Gjuha shqipe dhe dialekti gegnisht

I nderuem zoti Rexhep Ismajli,
Ju adresoj juve këte letër të hapun, jo vetëm tue adresue kryesuesin e njanit prej institucioneve të Kosovës, por edhe gjuhëtarin, vepra dhe veprimi i të cilit krijon nji mundësi sa me qenë nji adresë e mundshme e kësaj letre. Ju shkruej edhe si drejtor i nji tubimi me nji emën bombastik (Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare), dhe si nji qytetari, intelektuali e prindi.

DIFTONGU UE

Guximin e mbytun, të rrudhun, të galucuem tuejin e kisha zbulue krejt rastësisht. Ju kujtohet. Në artikullin tuej të botuem në revistën MM, diku në vitin 1995, aty këtu në eseun tuej kisha zbulue diftongun UE, që ju e përdorshit qëllimisht. Para udhëtimeve të mia në Shqipni une këte përdorim diftongu UE, që asht karakteristikë e gjuhës gege (une e konsideroj dhe e quej gjuhë gegnishten, më falni profesor), nuk e kisha quejtë “zbulim” por gabim. Kam qenë i edukuem me e kuptue dhe me e trajtue gegnishten, gjuhën teme amtare, gjuhën amtare të dy të tretave të shqiptarëve, si gabim, si mallkim, si diçka që duhet zhdukë prej faqes dheut. Kam qenë i edukuem, si tanë tjerët, me e kuptue si sëmundje, jam rritë me botëkuptimin se “sa keq e flasim na gjuhën, e sa mirë ata”. Ata ishin Tirana, Shqipnia, njerëzit andej. Ata ishin si Të Mbërrimë, si Zotna të kulturës shqipe. Na ishim vetëm disa kandidatë të kësaj kulture. Ata ishin “në” kulturë, na ishim n’out.

Por, me shpresën që nëse nji ditë kemi me ia dalë me e shnukë e me e zhdukë gegnishten prej veti, njashtu si zezakët ngjyrën e tyne të zezë, kena me qenë njerëz normalë, njerëz të bardhë. Me gegnisht, në kulturën e artikulueme dhe të ndërtueme simbas jush dhe autoriteteve “talibaneze” të Prishtinës dhe Tiranës, na ishim Njerëzit e Zi të Gjuhës Shqipe. Ishim shejue me këte të folme si çifutët, si delet për therrje…Me folë gegnisht në kulturën shqipe kishte kuptimin e nji mallkimi familjar, nji fatkeqësie familjare… Po them, kisha me e kuptue si gabim sikur mos e kisha vizitue Tiranën dhe mos e kisha kuptue, thanun tyne, se çka ka ndodhë me Gjuhën dhe Kulturën shqipe në vitin 1972 në Tiranë. Ju kam pyetë, dhe ma keni konfirmue. Jo s’asht gabim, më keni thanë. Asht e qëllimshme. Asht e pakta nji çashtje stili. Nji ornament. Une e kisha përfundue ate kohë librin tem për Shqipninë, ku nji pjesë e madhe e përjetimit dhe e librit ishte edhe përjetim lingual. Shqipninë e kisha përjetue edhe gjuhësisht. Çka kam përjetue e kisha shkrue.

Mendojsha se kam me qenë i vetmi kosovar që e di se çka i kanë ba kulturës dhe gjuhës shqipe në vitin 1972. Me ato dy germa, me ate diftong UE, nisi me nxanë vend te une nji respekt për ju, si njeri i lamisë dhe kompetent. Kisha nisë me ju drejtue edhe me nofkën përkledhëse Profë, shkaku i nji qëndrimi të drejtë e shkencor, thanun të paktën aty, në kafen Punto, gjatë fundit të viteve ’90 kur ju ishit shumë vigjilent që për këto çashtje mos me folë në praninë e të tretit. E kuptojsha, ka qenë tabu e madhe. Ju ishit matanë, matanë murit t’autoritetit, matanë honit që ndanë Kompetencën me Jokompetencën, Gjuhëtarin me Qytetarin e thjeshtë. Ose thanë ma mirë, ju ishit andej me Talibanët e Kulturës Shqipe, që kishin marrë vendime për me e shkatërrue nji gjuhë, nji kulturë, nji pasuni (më falni profesor, une gegnishten kështu e kuptoj), por me shpresë se nji ditë prej andej, matanë murit, ka me u ndie zani i të vërtetës dhe kanë me u kuptue përmasat e linguicidit. Edhe matanë, mendova, paska njerëz. Njerëz që mendojnë, që janë qytetarë në kuptimin modern të kësaj fjale, koshientë për kredon profesionale e jo vetëm – talibanë kulturorë.

Ato dy germa UE, ishin si nji kod, si nji shej dallues me të cilin e diktojshim dhe e hetojshim shoqi-shoin mbrenda nji Diktature Letrare. Ne ishim subverzivët e asaj Diktature Gjuhësore, që takoheshim fshehtë dhe folshim fshehtë e me za t’ulët për gegnishten e ndalueme. Mbasi ma kishit konfirmue këte punën e diftongut, dhe mbasi kishim konsumue minuta e orë tue e bisedue çashtjen e gjuhës ku si zakonisht une isha akuzues dhe i drejtpërdrejtë ma shumë se sa duhej ndaj “Kompetentëve” që na kanë prue në këte gjendje, ju ma kishit sjellë nji fotokopje të nji artikulli botue me 1979 (e kam kopjen ende profesor), ku me nji mënyrë të largët sikur aludonit padrejtësinë që i asht ba gegnishtes. “S’kam mujtë ma shumë. Nuk ke guxue Migjen, nuk ke mujt me qenë as shkencëtar, sepse të shpallshin tradhtar. Kjo çashtje ishte thelbësisht e politizueme”. Shumëçka asht folë e bisedue n’ate kafe. Asokohe nuk e hetojsha se ju ishit njikohësisht edhe shumë vigjilent që ato biseda për gjuhën të nisin e të kryhen kryesisht pa praninë e të tretit. Sa vinte kush, natyrisht, ato u ndërprejshin. Por, nuk due me përftue ma shumë nga ato biseda, le të mbeten në ndërgjegjën tuej. Une vetëm i kujtova pak sa për me arsyetue përse jua adresoj juve këte letër.

