Nju Jork: Festa vjen me shpresėn qė viti i ri 2006 - tė shėnojė vėrtet njė fillim tė ri
Viti i Ri 2006 nė SHBA-sė - Shqiptarėt festojnė me flamurin Kuq e Zi dhe me kėngė e valle popullore nga tė gjitha viset e Shqipėrisė
-- nga Beqir SINA, Nju Jork
Time Square - Broadway (NEW YORK): Rreth njė milion njujorkas adhurues tė kėsaj feste, at'a qė festojnė Vitin e Ri nė sheshin legjendar "Times Square", kanė "injoruar" tė ftohtin vetėm e vetėm qė sekondat e fundit 1'2'3' , t'i kalojn mes njė gėzimi tė papėrshkueshem me rėnjen tradicionale tė topit shumėdritėsh. Viti i ri i njohur si festa tradicionale mbarėnjerėzore, e gjithėpėrfshirė kryq e tėrthor rruzullit, shėnohet sipas zakoneve e traditave tė ndryshme. Mes disa riteve tė zhurmshe nė shumė vende tė botės, nė vazhdėn e traditės me muzikė, me fishekzjarre dhe mbrėmje festive.
Ndėrrimi i motmoteve sipas matjes sė kohės nė matjen djellore fillon me njė
ishull tė vogėl nė Oqeani. Ku njėrėz gjysėm lakuriq mblidhen rreth zjarrit e
vallėzojnė e kėndojnė. Nė pjesėn tjetėr tė botės, Viti i Ri erdhi me pranin nė
sheshe tė miliona njėrėze . Nė Australi nė mesnatė janė tė parėt qė festojn
ardhjen e vitit tė ri nė planet. Kryeqyteti i Australisė - Sidni me njė
manifestim me fishekzjarre pranė portit tė qytetit, duke mos pėrfillur retė e
tymit tė shkaktuara nga "zjarret" e "tymnajat" e festės i kanė thėnė lamtumirė
2005-sė dhe kanė uruar mirėse erdhe 2006-ta. Kryeqyteti i Australisė - Sidni - njihet zyrtarishtė i pari qė pretė vitin e ri.
Miliona pritėn nė sheshe vitin e ri 2006
Nė Japoni ndėrrimi i motmoteve shėnohet krejt ndryshe. Dhjetra mijėra njerėz
vizitojn sipas traditės sė tyre tempujt dhe vendet e shenjta. Nė Japoni, Kinė
edhe disa vende tė tjera aiatike adhuruesit e festės sė Vitit tė Ri e kaloin
vitin qė lėnė pasė pėr tė bėrė lutje pėr fat mė tė mirė nė vitin e ri. Dhe nė
formėn e njė zotimi pėr vitin e ri, udhėheqėsit e Japonisė, Kinės dhe Koresė sė
Jugut dhe Veriut tė premtojn se do tė pėrmirėsojnė marrėdhėniet mes vendeve tė tyre qė nganjėherė janė tė ngatėrruara.
Mirpo, ajo ēka ėshtė mė interesante tek shqiptarėt, ėshtė fakti se : "E
vetmja festė qė nuk kishte se ēfarė t'i bėnte sistemi komunistė, ishte Viti
i Ri". Shqiptarėt, pėr vitin e Ri nė Shqipėri me njė lloj tradite fare tė
thjesht kryesisht nėpėr rrethe tė afėrta familjare, tė gėzushme kalonin
Vitin e Ri nė Shqipėri e Kosovė edhe nėn rregjimin diktatorali. Shqiptarėt
Vitin e Ri gjatė viteve tė errėta, e shihnin si tė vetmen fest qė i ndante atė botė nga ideologjia komuniste.
