VULLNETI PËR TË BASHKUAR ANGAZHIMIN POLITIK ME AKTIVITET AKADEMIKE

Këto ditë deputeti Arben Malaj, profesor i Asocuar i Shkencave Ekonomike, u gjend midis miqve dhe shokëve të tij shqiptar në Dallas të Teksasit. Këtë herë jo si politikan, por si studiues. Gjatë një viti studimesh akademike intensive në Universitetin e Harvard-it në Boston, ai ka përfunduar me sukses edhe një kërkim të rëndësishëm shkencor mbi sfidat e integrimit Evropian të vendeve të Ballkanit Perëndimor.
Ftesa e Malajt, bashkëshortes së tij Monda dhe vajzës Greta, kishte karakter krejtësisht familjar. Megjithatë, graviteti i projektit të tij e tërhoqi në një drejtim krejt tjetër vëmendjen e argëtueseve të mikut nga Vlora.
Ndërrimi i drejtimit të bisedës së darkës nuk ndodhi vetëm si rezultat i kredibiliteti të Malajt si autor i studimit. Kredencialet e morën rëndësinë e merituar, por pak më vonë. Harvart-i, bashkëpunimi i Malajt me disa prej profesorëve më të famshëm të botës akademike dhe përvoja e punës së tij si ish ministër i financave, e një kohë edhe i ekonomisë, natyrisht qe s'mund të kalonin pa ca "ngritje vetullash" e pohimesh me kokë.

Por mbi të gjitha ishte rëndësia e gjetjeve të kërkimit shkencor ajo që i vuri në mendime mikpritësit e Malajt. Gjuha e shifrave të konstatuara, identifikimi i problemeve historike edhe aktuale të vendeve tona, si dhe rekomandimet për mënjanimin e problemeve në të ardhmen, e tjetërsuan gjuhën e trupit dhe të gjesteve të fytyrës së secilit.
Sidomos disa nga sfidat e integrimit Evropian do të jenë vërtet të vështira si për klasën politike ashtu edhe për faktorët e shoqërisë civile si për Shqipërinë dhe Kosovën ashtu edhe për vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor. Studimi tregon se për shkak të konflikteve dhe të luftërave në rajon vendet Ballkanike Perëndimore jo vetëm që i janë larguar gjithnjë e më shumë Evropës, por edhe janë varfëruar në vetvete.
Malaj mendon se reagimi i menjëhershëm për të kapërcyer vështirësitë e trashëguara historike nuk është një iluzion, por një mundësi reale, sepse sot jetojmë në një realitet të ri politik dhe ekonomik. Ja arsyetimi i tij: "Sot kemi të bëjmë me një situatë të krejt të re Ballaknike. Duhet të nxjerrim mësime nga Evropa e pasluftës së dytë botërore, që ndërmjet bashkëpunimit ekonomik dhe iniciativës së përbashkët për përparim mundi t'u japë fund luftërave të reja, zbuti konfliktet midis shteteve dhe njëkohësisht nëpërmjet kohezionit dhe solidaritetit social e bënë Evropën vend të paqes, harmonisë dhe mirëqenies. Këtë mundësi e ka edhe rajoni ynë. Jam optimist se edhe rajoni ynë ka filluar të përfshihet në një filozofi të re të të menduarit, duke kërkuar mënyra paqësore për zgjidhjen e problemeve."
Një optimizëm i ligjshëm ky për politikanin, ekonomistin... Nëse Shqipëria dhe Kosova janë të angazhuara të rrisin bashkëpunimin me vendet e tjera të Ballkanit, të reduktojnë rrënjët e konflikteve historike dhe të synojnë të avancojnë gjithnjë e më shpejt drejt vlerave të bashkimit Evropian, rezultatet do të jenë të kundërta me disa nga shifrat që gjejmë në këtë kërkim shkencor.

Aty thuhet se vetëm gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë ne vitin 1993, prodhimi u ul mbi 38 për qind. Po të përfshimë këtu edhe konfliktet që u konstatuan në Maqedoni dhe Bosnje e Hercegovinë, të ardhurat për frymë u reduktuan rreth 50 për qind. E panevojshme të shtohet se rajoni në fjalë u bë gjithnjë e më i varfër. Risku politik, krizat ekonomike dhe sociale i kanë shoqëruar këto vende pas viteve 90.