E thashë, nga respekti që kam pasë dikur për ju. Me i shkrue Rexhep Qosjes asht kot, sepse ai tashma asht “i përjetshëm”! Me i shkrue Idriz Ajetit asht gjynah. Ai nuk po e sundon ma as trupin as shqisat. Keni mbetë ju, si adresa e fundit.
Angazhimin tem publik e dini mirë. Ka fillue moti. Me botimin e librit Mungesa e Atdheut tue vazhdue me vjet mbrenda kolumnes në Koha Ditore, e tashti edhe me gazetën JAVA. Për tana këto vjet, nuk ju kam adresue me asnji shkrim. E kam kuptue nevojën tuej me jetue njashtu si keni jetue, i rrudhun, galuc, i tutun, i tutun i përjetshëm. Kam mendue se mbrenda asaj korace publike fshehet linguisti, fshehet njeriu me përgjegjësi të mbytun, njeriu me kredo profesionale, i cili po e pret momentin për me e thanë ate që e ka borxh, ate që e obligon kredoja shkencore – të vërtetën. E kuptojsha se njerëzit janë të ndryshëm. Dikush asht i guximshëm, asht i zashëm, e jeton jetën dhe e kupton ma shumë si aventurë, si sfidë. E dikush, e jeton si din, i fshehun, me moton vis cache, tue mos u hetue, tue mos ra n’sy.

Kingji i butë i thithë dy nana. Uji i kadaltë e rrmon bregun. Ambicien tuej për kryetar Akademie nuk e kisha hetue menjihere. Kam mendue se s’ka ambicie ma të madhe se me i shkue vokacionit tand deri në fund. Me e përmbushë kredon profesionale. Fatkeqësisht, jetojmë në rrethana dhe shoqni ku shpeshhere kredoja profesionale bie ndesh me të vërteta të gjithmonshme e me tabu. Me u quejtë publikisht shkencëtar, profesionist, nganjihere nënkupton edhe flijimin. Pra, ambicien tuej për karrierë akademike e kisha hetue heret. Ka disa vjet që çdo hap tuejin e shoh dhe e shpjegoj me strategjinë e nji njeriu të vocërr që planifikon nji post të madh. E kam hetue për tanë këte kohë se si e flijoni jo karrierën për të vërtetën, por vokacionin tuej prej linguisti, kredon tuej, borxhin që i keni titullit publik dhe profesionit për postin. E përcjellja ecjen tuej drejt nji posti për të cilin jo se nuk e vlen me u kompromitue publikisht si shkencëtar, njashtu si u kompromituet ju, por ai post as e meriton kohën e humbun.

PSE PO TUTENI, PROFESOR?

Me ju thanë të drejtën, nuk e kam kuptue deri në fund nga çka po tuteni. Çka po ju ban me u kompromitue kaq randë si gjuhëtar, si humanist e njeri e prind tue deklarue, njashtu si deklaruet në gazetën JAVA:

Java: Nëse për 30 vjet ky standard nuk ka mundur të ketë sukses në Kosovë, a do të thotë se diçka nuk është në rregull me gjuhën?

Rexhep Ismajli: Nuk është problemi te gjuha fare.

Me deklarue se “nuk asht problemi te gjuha”, se gjuha asht drejt por njerëzit janë shtrembtë, nuk mendoj se ju ban nder, i dashtuni profesor. Pse nuk po i tregoni njerëzve ate që ju obligon shkenca juej, se nëse standardi nuk nxenë, gjuhet standardi e jo njerëzit. Nëse mendoni se mundeni me i shpëtue pyetjeve dhe kritikave tue u fsheh n’ambivalencë e ambiguitet gaboni randë njashtu si gabuet në gazetën JAVA:

Java: Në vitin 1972 e kishim një sistem dirigjist. A kishte, prandaj, implikime poltike edhe në vendimet që u morën në Kongresin e Drejtshkrimit?

Rexhep Ismaili: Unë kam qenë në sallë atëherë…

Java: A ishte në sallë edhe Enver Hoxha?

Rexhep Ismail: Po ka qenë, por s’ka rëndësi ajo, ai s’ka folur.

Java: Ai s’ka folur, por a ka qenë e mundshme të flasin të tjerët, a ka pasur liri të shprehjes?

Rexhep Ismaili: Ata që kanë folur kanë shprehur mendimin e vet. Ju duhet t’i pyesni ata. Unë nuk e di. Supozoj se ka pasur liri të shprehjes, sepse shumë prej pjesëmarrësve në Kongres kanë pasur rast ta thonë edhe më vonë mendimin e tyre. Ata nuk kanë thënë ndonjëherë që s’kanë guxuar të flasin. Por, ka edhe të tillë që kanë thënë publikisht që s’kanë guxuar të flasin. Unë nuk mund ta marr guximin që të flas për ato rrethana. Unë nuk jam kaq i mbyllët sa të mos them se në një regjim komunist vendimet e mëdha shoqërore do të jenë krejtësiht të lira. Por, nuk jam edhe aq budalla sa të mos e kuptoj se edhe në regjimet liberale vendimet e mëdha, po kështu, nuk janë krejt të lira, sepse dirigjohen nga forcat e pushtetit. Prandaj, ky është një diskutim të cilin unë e shoh rrugë qorre.

Me deklarue kështu si keni thanë në këtë citat, duhet me qenë nën ndonji presion të madh. Jeni ju me përgjegjën tuej që përfunduet në rrugë qorre, por jo edhe fakti i akullt se në Tiranën e vitit 1972 kanë mungue liritë e përgjithshme, fundamentale të njeriut, e sidomos liria e të shprehunit dhe e mendimit.

KETMAN A TUCAN

Pse po tuteni, profesor? Kush ju ban me u kompromitue kështu, kaq randë? Kujt i keni borxh? Nëse e keni për post, mendoj se nuk e vlen. Nëse i keni borxh zotit Idriz Ajeti, mendoj se në mënyrën ma të mirë ia kishit kthye borxhin tue u ba ai që jeni – gjuhëtar – njeri i shkencës linguistike, tue e plotësue vokacionin tuej deri në fund, e jo tue u përcaktue për post e për mitomani.

Ndoshta, borxhi që ndieni asht i madh. Ndoshta zoti Ajeti ju ka ndihmue juve, nji djali të varfun prej province, me ardhë në qendër, me u shkollue, me krijue familje, bile me mbërri edhe me u ba akademik e kryetar Akademie në këtë vend t’harruem. Por, po aq sa i keni borxh zotit Ajeti, i keni borxh edhe qytetarëve të Kosovës. I keni borxh që si nji shkencëtar, si nji profesionist me jau thanë të vërtetën e me i ballafaque me faktet. Nëse nuk guxoni vetë me e ba këte gja, ka qenë dashtë me konvokue mbledhje, me hapë debate, me u ballafaque me ata që mendojnë ndryshe ose kanë argumentim tjetër. Janë këta – qytetarët e Kosovës - flijimi i të cilëve ka ba që Kosova me qenë kjo që asht sot, tue krijue edhe kondita sa me pasë Akademi e Kryetar të saj. Keni borxh, si nji njeri me obligimet e marruna publikisht, me ba aq për fmitë e po këtyne qytetarëve sa mos me u rritë e me u edukue me kompleks inferioriteti, me u rritë me ndjenjën se janë ma pak të randësishëm se fmitë që flasin toskënisht. Kaq e kanë meritue. Më e pasë mundësinë me i rritë fmitë e tyne me dinjitet jo vetëm njerëzor por edhe me dinjitet gjuhësor. E keni pasë borxh me ju tregue pse edhe mbas tridhet vjetëve fmitë e tyne diqysh s’po dijnë me folë.