Pėrfshirė nė vargun e festave tė fund-vitit shqiptarėt e Amerikės kanė
pothuajse njė muaj qė kanė filluar festimet nė komunitet. Dje, ata kanė
organizuar nė mbi 30 - lokale, vetėm nė Nju Jork e pėr rreth njė pritje
madhėshtore tė ardhjes sė Vitit tė Ri. Nė kėto festime masive morėn pjesė
nė ēdo lokal me qindra e qindra bashkėatdhetar emigrantė shqiptarė tė
emigrauar nė kohė e rrethana tė ndryshme. Por, ashtu si edhe e gjithėnjė
tė pėrfshirė nė kėtė gėzim tė madh bashkėatdhetar tanė nuk u ka munguar,
flamuri Kuq e Zi si dhe simbolet e tjera kombėtare, muzika popullore nga
tė gjitha trevat dhe ushqimi tradicional e vendlindjes.
Ndėrkohė, qė ata e kanė festuar me organizime dhe koncerte festive, nuk u
kanė munguar edhe kėngėtarėt nga mė tė mirė tė ardhur nga Shqipėria, Kosova
e trojet e tjera Etnike. Nė mėnyrė tė veēantė qytetarėt dibranė me banim tė
pėrhershėm nė Amerikė, pėrfaqėsues tė fushave tė ndryshme dhe tė jetės
politike e kulturore, biznesmenė tė komunitetit, festuan nė "Micali
Terrace", restorantin e njohur nė Bruklin. Por, edhe emigrantėt shqiptarė
nė shtetet e tjera federale tė banuara nga shqiptarėt nė Amerikė, e kanė festuar me plotė gėzim e hare - Vitin e Ri 2006.
Nė Evropė, njerėzit festuan nėpėr sheshet ku mblidhen me miliona njėrėz prej
nga Moska, Tirana, Prishtina e deri nė Rajkevik, pėr tė sfiduar edhe
temperaturat shumė tė ulta, qė janė padyshim nė "zėmren" e dimrit, pėr tė
marrė pjesė nė ceremonitė festive, pėrfshirė kėtu koncerte me muzikė dhe
kėrcime, dhe natyrisht - me shumė fishekzjare. Nė Paris qindra mijra vetė u
mblodhėn Champs-Elysees pėr tė festuar vitin e ri, ndėrkohė qė mbėrrinin
lajme pėr dhunė sporadike nė pjesė tė tjera tė Francės. Megjithė masat e
forta tė sigurisė pati njoftime pėr djegien nga tė rinj tė disa makinave dhe
goditjen me gurė tė zjarrėfikėsve. Nė Londėr njė grevė e pjesshme e
punonjėsve tė metrosė nuk arriti qė tė ndrydhte shpirtin e festimeve.
Piku i tyre ishte shpėrthimi masiv i fishekzjarrėve nė buzė tė Tamizit jo larg Big
Benit. Nė Londėr, tė patrembur nga masat e shtuara tė sigurimit, mijėra
mbushin sheshin Trafalgar nė qendėr tė kryeqytetit pėr tė dėgjuar orėn e
famshme Big Ben tė njoftonte ardhjen e vitit tė ri nė Britani. Miliona njerėz nė tė gjithė botėn festuan nė orėt
e para tė sė djelės momentin e ndėrrimit tė viteve. Megjithė shkatėrrimet ende tė
dukeshme qė la uragani Katrina, Nju Orleansi, e priti vitin e ri me fishekzjarrė,
koncerte dhe njė procesion tradicional jazz nė nderim tė viktimave tė uraganit.
Nju Jork: Mes gėzimit masa sigurie ndjehen kudo...
Qyeti qė kryen ndėrrimin mė madhėshtor tė ndrrimit tė viteve, pa tjetėr qė
ėshtė mrekullia e botės Nju Jorku. Nėn masa tė rrepta sigurimi, edhe tė njė
interesimi tė jashtėzakonėshėm nė Nju Jork, ku fundi i vitit nė historinė e
qytetit u shėnohet me hedhjen tradicionale tė njė topi tė kristaltė nė qendėr
tė sheshit tė mirėnjohur 'Time Square'. Nė kėtė shesh afro njė milion vetė
marrėn pjesė nė kėto festime, ēdo vit tė ri. Nė operacionin mė tė rreptė tė
sigurisė nė historinė e kėtyre festimeve, afro shtatė mijė policė i
kontrollojn pjesėmarrėsit me pajisje qė zbulojnė lėndė radioaktive apo kimike.
