Gjergj Kastrioti ndikoi në rrugën e qytetërimit europian

Në këtë përvjetor të gjashtëqindtë të lindjes së Gjergj Kastriotit, Skënderbeut, ne shqiptarët, kudo që ndodhemi jemi krenarë për kontributin dymijëvjeçar që kemi dhënë në përhapjen, mbrojtjen dhe konsolidimin e besimit dhe qytetërimit kristian në Europë e më gjerë. Për këtë mjafton të kujtojmë se të parët tanë ilirët, përqafuan dhe përhapën pa mëdyshje doktrinën e Jezu Krishtit që në shekullin e parë, kur Shën Pali, në vitin 53-58 kaloi nëpër trojet ilire duke përhapur Ungjillin dhe mësimet e Mesisë. Që nga ajo kohë ne shqiptarët i kemi dhënë kristianizmit rreth 600 martirë e shenjtorë, ku një pjesë e shenjtorëve edhe sot kanë ditët e tyre të shenjta në kalendarët katolikë.

Ne i kemi dhënë Selisë së Shenjtë katër papë, të cilët kontribuan për Kishën Katolike si pak barinj të tillë shpirtërorë, edhe pse në ato kohë nuk ishte e lehtë. Kujtojmë se këta papë ishin Shën Eluteri nga Nikopoja, që drejtoi kishën e Shën Pjetrit (Romë) nga vitet 174-189, Shën Gaji ishte papë nga viti 283-299, ky papë ishte nga trevat tona (pse jo nga Malësia e Madhe etnike), Shën Gjoni II ishte papë në vitet 640-642, ku edhe ky ishte nga Shqipëria Veriore, dhe i katërti Papa Klementi XI që drejtoi Selinë e Shenjtë nga vitet 1700-1721, dhe ishte me origjinë po nga trevat e Veriut.

Por, mbi të gjitha këto qëndron e do të qëndrojë sa të bëjë dritë mbi dhe besimi dhe qytetërimi kristian, Gjergj Kastrioti, Skënderbeu, i cili për një çerek shekulli (1443-1468), ishte forca tokësore e hyjnore e kristianizmit për t’i bërë ballë tërbimit të Perandorisë Otomane që kërkonte të gllabëronte e shkatërronte gjithçka kishte ndërtuar besimi e qytetërimi kristian në 14 shekuj në Shqipëri, e mbi të gjitha në Europën plakë. Mjerisht otomanët për të realizuar qëllimet e tyre pushtuese kishin ditur të zgjidhnin kohën e momentin që Europa plakë ende dridhej nga humbja katastrofike e betejës së Fushë-Kosovës të vitit 1389, që në fakt në këtë betejë kontributi i Europës ishte tepër i vogël për Koalicionin Ndërballkanik. E, ndërsa rreziku otoman afrohej, Europa grindej e frikësohej.

O Zot, po të mos kishte lindur në trevat tona Gjergj Kastrioti, Skënderbeu, Europa do të ishte krejt tjetër, pasi ajo do të ishte përshkuar e tëra në “hellin” e sulltanëve, që padyshim sot qytetërimi do të ishte krejt tjetër dhe pa hapësirat magjepsëse që gjenden vetëm në qytetërimin kristian. Të paktën gjysma e popullsisë të Europës, femrat nuk do të guxonin të frekuentonin lirshëm plazhet, turizmet, arsimin, dhjetëra profesione që i bëjnë të barabarta me burrat, madje do të ishin të mbuluara dhe do ta kalonin kohën duke numëruar gurët e oborreve e kopshtijet e tyre, e jo si sot që me modat e qejfet e tyre numërojnë yjet e qiellit të pafund.

Gjithsesi, Gjergj Kastrioti kishte lindur në fisin famëmadh të Kastriotëve në vitin 1405, dhe ishte prej mish e gjaku shqiptar, që në atë kohë këto troje njiheshin si Arbëri. Ishte pikërisht ky fis që luftoi si askush tjetër në krye të Principatës së tyre kundër hordhive otomane që kishin gllabëruar mjaft nga tokat e Azisë, Ballkanit e pjesë të tjera të Europës. Kryetrimi i këtyre luftërave ishte babai i Gjergjit, Gjon Kastrioti. Natyrisht edhe Gjergji i vogël i shihte dhe i ndjente këto luftëra e sakrifica të pafundme që bënin të parët e tij, që mjerisht pas një lufte e qëndrese të gjatë, ranë në duart e turqve të tmerrshëm, që siç shkruan Tajar Zavalani tek “Historia e Shqipnisë” (fq.115)

“... Si shpendët e qiellit, islamikët u përhapën kudo tue vra njerëz dhe tuj marrë rob ata që mbeteshin gjallë. Vendi u shkretue nga njerëzit, kafshët dhe pemët e tokës. Nuk kishte ma princa, as prijës, nuk kishte ma kush t’i dilte zot dhe të shpëtonte popullin nga ky rrebesh. Frika e islamikëve i bante të gjithë me marrë arratinë dhe zemrat e heronjve dridheshin nga tmerri, ma keq se të grave. Kishte arritë puna saqë të gjallët me ua pasë lakmi të vdekunve!”, (Citimin T.Zavalani e ka marrë nga Ch.Diehl - Le monde Oriental de 1081-1453).