Kush ka ba që fmitë e kosovarëve me u dukë si të lanun. A ka diçka ma të dhimbshme se kur ndigjon nji fmi kosovar tue thanë se sa mirë flasin ata, d’m’th fmitë e Tiranës, e sa keq na. Pse nuk ju keni thanë kurrë se s’ka gjuhë të bukur e gjuhë të keqe. Pse nuk ju keni thanë publikisht prindëve të këtyne fmive ate që shkenca juej e thotë që nga fillimi – se s’ka gjuhë të mirë e të keqe, se çdo gjuhë, edhe kjo e fmive tanë, mundet me qenë gjuhë standard, sepse s’ka gjuhë që s’e ka imanente normën. E nëse çdo gjuhë po mujka me u ba standarde, pse nuk u ba kjo gjuha e fmive tanë, kjo gjuha jonë. Askush ma mirë se ju nuk e din se argumenti i zotit Ajeti, tosknishtja ka qenë më e lëvruar e më e pasur, se s’asht argument, po paragjykim dhe, bile asht turp me e ngritë në nivel argumenti konstatimin për nji gjuhë ma të pasun se tjetra. Askush ma mirë se ju nuk e din se me 1972 asht vendosë jo mbi argumentet shkencore, po mbi ato të dhunës. Keni qenë aty.

Por, nuk e di se çka ju ban që ju mundoheni jo me i ndriçue rrethanat dhe atmosferën nën të cilën u vendos n’ate sallë, po përkundrazi, me i minimizue, me i ambivalentue, me i mbytë n’ambiguitet, me i mjegullue njaq sa turpnohem une në vendin tuej. Me thanë se edhe ka pasë liri edhe s’ka pasë liri në vitin 1972 në Tiranë, në Shqipni, asht nji deklarat që ju kompromiton randë edhe si njeri, edhe si shkencëtar, e sidomos si nji njeri me përgjegjësi publike. Po të kishim jetue sot në rrethana diktaturash komuniste, nji këso përgjegje e kisha kuptue. Gjithmonë e kam arsyetue edhe e kam njoftë institucionin e Ketmanit. Por, sot, 30 vjet ma vonë, kur liria e fjalës asht e garantueme, çka ju ban me dhanë këso deklarata publike, e „me mbet gjallë“, si i thonë fjalës. Në demokraci s’ka Ketman, i dashtuni profesor. Ka vetëm Tucan.

Po n’ate sallë, ka pasë edhe njerëz të profesionit, njerëz që e kanë ndie përgjegjësinë profesionale, përgjegjësinë njerëzore edhe në rrethana diktature e mungese lirie shprehuni. Quhej Eqrem Çabej. Ky shkencëtar edhe pse ishte i rrethuem me njerëz që e survejonin e me sigurimsa vullnetarë e çfarëdo, edhe pse e kishte Enver Hoxhën e Ramiz Alinë në njanën lozhë, e në lozhën tjetër Nexhmijen me të shoqen e Ramizit, ky njeri e kishte gjetë mënyrën me i dërgue mesazh të koduem gjeneratave tjera, atyne që s’kanë qenë në sallë si ju, që kanë me lindë ma vonë, gjeneratës teme dhe këtyne mbas meje. Ai e ka ndie përgjegjësinë që ju s’e keni ndie as atëhere në sallë e as e ndieni sot ndaj gjeratave të reja, ndaj fmive tanë dhe atyne që do vijnë. Fragmentet që i kam shkëputë dhe botue në librin tem Mungesa e Atdheut, i kam vërtetue edhe me të venë dhe me të bijën e tij, që ma së paku që më kanë thanë asht - ka qenë skeptik. Çabej ka qenë skeptik atë çast etablimi norme, e ju s’jeni skeptik as sot, tridhetë vjet ma vonë, edhe përkundër faktit se askush s’e sundon si duhet sot normën në Kosovë. Përgjegjet që i jepni ju janë qesharake. Ju ftoj që këto përgjegje t’i bani para nji auditoriumi ndërkombëtar ekspertash me po këte lehtësi të padurueshme.

I dashtuni profesor, ne definohemi si njerëz në saje të planeve dhe projekteve që inicojmë dhe i përmbushim në këtë botë. I shejti i nji humanisti, si e kuptoj une, nuk asht Krishti, por Prometheu. Pra, jo ai që qëndron pasiv, besimtari, njeriu i xhematit, mitomani, por ai tjetri, aktivisti, skeptiku, krijuesi. Çka mundet me qenë tjetër shkencëtari pos – skeptik. Çka ju ban ju me qenë besimtar i atyne vendime njaq sa edhe me dhanë përgjegje publike që ju akuzojnë randë? Çabej s’kishte rrugë tjetër pos me folë me kode, po juve, çka ju ban juve me folë sot me kode e me u mbytë n’ambivalencë. Çabej s’ka mujtë me ba ma shumë. Por, ai ia ka la borxhin gjeneratës teme me këte mendim:

“Gjuha popullore përbën rrënjën që ushqen në mënyrë të pareshtur gjuhën e shkrimit. Kur kjo largohet nga ligjërimi popullor, largohet njëkohësisht dhe nga masat popullore, dhe rrezikon të bëhet një gjuhë letre, një gjuhë artificiale. Në qoftë se gjuha e shkrimit mbyllet në vetvete dhe largimi i saj nga të folët popullor theksohet edhe më tepër, me kohë paraqitet mundësia e një diglosie, një dygjuhësie, gjë që ka ndodhur në disa gjuhë të botës, edhe të Evropës. Për disa arsye sociolinguistike, të cilat nuk është vendi të shtjellohen këtu, edhe kalimi nga dialektet territoriale në gjuhën e shkrimit duhet të jetë i ngadalshëm e i harmonishëm. Gjuha e shkrimit nuk duhet të jetë dialektofobe“

E hatashme. Po ju, i dashtuni profesor, si doni me u mbrojtë nga fakti se Kosova asht sot shembull eklatant diglossie, tue u mundue me ikë në ambivalencë, në shumkuptimësi, tue e keqpërdorë erudicion për mjegullim e jo për ndriçim të çashtjes? Por, për diglosinë ma vonë.
Po them, zoti Çabej e ka ndie ate përgjegjësi që ju s’e ndieni as sot ndaj vokacionit tuej dhe ndaj gjeneratava të tana në Kosovë me të ri.
E di, zoti Çabej ka mujtë edhe mos me marrë pjesë, por, po them, institucionin e Ketmanit une e kuptoj edhe e pranoj. Ate që s’e kuptoj as s’e pranoj asht - Institucioni i Tucanit!