Biznesmeni Nazar Mehmeti, njëri nga mikpritësit e Malajt, e mbështet këtë pikë të studimit duke pohuar se elementet e pasojave të luftës dhe pasluftës u konstatuan dhe vazhdojnë të jenë shqetësuese edhe në Kosovë ku, sipas tij, "rritja ekonomike është e vogël, zhgënjimi i popullit ndaj arritjeve të deritanishme është e madhe."
Fjala magjike e studimit në fjalë është "integrim" në Bashkimin Evropian. Ngaqë më në fund integrimi është një opsion, mund të themi se Kosova, Shqipëria dhe i gjithë Ballkani Perëndimor ndodhet në prag të mundësisë për t'i kapërcyer barrierat e përgjithshme të së kaluarës së përgjakshme.
Solucioni i Malajt për ta bërë këtë integrim të përgjithshëm dhe real është: "E para, dhe mbi të gjitha, duhet të rritet vizioni i klasës politike në Shqipëri, Kosovë, Serbi e Maqedoni. Këto, dhe vendet e tjera të rajonit, duhet të angazhohen drejt zgjidhjeve afatgjata për parandalimin e konflikteve e trashëguara nga e kaluara. Vizioni i të gjithëve duhet të përqendrohet në atë që duhet të mbërrihet në të ardhmen tonë, pra një vizion më largpamës, një vizion me një objektiv konkret për tu bërë pjesë e Evropës moderne. Vetëm kështu ne krijojmë premisa për t'i reduktuar problemet e të kaluarës".
Në realitetin e ambientit politik dhe shoqëror të vendeve tona, angazhimi i përgjithshëm i forcave politike për eliminimin e konflikteve të së kaluarës dhe avancimin e shpejtë e cilësor drejt integrimit në Bashkimin Evropian, si për të gjithë Ballkanin edhe për shqiptarët e Dallasit, ka qenë dhe mbetet një pikëpyetje serioze. Shqetësimin e tyre e trajton edhe studimi i Malajt. Faktikisht, sipas studimit, një nga sfidat më të madha për të gjitha vendet e rajonit është ajo që sot quhet "mirëqeverisje."
Fjala "mirëqeverisje" qe e kuptueshme për të gjithë pjesëmarrësit e asaj darke, e veçanërisht për Gëzim Laçin (një ish-oficer i lartë ushtarak shqiptar) sepse edhe ai si shumë nga pjesëmarrësit kanë qenë vetë dëshmitarë se liria ekonomike pas viteve 90 në Shqipëri krijoi premisa për një zhvillim ekonomik ku sektori privat erdhi gjithnjë në rritje. Por nga ana tjetër, sipas Malajt, administrata publike dhe institucionet ishin të dobëta. U krijua një bazë e mundshme për një korrupsion në rritje ose për institucione të pafuqishme për të punuar me efikasitetin e kërkuar kundër korrupsionit.
Me fjalë të tjera, në qendër të zhvillimeve të ardhshme të strategjive të vendeve tona studimi ve theksin për një qeverisje më të mirë me një vizion politik më modern. Një vizion që në vetvete do të thotë forcim i shtetit ligjor, forcimi i pavarësisë së institucioneve, një luftë më efektive kundër korrupsionit dhe një lehtësim gjithmonë e më të madh për biznesin vendas dhe të huaj në ekonominë e vendeve tona.
Po cilat janë mundësitë që ky vizion të materializohet, që të gjithë politikat e vendeve të Ballkanit të përqendrohen tek e ardhmja dhe të harrojnë të kaluarën? Malaj e thjeshtëzon përgjigjen e kësaj pyetje për lexuesin: "Në të gjithë dëshirojmë që të bëhemi pjesë e Evropës, prandaj duhet të shikojmë historinë e saj, marrëveshjet që kanë bërë shtetet e Evropës pas luftës së dytë botërore, dhe të nxjerrim mësime prej rezultateve të tyre."