Në këtë tmerr pafund u fundos edhe familja e Gjon Kastriotit, të cilit i morën peng katër djemtë, duke përfshirë edhe djalin e tij të vogël, Gjergjin, i cili ndonëse u shkollua e u edukua nga Sulltan Murati II, për asnjë çast nuk harroi kushtrimin e të parëve, për fe dhe atdhe. Në atë kohë, në Europë flamurin e kryetrimit që mbronte qytetërimin e besimin kristian e mbante kapedani hungarez Janosh Huniadi. Pikërisht në një nga këto beteja, kur kapedanin Gjergj Kastrioti, Skënderbeu, e kishin dërguar otomanët të luftonte kundër ushtrive kristiane me në krye Huniadin, ai gjeti rastin e shumëndërruar për të braktisu përfundimisht ushtrinë otomane që po i merrte frymën e fundit Shqipërisë (Arbërisë).

Me sa duket edhe treva shqiptare e Nishit, ku do të zhvillohej beteja influencoi të bindë përfundimisht Gjergj Kastriotin që fuqinë e tij mendore e fizike të mos e përdorë në favor të otomanëve, por të vendit të tij të robëruar. Pikërisht më 3 nëntor 1443, Gjergj Kastrioti braktisi përfundimisht sulltanin dhe ushtrinë e tij, ku në krye të 300 trimave kthehet triumfalisht në tokën arbërore. Pasi dëbon me diplomaci dhe luftë taborret turke nga kështjellat arbërore, më 2 mars 1444 realizon Kuvendin historik të Lezhës, ku arrin të bashkojë pa mëdyshje të gjitha principatat dhe faktorët shqiptarë, madje edhe në bashkëpunim me Stefan Cernejoviqin e Malit të Zi.

Princat shqiptarë të ndërgjegjësuar se çfarë i pret nga hakmarrja e Sulltan Muratit II, emëruan njëzëri Gjergj Kastriotin si prijës të tyre. Betejat që u zhvilluan në mes Gjergj Kastriotit me ushtarët e tij dhe Perandorisë Turke janë rreth 22, ku duke i marrë një e nga një mësojmë se mbi trojet arbërore vërshuan rreth njëmilion ushtarë e kapedanë turq, të armatosur me armët më moderne të kohës, por edhe humbën jetën rreth 300 mijë pushtues otomanë, si dhe humbën betejat me turp para forcës ushtarake mbrojtëse të Gjergj Kastriotit, që asnjëherë ushtria arbërore nuk i kalonte 20 mijë ushtarët. Trimëria dhe forca e Gjergj Kastriotit e ushtarëve dhe kapedanëve të tij mahniti Europën e ligështuar si asnjëherë tjetër.

Europa kristiane e asaj kohe në Shqipëri përfaqësohej nga Venediku, i cili kishte disi edhe një rol okupues në skelat e Tivarit, Ulqinit, Lezhës dhe Durrësit. Kjo fuqi kristiane në fakt ishte e dobët për t’u përballur ushtarakisht me ushtritë osmane, e si rezultat u tregua mjaft skeptike në raportet me prijësin legjendar të shqiptarëve. Natyrisht duhet theksuar se Skënderbeu sapo kishte arritur në tokat arbërore ishte kthyer në besimin e tij kristian, gjë që e bëri të detyrueshme për të gjithë shqiptarët. Sulltan Murati II, lajmin e kthimit të Skënderbeut në origjinën arbërore e priti me hidhërim e zemërim të thellë, ku kërkoi menjëherë ta ndëshkojë, duke dërguar në qershor 1444 një ushtri 25 mijë vetësh, ku shumica ishin kalorës të sprovuar. Beteja u zhvillua në Luginën e Dibrës, ku armiku turk u thye me turp duke lënë në fushën e betejës 7000 ushtarë, por edhe Skënderbeu humbi rreth 2000 trima.