Cili diktator jau mbyll gojën, profesor? Cila diktaturë ju ban me u kompromitue vullnetarisht, tue deklarue „edhe ka pasë liri edhe s’ka pasë liri“ ? Si mundeni me fjetë tue e dijtë se 2 milionë njerëz nuk e flasin mirë standardin që e mbroni publikisht? Jo dyqind, jo dy mijë, jo dyqind mijë, po dy milionë. Mos ndoshta shembulli i Italisë jau leton gjumin? Mos shkoni aq larg, dhe mos kqyrni vetëm me nji anë, ate anë që ju pëlqen. Nëse duhet me kqyrë larg, ktheni pak kryet kah Greqia. Pse nuk e kqyrni Greqinë dhe kurrë nuk e merrni si shembull rastin e saj me Demotiken? Por, ma para se me kqyrë larg, kthejeni pak shikimin aty ngat, afër, në Kosovë. Ndigjoni njerëzit si po flasin. Ndigjoni fmitë tuej, kusheritë tuej, kojshitë tuej, farefisin, bashkëvendasit tuej. Shkencëtari i vërtetë nuk i merr gjanat si të dhana njihere e përgjithmonë, por i vërteton dhe matë çdo ditë, çdo çast.

A i keni pyetë ndonjihere njerëzit çfarë hallesh kanë me gjuhën standarde? Ku po i vret ajo gjuhë? A po ju bjen taman? A keni ndërmarrë ndonjihere akcion hulumtimi dhe vërtetimi se si dhe sa e kanë nxanë dhe a po ka sukses standardi? Apo, njashtu si deklaruet publikisht në JAVA, me tanë peshën prej shkencëtari e humanisti se, nuk ka faj gjuha – njerëzit kanë faj. Kur po e ngritini shembullin e Italisë tue deklarue se na duhen edhe shumë kohë me e nxanë, pse nuk po jau shpjegoni prindëve kosovarë se na mundemi me vazhdue kështu edhe nja njiqind vjet edhe nja dhetë gjenerata, por ka diçka thelbësisht të padrejtë bile jonjerëzore në këtë lehtësi me të cilën ju i kërkoni edhe disa dekada me pasë sukses diçka që asht e pamundun: ata që duhet me u flijue janë fmitë tanë. Fmitë tanë për tana këto dekada që po i kërkoni duhet me u ritë me frustrime e me komplekse gjuhësore, ndërkohë që fmitë me tosknisht me vazhdue me u rritë normalisht si deri sot. Ju, pa pikë turpi e përgjegjësie, po kërkoni prej prindëve kosovarë, prej fmive gegë, me u rritë me komplekse e frustrime bile edhe nja disa dekada sa të barazohemi.

Më falni që duhet me e dramatizue këte gjegje, por a e kuptoni tanë peshën e kësaj deklarate, a e kuptoni se sa ju kompromiton jo vetëm si shkencëtar e humanist, po sa e kompromiton edhe institucionin kryetar i të cilit jeni, edhe shoqninë ku nji njeri me këso deklaratash asht kryetar Akademie?
A duhet me ju kujtue thanien e njanit nga linguistat ma të mdhej të shekullit, Valter Tauli: ”Është për t’u frikësuar se sa shumë dëm u është bërë miliona njerëzve nga manipulimet joshkencore me gjuhët e tyre“. („Teoria e planifikimit gjuhësor“)
Si mundeni me fjetë i qetë? Tue e mendue Italinë? Apo tue mendue se s’dinë gja këta kosovarët? Me qenë linguist e me jetue në Kosovë, asht jo gabim ortografik, asht gabim jetësor, i dashtuni profesor. Ju e keni pasë shansin me e ndreqë këte gabim, e me mbetë gjuhëtar me dinjitet profesional. Por, ju e zgjodhët rrugën tjetër.

SI MUNDENI ME FJETË I QETË?

Çka me ba në këtë situatë, i dashtuni profesor? Me importue njerëz prej Shqipnije, njashtu si kemi nisë? Me i gjuejtë këta njerëz që i kemi? E kam nji pyetje praktike: ku me i mshefë e me i gjuejtë dy milionë njerëz të Kosovës? A e kuptoni se ju jeni përcaktue për me i ndërrue njerëzit, jeni përcaktue për inxhinieri shpirtash? A e kuptoni se me heshtjen dhe mjegullimin që ia bani me plot koshiencë vitit 1972, tue evitue debatin, tue ambivalentue rrethanat dhe shpjegimet, tue bishtnue e përçudnue argumentet se po e kultivoni dhe po e nxitni nji mazokizëm gjuhësor që tashma ka marrë përmasa në Kosovë sa, ta nxamë, zani në Post Telekomin e Kosovës asht importue prej Shqipnije. Nuk ka kosovarë që ka za për Telekomin e vet! E për me e çue deri n’paroksizëm tanë situatën linguale në Kosovë, sa me na ba me keshë tanë dynjaja e jo vetëm Tirana, numrat njashtu si i shqipton dhe i thotë ai za nuk thuhen as me Gjuhën Standard e as me toskënishten letrare. Ky shembull dëshmon tanë lulimin e tragjikomedinë kosovare me gjuhën letrare. Pra, mu këtu ku ju vazhdoni pa pikë brejtje ndërgjegje me u quejtë linguist e profesionist, kompetent i çashtjes, e kryetar Akademie. Pra, mu në këtë vend ku nji za publik që i referohet miliona shfrytëzuesve nuk asht za i Kosovës e as shqiptim i Kosovës.