Kur ėshtė e gjitha pothuajse e trazuar janė ende tė tensionuara marrėdhėnjet sociale e politike anembanė botės, dhe kur ekonomia globale duket tepėr e lėkundur, banorėt e Nju Jorkut ndoshta do tė jenė tė vetėmit me shpresėn qė viti i ri 2006-, tė shėnojė me vėrtet njė fillim tė ri, thonė, analsitėt e kėtyre problemeve ndėrkombėtare.
Ēdo vit, qindramiliona njėrėz rreth e pėrqarkė botės, i hedhin syt nga sheshi i
famėshėm nė Nju Jork, "Times Square". Aty ku pėr mėse 100-vjet, ėshtė nė fokus
njė "top" i madh shumė dritėsh dhe i kristalėt qė quhet "Waterford Crystal Times
Square New Year's Eve Ball". Ky "top" mė orėn 11: 59 tė mesnatės sė datės 31-
dhjetor, duke rėnė nė telekomandėn e zakontė, shėnon deri nė orėn 12:01 dhe
ardhjen madhėshtore tė Vitit tė Ri nė Nju Jork. Rėn'ja e kėtij "topi", shoqėrohet
vazhdimisht me zėrin e fuqishėm tė afro njė milion njėrėzve, qė presin nė sheshin
"Times Square", me gėzim tė madh ndrrimin e viteve. Numėrimi i ēdo sekonde, ėshtė
parė gjithėmon si simbol i bashkimit tė njerėzve, si simbol i dashurisė, i
shpresės sė madhe, simbol i ndrrimit, e simbol i ėndėrrvae pėr tė ardhmen.
Mirpo tė miliona njėrėzve, shpesh her u ka lindur pyetja:" Ēfarė ėshtė ky
"top", kur ai filloi tė simbolizoi ndėrrimin e viteve nė Nju Jork? e tjerė...
Kėsaj pyetje i pėrgjigjet dhe historia e kėtij sheshi qė njihet me emrin"Times
Square". Festimi tradicional i vitit tė ri nė kėtė shesh daton nė vitin 1904.
Nė vitin 1907-ėn, pėr herė tė parė u vendos nė njė shtizė flamuri, njė "top" me
drita qė quhej "New Year's Eve Ball". "Topi" origjinal i dritave qė shėnon
edhe ardhjen e Vitit tė Ri nė Nju Jork, ka qėnė i ndėrtuar nga pjesė metali
dhe druri me rreth 100 drita - 25-wat i diametrit 5-kėmbė (feet) 700 pounds. Dhe
nė vitin 1920 - "topi" origjinal u zvendėsua me njė tjetėr rreth 400 pounds.
Ky"top" nė kėtė shesh ka shėnuar dhe ka qėnė simbolika e ndėrrimit tė viteve nė
Nju Jork, gati ēdo vit me perjashtim tė viteve tė luftės sė Dytė Botėrore 1942 - 1943.
Forma nė ndėrtimin e "topit" dhe materiali qė ėshtė pėrdorur gjatė viteve ka ndryshur pėrbėrjen, madhėsin, peshėn dhe ndriēimin e simbolikėn, pothuajse ēdo vitė tė ri, duke filluar qė nga viti 1955-. Nė njė fushatė marketingu ky top pėr shtatė vjet me rradhė prej 1981- deri mė 1987- u qujatė "I Love New York" - " E dua Nju Jorkun" Nė vitin 1995 "Topi" u vesh i gjithi me metal alumini e me gurė tė shėndrritėshėm pėrqarkė, Nė vitin 2002, pas ngjarjve tragjike tė 11 shtatorit, 2001, simbolika e kėtij "topi" ndryshojė me 500
pjesėt e topit ku kishte mbishkrime nė kujtim tė viktimave tė sulmeve ndaj Qendrės Botėrore tė Tregtare nė 11 shtator.