Për këtë betejë, Marin Barleti (prifti dhe historiani bashkëkohës i Skënderbeut) shkruan: “U ndeshën luanët me luanë”. Kjo fitore e parë e Gjergj Kastriotit mori jehonë në mbarë Europën kristiane. Papa Eugjeni IV, Mbreti Vladislav i Hungarisë e Polonisë dhe Duka i Borgonjës, Filip le Bon e brohoritën me entuziazëm. Një i dërguar fuqiplotë i Hungarisë u nis për në Krujë për të lidhur në aleancë me mbretin pa kurorë shqiptar. Beteja e dhjetorit 1444 ishte rasti i parë i një lufte të përbashkët të Skënderbeut me Mbretin Vladislav III, kundër forcave turke në Varna të Detit të Zi. Mjerisht kjo luftë e përbashkët nuk u realizua pasi Despoti i nënshtruar i Serbisë, Gjergj Brankoviç, nuk lejoi kalimin e ushtrive të Skënderbeut për në Varna. Mjerisht arma kristiane me këtë rast pësoi një disfatë dërrmuese, kur Kardinali Cesarini, bashkë me Mbretin Vladislav mbetën të vrarë në sheshin e betejës...” (T.Zavalani, “Historia e Shqipërisë”, fq. 121-122). Një betejë e famshme në histori njihet ajo e vitit 1450, kur Sulltan Murati II vjen tek muret e Krujës me të birin, Mehmetin në krye të 100 mijë ushtarëve të pajisur edhe me topa e armatim të shumtë shkatërrues. Skënderbeu në atë kohë kishte rreth 17500 luftëtarë...

Rrethimi i Krujës vazhdoi nga muaji maj deri në muajin tetor 1450, në këto luftime turqit humbën rreth 20 mijë ushtarë në vend dhe rreth 10 mijë në kthimin e turpshëm të vetë sulltanit nga kishte ardhur. Asnjëherë nuk kishte ndodhur që sulltani kur i printe ushtrisë së tij të humbiste me kaq turp sa me Skënderbeun. Ai u kthye me turp në Edrene dhe i dëshpëruar vdiq pak javë më pas, në janar 1451 (Edvin Zhak “Shqiptarët”, fq.207). Mahnitja dhe hareja e Shqipërisë u përhap në të gjithë botën e krishterë. Ambasadorët nxituan menjëherë në oborrin e Krujës. Dhuratat e shtrenjta dhe luftëtarët vullnetarë vërshuan nga të gjitha anët. Skënderbeu dhe kalatë shqiptare ishin e vetmja shpresë e dëshpëruar e qytetërimit europian kundër hordhive turke... (E.Zhak, “Shqiptarët”, fq.208). Duhet theksuar se Skënderbeun shpesh e tradhëtuan apo i dezertuan disa nga bashkëluftëtarët e tij, duke pasur fatin disi si të Jezu Krishtit që ndonjë nga apostujt e tij e kishte tradhëtuar, por me ndihmën e vetë Jezusit ose ishin penduar, ose vetë Zoti i kishte ndëshkuar. Gjithsesi Gjergj Kastrioti zhvilloi edhe dhjetra beteja të tjera, që të gjitha i fitoi, natyrisht me ndihmën e forcës hyjnore që ia jep vetë Jezu Krishti në qiell.

Në vitin 1453 nga Kostandinopoja vjen një lajm tjetër i keq për botën kristiane, kryeqendra e Bizantit kishte rënë nën pushtetin e otomanëve, tashmë Bizanti i shkatërruar prej vitesh “vdiq” përfundimisht. Gjithsesi shpata e gjallë e qytetërimit kristian, Gjergj Kastrioti ishte i pamposhtur. Perandoria Otomane ishte ndalur para forcës ushtarake e pse jo hyjnore të shqiptarëve. Trevat arbërore ishin bërë muri i pakalueshëm i hordhive të Mehmetit II, që pati thënë: “Mos të kishte lindur Skënderbeu, unë do të kisha martuar gjiun e Adriatikut me Republikën e Venedikut dhe do t’i kisha vënë çallmën në kokë Papës, e hënën drapërore mbi kupolë të Shën Pjetrit”. Gjergj Kastrioti luftoi e fitoi pa pushim në mbrojtje të besimit e qytetërimit kristian deri sa më 17 janar 1468, kur shpirti i tij shkoi pranë mbretërisë së qiellit, pranë frymëzuesit dhe adhuruesit të tij, Jezu Krishtit, ndërsa trupin e tij e la në tokën arbërore, të cilin e varrosën në Kishën e Shën Kollit Lezhë.