Ndoshta duhet thanë ndryshe – kështu kosovarët e mendojnë, e ndigjojnë dhe e projektojnë veten në Gjuhën Standard – GABIMISHT. Si ky za i Postë Telekomit të Kosovës.
Dhe, ku po ndodhë kjo tragjikomedi linguale? Si i thonë vendit ku njerëzit dijnë aq shumë me huq gjuhësisht? A ka Akademi, a ka profesionistë, a ka qytetarë me përgjegjësi publike?
I dashtuni profesor, vendi ku po ndodhë kjo gja s’asht Italia, po ai vend ku ju për tridhetë vjet jeni konsiderue profesionist, jeni quejtë gjuhëtar. Aty ku për tridhetë vjet ju keni qenë autoritet publik i kësaj lamie.
A e kuptoni që po të kishit qenë mjek, nga terapija juej gjuhësore pacijentët tuej kishin me qenë të vdekun? A e keni të qartë se po të kishit qenë gjeneral, ushtria juej kishte me qenë e humbun, e mposhtun? Si mundeni me fjetë i qetë? Tue e mendue Italinë? Apo tue mendue se s’kuptojnë gja këta kosovarët.

EUROPIANI VERSUS ENVERIANIT

Më thonë shpesh se nuk je gjuhëtar, tue dashtë me thanë se nuk je kompetent për këte gja. Po une i falem Zotit çdo çast e minut që s’jam gjuhëtar. E thashë ma para, me qenë gjuhëtar e me jetue në Kosovë asht nji gabim jetësor. O njerëz, po janë bash “gjuhëtarët” që na e prunë Kosovën në këte gjendje tragjikomike linguale. “Kompetentët”. Kam pasë shpresë, i dashtuni profesor, se ju keni me qenë Gjuhëtar e keni me jetue në Kosovë pa u ba shembull i nji huqje e nji gabimi të madh. Ju nuk e keni pasë nënshkrimin n’ate dokument të vitit 1972, mandej kishit nisë me i botue e me i mbledhë disa dokumente relevante, i botuet edhe disa shkrimtarë e linguistë… Kam mendue se ju si shkencëtar, si Kompetent, e dini se askush s’asht i vaksinuem prej gabimi. Sepse, si kishte me thanë Sagan, percepcioni ynë asht i mangët. Ne nganjihere shohim edhe çka s’ka. Jemi viktima t’iluzioneve optike. Herë mbas here halucinojmë. Ne jemi mall me gabim, jemi të gabueshëm. Jemi të mirë në disa gjana, por jo në tana gjanat. Ndaj, asht mençuni me i kuptue e me qenë koshient për kufizimet.

Qe prej nga buron fuqia e skepticizmit shkencor. Ndoshta dallimi ma i randësishëm mes shkencës dhe pseudoshkencës asht se shkenca e pranon se njeriu asht i limituem dhe i gabueshëm. E arrituna më e madhe e shkencës asht krijimi i asaj që quhet makinë e përmirësimit të gabimeve (error-correcting machine), thotë Sagan. Fatkeqësisht, i dashtuni profesor, ju gjithçka jeni në gjendje me kontestue, edhe dy milionë njerëz, por mos me i kontestue, bile nji grimë, ato vendime të dhunshme, të gabueshme. Ju asnjihere nuk shprehni nji trohë skepticizmi n’ato vendime. Ju vetëmsa nuk e keni shpallë veten dhe mentorin tuej Ajeti si Të Pagabueshëm. Jo, ju nuk gaboni. Asht Kosova e gabueshme! Gjithmonë, jo vetëm n’intervistën për JAVA, po sa here e prezentoni çashtjen e standardizimit të shqipes ju e veni në kontekstin e qytenimit kundër barbarisë. Avangardës versus retrogardës. Qytetnim asht standardi i vitit 1972 e barbare asht – gegnishtja dhe ata që e kultivojnë bile edhe donë me na e kthye. Standardin gjithmonë e projektoni në t’ardhmen e gegnishten e kuptoni si diçka të shkueme e të harrueme.

Por kjo vërteton fije e për pe se çfarë percepcioni të gabueshëm e të damtuen keni për gegnishten. Gegnishtja, po e vendosëm në kohë e hapsinë, nuk asht mbrapa, po para. Mbrapa asht vetëm nji standard i dhunshëm e i dështuem në Kosovë dhe nji përpjekje glotocidi ndaj nji gjuhe - gegnishtes. Me shkrue gegnisht, i dashtuni profesor, domethanë me shkue para. Gegnishtja na pret atje, n’Europë, n’ate civilizim ku diversiteti (edhe lingual) asht fundament e ku garantohet gjuha amtare si e drejtë e patjetërsueshme e njeriut europian.

ÇKA KISHTE ME QENË SIMBAS JUSH QYTETNUESE E ÇKA BARBARE?

Por, e kam nji pyetje për ju:
Çka kishte me qenë simbas jush Qytetnuese e çka Barbare: kultivimi e ruejtja e gjuhëve apo shembja dhe zhdukja e gjuhëve?
Ju s’e hiqni goje fjalën Europë, bile e prezentoni qytetnimin shqiptar si pararendës i kësaj Europe. Por, ajo që e ban Europën qytetnim asht synimi i saj për liri, diversitet dhe demokraci.
Por, le ta përsërisim i dashtuni profesor, kultivimi, ruejtja, diversiteti i gjuhëve apo shembja dhe zhdukja e gjuhëve asht barbari? Artikulli 22 i Kartës me të Drejtat Fundamentale t’Unionit Europian (Charter of Fundamental Rights of the European Union) thotë:
“Unioni Europian respekton diversitetin kulturor, religjioz dhe linguistik.”
Lexojeni dokumentin final “Declaration on Linguistic Diversity and the Future of the European Union “ dhe këte nen të UNESCO Universal Declaration on Cultural Diversity:

Artikulli 5 – Të Drejtat Kulturore si ambient i natyrshëm për diversitetin kulturor

“Të Drejtat Kulturore janë pjesë integrale e të drejtave njerëzore, dhe janë univerzale, të pandashme dhe të ndërvaruna. Përhapja dhe lulëzimi i diversitetit kreativ kërkon implementimin e plotë e Të Drejtave Kulturore njashtu si janë definue n’Artikullin 27 të Deklaratës Univerzale për Të Drejtat e Njeriut si dhe n’Artikullin 13 dhe 15 të Marrëveshjes Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore. Të gjithë personat duhet me e pasë të drejtën me u shpreh, me krijue dhe me e publikue punën e vet në gjuhën të cilën e zgjedhin vetë, e sidomos në gjuhën amëtare…”

Lexojini objektivat e Deklaratës Universale të UNESCOs për Diversitetin Kulturor: (…)
5. Mbrojtja e trashëgimisë linguale të njerëzimit dhe suportimi i të drejtës me u shpreh, me krijue e me e përhapëate krijim në ma të madhin numër të mundshëm gjuhësh.

6. Inkurajimi i diversitetit lingual – tue i respektue gjuhët amëtare – në tana nivelet e edukimit, dhe kudo asht e mundshme me e inkurajue nxanies e sa ma shumë gjuhëve që në moshën e re.

