikani serb Milorad Dodik, kryeministri i Republikës serbe të Bosnjë-Hercegovinë, deklaroi diku se kjo republikë mund të “afirmojë të drejtën e saj të vetëvendosjes”. Kurse politikanë të tjerë serbo-boshnjakë vazhdojnë të pretendojnë deri bashkimin e kësaj republike me Serbinë, edhe pse z. Dodik, pak më vonë, e konsideroi deklarimin e tij thjesht “teorik”... Ndeshen edhe udhëheqës serbë, si p.sh., anëtari i lëvizjes G17, Cedomir Antiç, që arrin deri në pranimin e pavarësisë, por duke sugjeruar se “nëse shqiptarët duan pavarësinë, ata, ndoshta, duhet të japin diçka, në kompensim”... Nga ana tjetër, disa vende të fuqishme i tremben përshpejtimit të procesit të njëanshëm të pavarësimit, duke gjykuar se një gjë e tillë mund të nxisë dhe të intensifikojë lëvizje të tjera separatiste. Në radhë të parë, Rusia, një kundërshtare e deritanishme më me zë ndaj pavarësimit të Kosovës, pretendon se një proces i tillë mund të frymëzojë përplasje të tjera separatiste në ish-republikat sovjetike apo lëvizje pro ruse në Moldavi (në Transnistri), Gjeorgji (në Osetinë Jugore dhe Abkazinë) etj. Në ndryshim nga rusët, diplomatë të tjerë që përfaqësojnë Britaninë dhe SHBA-në në këto bisedime besojnë se e vetmja zgjidhje për Kosovën është pavarësia e saj, natyrisht, duke garantuar dhe liritë dhe të drejtat e plota të minoriteteve. Qeveri të tjera perëndimore dëshirojnë që ta përshpejtojnë procesin politik të zgjidhjes së statusit përfundimtar të Kosovës, për arsye të shpenzimeve të larta në mbajtjen e administratës së OKB-së dhe të trupave ushtarake paqeruajtëse aty.

Me sa duket, Henri Kisinger kishte plotësisht të drejtë, kur 6 vjet më parë bëri këtë parashikim prognozë (“Politique Internationale”, 2000-2001): “Tashmë, ne duhet të zgjedhim ndërmjet dy zgjidhjeve: ose të ndihmojmë Kosovën të bëhet e pavarur, ose të zgjasim protektoratin deri në pafundësi. Tek e fundit, unë mendoj se pavarësia është e pashmangshme, sepse askush nuk do të dëshironte të qëndronte atje përgjithmonë”...