Pas kësaj, lajmi nuk u besua për shumë kohë, pasi ai njihej si i pavdekshëm. Pikëllimi i Europës ishte jashtëzakonisht i madh, ajo dalëngadalë filloi të kuptojë se kishte humbur mbrojtësin e vet dhe qytetërimit të saj kristian... Të vetmit që u ngazëllyen për këtë humbje ishin Perandoria Otomane dhe Sulltan Mehmeti II, i cili porsa besoi lajmin e vdekjes së Gjergj Kastriotit, bërtiti: “Mjerë krishtërimi që ka bjerrë shpatën dhe mburojën e tij, tash më në fund Europa dhe Azia janë për mua, ruajna Allah që të kemi armik një tjetër luan si ai...”. Kur Mehmeti II përgatitej të triumfonte përfundimisht mbi botën kristiane dhe simbolin e saj, Selinë e Shenjtë, vdiq papritur gjatë një ekspedite. Me sa duket vetë Zoti e ndaloi, pasi popullsia kristiane me në krye Skënderbeun, kishin dhënë prova se e meritonin vazhdimin e jetës e qytetërimit kristian. Bota kristiane me në krye Selinë e Shenjtë, e vlerësuan e lavdëruan Gjergj Kastriotin.

Papa Kaliksti III e kishte emëruar Gjergj Kastriotin “Kapedan të Selisë së Shenjtë”, “Ushtar të Krishtit me krahun e palodhur”, “Birin tonë të Shenjtë”. Gjergj Kastrioti u quajt “Atlet i Krishtit”, “Produkti më hyjnor i racës arbnore”. Vlerësime kishte nga Papa Piu II, Papa Nikolla V, Papa Pavli II e të tjerë. Në qendër të Vatikanit dikur ka qenë ngritur përmendorja e Gjergj Kastriotit si mbrojtës i Selisë së Shenjtë, ku kjo përmendore ka qëndruar me shekuj, e ndërsa sot në Romë gjendet emërtimi Sheshi Shqiptar, por edhe emërtime rrugësh të tjera me emrin e Skënderbeut, këto emërtime i gjen deri në Spanjë, Angli etj. Vlerësime e bashkëpunime kishte me mbretër e princër të kohës nga shumë shtete të Europës, ku ndonjëri nga ata e quante “Babë”, për mbrojtjen që u kishte bërë republikanëve të tyre gjatë 25 viteve të luftës pa kompromis me turqit.

Për Gjergj Kastriotin u shkruan mijëra e mijëra faqe librash historikë, artistikë e shkencorë nga studiues, historianë e shkrimtarë të ndryshëm, shqiptarë apo me një shtrirje thuajse nga e gjithë Europa e Bota, dhe këta nga shumë studiues njihen, por interesant është se për Skënderbeun kanë shkruar edhe mjaft historianë turq, ku vlen të shënojmë Idriz Bitlisi, historian osman, Kemal Pasha Zade, historian osman dhe Ibn Kemal edhe ky historian i njohur osman, të cilët në veprat e tyre pranojnë trimërinë dhe sukseset e Skënderbeut mbi Perandorinë Otomane.

Vlen të theksohet se në disa kryeqytete të Europës u hapën muze historikë për Skënderbeun, ku kampion mbetet edhe sot Vjena, në të cilën mund të gjejmë të gdhendur në ar në përkrenaren e tij të shkruar “Jezusi i Nazaretit bekon Gjergj Kastriotin, Princin e Matit, Mbretin e Arbërisë, Tmerrin e turqve, Mbretin e Epirit”.

Dhjetë vjet pas vdekjes së Skënderbeut turqit arritën të pushtonin trojet shqiptare dhe ndërsa hapën varrin e tij, eshtrat i morën si hajmali për t’i shpëtuar nga vdekja. Mjerisht, siç shkruan Fan Noli tek “Historia e Skënderbeut” (fq.269): “...Së bashku me trupin e Skënderbeut u varros edhe Shqipëria...”, u bë realitet për shumë shekuj, ku qytete të lashta dhe të lulëzuar me kështjella, tempuj, kisha, kuvende dhe monumente të kulturës dhe të fesë u rrafshuan përtokë ose u lanë të shemben vetvetiu (T.Zavalani, vepër e cituar). Për ta mbyllur këtë mjerim të pafund ne po citojmë diçka nga letra që Papa Pavli II i dërgon Dukës së Burgonjës për gjendjen e mjeruar të shqiptarëve në ditët e para të pushtimit otoman, ku ndër të tjera lexojmë: “... Njeriu nuk mund të vëzhgojë pa iu mbushur sytë me lot anijet që degdisen në brigjet e Italisë të mbushura me njerëz që vijnë nga Shqipëria.