Po, le të mos zgjatem tashti me Kombet e Bashkueme e me Europën dhe me fundamentet e saj. Kqyrni, i dashtuni profesor, se çka quhet dhe çka konsiderohet barbare n’Europë. Në Botë. A e kuptoni sa akuzuese janë këto nene për ju. E kam bindjen se percepcioni dhe aftësia juej me i pa drejt gjanat janë thelbësisht të damtueme. Pozicioni nga i cili ju shkruej asht pozicion qytetnimi, i dashtuni profesor. Asht pozicion europian, i ndërtuem mbi fundamentet e kësaj Europe. Sepse, qytetnuese nuk asht përpjekja e zhdukjes së gjuhëve, siç asht rasti me këte glotocid që po vazhdon me dekada në kulturën shqipe kundër gegnishtes si gjuhë, që po vazhdon mbrenda kulturës shqiptare ku ju paraqiteni si “autoritet” i kësaj çashtje.

Ju pyes kur e keni ngritë zanin kundër kësaj fushate shfarosëse? Kur keni propozue si temë në Seminarin për Kulturën Letërsinë dhe Gjuhën Shqipe, drejtor i të cilit jeni me vite, temën e ndalimit të botimit të nji gjuhe? Nuk jau kam ndie zanin ndojhere. Ju edhe anëtar Akademi Europiane jeni ba (sic!). Dhe, imagjonini europianin që mendon si taliban dhe përligj talibanët e kulturës shqipe?! Kush asht qytetnues e kush barbar? Kush asht europian e kush enverian sot n’Kosovë, i dashtuni profesor?! Me thanë se gegnishtja asht mbrapa kuptohet e shpjegohet vetëm nga ata që nji gjuhë e kanë heq dhe e kanë ndalue. Me e kuptue dhe perceptue kultivimin e gegnishtes si retrogard d’m’th me qenë enverian.

E kjo situatë asht e tillë sa hiq JAVËN, ju nuk mundeni me botue gegnishten askund, n’asnji medium. Si naj gjuhë të nemun, të ndalueme, të rrezikshme. Të nemun Enveri! E gegnishtja asht gjuha amtare e dy milionë qytetarëve të Kosovës. E drejta me e përdorë dhe me e botue gjuhën amtare asht fundament europian, i dashtuni profesor.

PËRCAKTIMI JUEJ ME MBETË ME ENVERIANË

E kishit rastin edhe tashti mbas tridhetë vjete me folë. Ju heshtët. Kur JAVA ju pyet pse heshtni, mbroheni tue thanë se nuk jeni në gjyq. Por, i dashtuni profesor, ne nuk jau bamë gjyqin, ju e gjykuet veten me ato përgjegje. Asht zgjedhje jueja, asht përcaktim jueji me mbetë matanë. Me enverianë e jo me europianë. Ndër ata që kanë ambicie zhdukje e shkatërrimi gjuhësh e kulturash, e jo kultivimi e ruejtje gjuhësh e kulturash.

Enverizmi nuk asht vetëm ideologji e përçudnueme, por edhe stad mental. Dhe ai stad asht i matshëm, i diktueshëm. Nëse keni mendue se nuk shihet dhe s’un matet, keni gabue randë. E dini çka e zbulon. Nji gjuhë: gegnishtja. Qëndrimi ndaj saj. Mbi gërmadhat e shembuna të saj asht ndërtue ky “civilizim enverian shqiptar”. Andaj, po u shfaq diku kjo gjuhë, po guxoi me u folë e me u botue diku, enveriani reagon si me e pa lugatin, të dektin. Sepse janë ata që e kanë “vra” si gjuhë. E kemi “vra” njihere, çka po ndodhë tash?! Une e kisha kuptue Enver Hoxhën se asht kundër gegnishtes, po çka ju ban ju me kcye përpjetë kur ju pyetëm a mos ndoshta doni me u gjegj gegnisht?!

Kur ju pyetëm mos doni përgjegjet me i ba në gegnisht keni kcye vrik përpjetë si me ju mshue kamxhi a thue se e pyetëm Enver Hoxhën mos don me u gjegj gegnisht. Dhe, kjo pyetje s’ka qenë e paqëllimtë. Kjo asht pyetja çelës e njerëzve kaplue enverizmi. Pa njohjen e enverizmit, nuk mund kuptohet ostentacioni dhe refuzimi i nji akademiku europian ndaj nji gjuhe. Çka ka ashtu të keqe, blasfemike, të rrezikshme mbrenda nji gjuhe sa me kcye vrik përpjetë kur dikush ju pyet: a mos doni ndoshta me shkrue gegnisht. Nuk shpjegohet kjo gërdi, kjo huti, kjo tutë prej gegnishtes pa Enver Hoxhën. Une kisha me e kuptue Enver Hoxhën, por s’po muj me ju kuptue juve. Andaj, i dashtuni profesor, kuptojeni këte letër edhe si nji letër e nji europiani që i shkruen nji enveriani.

DIGLOSIA

E thashë ma para se Çabej ishte skeptik ate çast, aty në sallë, 30 vjet ma heret, dhe na e kaloi skepticizmin e tij mbrenda nji artikulimi të largët por të qartë se kapërcimi duhet me qenë i kadaltë, dhe gjuha standarde s’duhet me qenë dialektofobe. Dhe, ndjekeni gjendjen e standardit, po s’pati sukses e keni nji shej – diglosinë. Diglosia asht shej e dështimit të standardit. Si në disa gjuhë europiane. Po cilat janë ato gjuhë dhe çka asht në të vërtetë diglosia?

Te shembulli i diglosisë shprehet eksplicite keqpërdorimi i qëllimtë i erudicionit tuej jo për ndriçimin, por për mjegullimin dhe komplikimin e përgjegjeve. Për me e kuptue se çka jam tue thanë, m’duhet me ju përshkrue si ate njeriun i cili shejat e sakta që tregojnë drejtimin e nji udhe, i kthen mbrapsht ua drejton shigjetat në kahje të kundërta me caqet, tue keqinformue, tue i përçmue e tue u tallë me njerëzit e Kosovës.