Mendimet e Malajt janë një produkt i historisë së Evropës së re. Marrëveshjet e para për bashkëpunimin ekonomik në Evropë kanë qenë midis vendeve armike në lutën e tyre. Në vitin 1951, Gjermania dhe Franca, së bashku me Italinë, Holandën, Belgjikën dhe Luksemburgun bënë marrëveshjen e parë ekonomike midis tyre, the në thelb të kësaj marrëveshje shumëpalëshe, sipas Malajt, u konstatua kjo filozofi:
"Në qoftë se do të kemi marrëdhënie mira dhe një bashkëpunim të efektshëm ekonomik, ne nuk mund të vazhdojmë të mbetemi armiq. Nëse do të dëshirojmë të mbetemi armiq, nuk do të mund të bashkëpunojmë ekonomikisht, do të mbetemi të varfër."
Studimi, me të gjithë elementët përbërs, është mbi 50 faqe, por vetëm referencat përbëjnë rreth 15 të tilla. Por numri i faqeve nuk është në ekuilibër të drejtë me peshën e madhe të zbulimeve shkencore që paraqiten aty. Studimi do të botohet në faqen elektronike (web site) të programit përkatës të Universitetit të Harvard-it.
Megjithatë për Malajn ekspozimi internacional i punës së tij do të mbetej i mangët pa një prezantim të kujdesshëm në universitetet në Shqipëri, Kosovë dhe në vendet e tjera të rajonit: "Sapo të kthehem në Shqipëri do të dëshiroja ta prezantoja studimin në universitete të ndryshme në Shqipëri, Maqedoni, Kosovë e pse jo edhe në Serbi," thotë ai.
E gjithë kjo përkufizohet në planin afatshkurtër të punës së tij. Por nuk do të kishte kuptim që Malaj të sugjeronte plane afatgjate për vendet e Ballkanit dhe të mos e praktikonte ketë strategji për publikimin e punës së tij. Brenda dy vitesh ai do ta vazhdoi ta pasurojnë studimin për ta botuar atë në formë libri, në ndihmë të brezave që vijnë.
Ky do të ishte një studim i vyer edhe në përkthim. Mbi të gjitha ai është shkruar më lexuesin Ballkanik në mendje, madje edhe më gjerë. Malaj ka analizuar një periudhë rreth 15-vjeçare, pra nga viti 1989 deri në 2005, se çfarë ka ndodhur në ekonominë e vendeve tona. Ai i ka parë ato ndërmjet dhjetë indekseve ndërkombëtare. Puna e tij është përqendruar veçanërisht në faktet se si ka ecur liria ekonomike në vendet tona dhe cilët kanë qenë sektorët më problematik të saj, si ka ecur procesi i antikorrupsionit dhe aspektet me problematike që janë konstatuar, si ka ecur indeksi i tranzicionit, reforma dhe infrastruktura reale dhe cilat kanë qenë pengesat që kanë dalë si në kuptimin afatshkurtër ashtu edhe në atë afatgjatë.
Një tjetër pikë interesante e këtij kërkimi shkencor është ajo e indeksit të kapitalit njerëzor, e parë në funksion të sfidave që ofron integrimi dhe globalizmi, ku ekonomia e dijes do të jetë gjithnjë e më imponuese dhe do të kërkojë gjithnjë e më shumë kapacitete profesionale e shkencore.
Malaj ka analizuar se ku ndodhet Shqipëria në këto dhjetë indekse, sidomos në raport me tre vende specifike, të cilat aktualisht janë në tre faza të ndryshme të integrimit: Me Bullgarinë që e ka marrë statusin për të hyrë në Bashkimin Evropian, me Kroacinë që i është dhëne një "premtim" për hyrjen në këtë integrim dhe me Estoninë që mbahet si modeli më i mirë i vendeve të lindjes që u integruan në Evropë. Në studim pasqyrohet edhe një nga elementet e rëndësishëm të një prej sfidave të Kosovës-eliminimi i riskut politik. Risku politik në rajon ka qenë i lartë për shkak të konflikteve, rajoni ka pasë një efekt negativ në rritjen ekonomike dhe në prurjen e investimeve të huaja në Kosovë. Sipas Malajt, ky efekt negativ është prezent edhe sot edhe në ekonominë e Kosovës, edhe për shkak të mungesës së statusit të qartë si shtet. "Ekonomia e Kosovës ka pasë mundësi të kufizuara për të tërhequr më shumë investime të huaja dhe për t'u mbështetur nga institucionet financiare ndërkombëtare," thotë Malaj.