Sot, tridhetë vjet ma vonë, po them ju s’keni pikë skepticizmi. Gjuha standarde për ju asht e bame njihere e përgjithmonë. Mënyra se si nuk guxoni me e shprehë as ma të vocrrin dyshim, mënyra se si i bishtnoni pyetjeve të JAVËS, se si heshtni para nji gjuhe të ndalueme si gegnishtja, se si shihet se keni harxhue orë e ditë për me mujt me ju përgjegj këtyne pyetjeve jo në saje kredoje profesionale po tue ba gjithçka e çkamos vetëm e vetëm mos me e vu në dyshim nji gja: standardin e vitit 1972. Ju edhe në librat tuej vini deri te ai vit dhe aty ndaleni, ikni, heshtni, baheni i shurdhët, qorr, kur ju pyesin mbyteni në ambivalencë, në shumëkuptimësi, në belbime. Tue ju njoftë ju dhe rrethanat, une e di pse jeni i tillë. Asht zor me pranue se mentori dhe bashkëvendasi juej Idriz Ajeti, se i tanë delegacioni kosovar, se e tanë kultura dhe gjuha shqipe ishte objekt abuzimi i nji nomenklature komuniste që kishte vendosë me e etablue gjuhën e vet si gjuhë të shtetit.

Asaj nomenklature ju deshtën disa shkencëtarë. Dhe, njashtu si gjithmonë na ka folë e na ka argumentue Fromm në Historinë e Destruktivitetit Njerëzor, diktatorët kurrë s’e kanë pasë zor me i gjetë do shkencëtarë me tituj, do “njerëz kompetentë”, do “gjuhëtarë” për me i përligj ato vendime të dhunshme. Enver Hoxha ka mujtë me e ba edhe vetë këte punë, si me banknotën që e patë në numrin e kaluem të JAVËS, por përligjja shkencore i jep njifarë randësie dhe kuptimi ma të thellë kësaj pune. Jo se Diktatori ka vendosë, po kjo gja ka qenë e pashmangshme në kuptimin shkencor të fjalës. Apo jo ore profesor i dashtun! Folni ore Njerëz Kompetentë.

Dhe ata Njerëz Kompetentë - folën. Mentori juej Ajeti edhe sot asht i bindun, i shkreti, se tosknishtja asht ma e avansueme. Sa gjynah po më vjen prej tij. Zotit Ajeti si duket i ka ikë nji gja e vocërr se “nuk egzistojnë gjuhë të mira e të këqija. Por edhe ta nxamë se ekzistuakan dhe ne linguistët duhet me e caktue se cila gjuhë asht ma efikase – a thue kemi aso dije sa me zhvillue kriteriumet që kanë me mujtë me e nda të mirën nga e keqja në gjuhë dhe me na e thanë se cila asht ma efikase? Ne dimë shumë pak për strukturën dhe përdorimin e gjuhës; dhe ne dimë shumë pak për mendimet e njerëzve për gjuhën, a u pëlqen apo jo.

Konflikti mes nji planifikimi që mbështetet në linguistikë dhe problemeve që dalin nga e folmja e mbështetun n’empiri, demonstrojnë se kandvështrimi i linguistëve në gjuhë dhe vizioni i tyne për bukurinë e gjuhës asht vetëm nji aspekt i realitetit social e lingual: njerëzit vërtet kanë kandëvështrime tjerafare sa i takon gjuhës së tyne ose të huej. Dhe, po e huqi komuniteti përdorimin e gjuhës standarde, atëhere pak randësi ka se a ishte ajo e bukur ose jo”. (Björn H. Jernudd).

Po them, ata folën për me mbetë në histori si shembuj flagrantë të Sindromit të Stokholmit. Si ata fmitë e korit të kishës të cilët i ka joshë pastori e mandej ka abuzue seksualisht mbi ta. Sa shumë e kanë dashtë dhe i kanë besue priftit e ai sa keq i ka përdorë. Ju e dini se çka asht Sindromi i Stokholmit. Viktima dashunohet në dhunuesin. Ka shumë shembuj se si viktima mbasi lirohet nga dhunuesi, e harxhon tanë pasuninë për me e nxjerrë prej burgu dhunuesin. Njashtu si ju kohën e çmueme tuej për me përligj diçka që s’un i ban ballë asnji pyetje ma të thjeshtë.

Po them, ata folën. Ndërkaq ju nuk folët për tanë këto tridhetë vjet dhe vazhdoni me u tutë me folë edhe sot e kësaj dite. Ju kuptoj mirë. Çka me thanë. Me thanë se keni qenë të manipuluem e t’abuzuem si fmitë. Se ju ka keqpërdorë Diktatori njashtu si disa pastorë që abuzen fmitë e korit të kishës! Me e pranue gabimin ndoshta? Jo, ju nuk jeni njerëz t’atillë sa me pranue se ndoshta, eventualisht, bile pakëz, keni qenë të gabueshëm. Jo, ju nuk gaboni. Ju jeni të Pagabueshëm. Asht Kosova e gabueshme. Janë njerëzit gabim që s’po munden, përkundër dëshirës, me e provue se ju keni drejtë. Boll të shkretit i keni bindë me mediume, me shkollim, me gjithçka, por ata po dojnë po – s’po dijnë. Harxhoni kohën kot tue lypë shembuj nëpër botë mos po e provon se keni të drejtë. Bota asht e madhe, s’ka qare pa u gjetë diku naj shembull. Italia! Qe, u gjet - Italia! Pshtuem! Duhet me i ba shumë fitore mbi mbamendjen, mbi faktet, mbi veten për me qenë ai që jeni ju sot, i dashtuni profesor.

Po çka asht diglosia? Ju shumë i qetë e i bindun thellë e thatë se nuk ka situatë diglosie në gjuhën shqipe. Se gjuha shqipe s’asht diglotike. Por, para se me hy ma thellë, le t’i mbështesim fjalorët e librat se çka asht – diglosia. Nuk ka vend për përkufizimet shkencore si ai i Fishmanit, por diçka ma të thjeshtë, fjalorët, enciklopeditë:

1. Eciklopedia Britannica: diglossia
koegzistimi i dy formave mbrenda nji të njajte gjuhë në nji komunitet folësish. Zakonisht, nji formë asht dialekti literar ose prestigjioz, e ai tjetri asht i thjeshtë/ i rëndomtë i folun nga pjesa ma e madhe e popullatës. Nji këso situate e gjejmë mbrenda shumë komuniteteve folësish në tanë botën – p.sh. në Greqi, ku Katharevusa, e influencueme plotësisht nga Greqishtja Klasike, asht dialekti prestigjioz, dhe Demothik asht nji gjuhë popullore…

2. The Collins English Dictionary: diglossia
egzistimi mbrenda gjuhe i formës High (Të Naltë) me prestigjiozitet shoqnor, dhe asaj Low (Të Ulët) ose formës së përditshme të gjuhës, si Gjermanishtja dhe Gjermanishtja zvicrane në Zvicër…

Cilat janë kriteret që e definojnë:
Funkcioni – H (High Variety/Varieteti i Naltë) asht ma elegant, ma formal. L (Low Variety/Varieteti i Ultë) asht për funkcione me ma pak randësi politike. H dhe L përdoren për dhe në situata të ndryshme. Njerëzit kishin me u çuditë nëse e përdorni H në L domein, ose L në H domein.
Prestigji – Qëndrimi ndaj H asht ma pozitiv se ndaj L. H asht varietet prestigjioz e L asht varietet i stigmatizuem.Varieteti H asht ai i letërsisë, i kanoneve, i jetës publike, i administratës. Varieteti L përjetohet si i varfun, i parandësishëm, i korruptuem, vulgar, i thyem…
Trashëgimia literare - Në ma të shumtën e gjuhëve diglotike, e tanë letërsi asht në varietetin H; askush nuk shkruen letërsi në varietetin L pos për farë poezie dialekti, farë reklame…Në të shumtën e gjuhëve diglotike varieteti H pandehet GJUHË; varieteti L shpeshhere mohohet, bile thuhet se s’egziston, ose asht i njerëzve primitivë…
Nxania - Varieteti L zakonisht asht varieteti që mësohet ma s’pari; asht gjuha amtare, gjuha e shpisë. Varieteti H mësohet në shkollë. Nxinet me edukim. Derisa gjuhëtarët e konsiderojnë varietetin L si si primar, shkollarët e pandehin primar dhe GJUHË vetëm varietetin H.
Standardizimi - H asht i standardizuem. L rrallë e hiq gjindet i standardizuem.
Stabiliteti - Diglositë janë zakonisht shumë stabël. Ndërtohen me vjet, qinda vjet. Herë mbas here varieteti L e zhvendos ate H dhe e fiton domeinin e tyne. Ndërkaq H e zhvendos L vetëm nëse H asht gjuha amtare e elitës…

Diferenca mes Diglosisë dhe Standardi-me-dialektet. Në diglosi askush s’e flet varietetin H si gjuhë amtare, vetëm ate L. Ndërkaq, në situatën Standardi-me-dialektet, disa folës e flasin H si gjuhë amtare, ndërsa tjerët e flasin varietetin L si gjuhë amtare dhe e përdorin H si sistem të dytë.

Le të mos e vazhdojmë ma andej deshta vetëm me e ba nji lexim të shpejtë të situatës diglotike. Ju, i dashtuni profesor, me shumë lehtësi e thatë se “gjendja që kemi sot në shqipen nuk e ka natyrën e diglosisë. Ky është raport midis variacioneve dhe dialekteve.”
Po simbas literaturës që cituem, shpjegimi juej asht i mangët, selektiv dhe i pasaktë. Simbas literaturës shkencore Kosova na del nji rast eklatant diglosie, diglosi ka aty ku askush s’e flet varietetin H si gjuhë amtare.

Por, çfarë randësie ka kjo punë në rastin tonë? Përkufizimi i drejtë dhe i saktë i diglosisë na kthen te fillimi i këtij tregimi, te shkencëtari me kredo dhe te sugjerimi dhe këshilla profesionale dhe njerëzore e tij – Eqrem Çabej:
“Gjuha popullore përbën rrënjën që ushqen në mënyrë të pareshtur gjuhën e shkrimit. Kur kjo largohet nga ligjërimi popullor, largohet njëkohësisht dhe nga masat popullore, dhe rrezikon të bëhet një gjuhë letre, një gjuhë artificiale. Në qoftë se gjuha e shkrimit mbyllet në vetvete dhe largimi i saj nga të folët popullor theksohet edhe më tepër, me kohë paraqitet mundësia e një diglosie, një dygjuhësie….” Njashtu si e kuptoj une, zoti Çabej ka shejue diglosinë si fenomen që markon dështimin dhe mossuksesin e standardit. Këtu asht çashtja.

Andaj s’ka as edhe ma të voglën fjalë për diglosinë në tanë shkencën linguistike shqiptare për tridhetë vjet. Ju nuk e përmendi asnjihere shembullin e Gjermanishtes dhe Zvicranishtes si shembull situate diglotike. E literatura asht e mbushun me te. Ju e merrni e bani nji parabollë shumë të gabueme mes veprës së Budit, si tekste kanonike dhe rastin e Katharevusa’s në Greqi. Keni harrue se edhe tekstet kanonike po e dhe Bibla e Kurani janë transkriptue nga dhunuesit në gjuhën standard. E ju jeni ndalë te Italia. Italia! Pshtuem! Hiquni Italie, i dashtuni profesor. Koncentrohuni në rastin e Greqisë dhe Zvicrës. Pse nuk po i tregoni njerëzve se Greqia midis gjuhës së popullit dhe nji gjuhe artificiale nuk e ka gjuejtë popullin njashtu si kërkoni ju, por gjuhën artificiale. Hyni ma thellë në problem, i dashtuni profesor.

Por, le të kthehemi te pyetja e fillimit:
Çka kishte me qenë simbas jush Qytetnuese e çka Barbare: kultivimi e ruejtja e gjuhëve apo shembja dhe zhdukja e gjuhëve?
Po ju përgjegjem me fjalët e nobelistit Canneti:
“Nuk egziston gjuhë e keqe. Sot une e përjetoj çdo gjuhë athue se asht e vetmja gjuhë, dhe kur ndigjoj se ndonji nga gjuhët po vdes, m’bahet se asht tue vdekë bota e tanë”.

Heshtja juej para përpjekjeve shfarosëse ndaj gegnishtes e ban këte letër me qenë letër e nji europiani drejtue nji enveriani. Asht gjynah me e çue jetën si enverian, i dashtuni profesori jem. Nisjani me e shkrue kapak gegnishten, me e ndigjue, me folë për te.
Une, po ashtu, ju ftoj që për tana këto që i thashë në këte letër të gjatë të bisedoj me ju edhe publikisht. Ju ftoj kudo që keni në nji emision televiziv të drejtpërdrejtë t’i ballafaqojmë këto konstatime tonat para opininoit kosovar. Ju e keni ma borxh se une këte punë. Mos u tutni i dashtuni profesor. Ju jeni Njeri Kompetent. Une jam vetëm nji europian, nji qytetar.

Po them, asht gjynah me e çue jetën si enverian. Tue ju njoftë personalisht shpresoj se keni me reflektue me seriozitetin e duhun mbi tanë ate që u tha në këte letër, dhe tue shpresue se nji ditë n’Akademinë që e kryesoni dhe në Seminarin që e drejtoni ka me u paraqitë tema:
Gegnishtja si vlerë, pasuni dhe gjuhë europiane dhe tendencat shfarosëse ndaj saj. Po shpresoj se letra tjetër jemja ka me qenë letër e nji europiani drejtue nji europiani.

Me respekte, i dashtun profesor!
Migjen Kelmendi
Prishtinë, Gazetajava.com