GJERGJ KASTRIOTI - SKËNDERBEU, KOLOS I HISTORISË SHQIPTARE DHE EVROPIANE

Të mëtosh të japësh për një burrështet të pa shoq, diplomat të hollë dhe strateg gjenial, gjykimin sa më të drejtë dhe të rrumbullaksuar, duke i dhënë vendin që ka në histrori, është punë jo aq e kollajt. Veçse këtë barrë t'a lehtëson ndjesia ngazëlluese që për figurën e heroit kombëtar flet para bërthamës së komunitetit shqiptar në Amerikë, të cilën e përbëjnë vatranët, pasardhës të denjë e të devotëshëm të memëdhetarëve të ndritur - Faik Konica, Fan Noli, Sotir Peci dhe gjithë atij vargu veprimtarësh dhe strumbullarësh të VATRËS - zulmëmadhe.

Kur gjendesh këtu në festën e madhe të 600- vjetorit të lindjes së kolosit të Arbërisë dhe të Ballkanit, e do nderi dhe njërëzia të thuash dy fjalë miradie për këtë vend dhe popullin e tij. Qenë SHBA - ato që i'a ndalen turin gjenocidit përbindësh të Sërbisë së Millosheviqit në Kosovë duke tërhequr pas fuqitë e NATO-s. Fluturakët e kësaj aleance në fundmarësin e vitit 1999- ishin dallëndyshe të veçanta, habertare të atij bbehari që i jepte fund zgjidhjës barbare serbe në Kosovë. Dhe çbëri presidenti Uillson për Shqipërinë në Konferencën e Paqes në Parisë, bëri pasardhësi i tij Klinton në Kosovë. Nuk ishte prandaj rasti që populli shqiptar e quajti perëndi shpëtimi.

Nuk janë të rralla rastet në historinë e përbotëshme që figura të njohura dikur të mëdha , të kenë perënduar vetiu, ose të jenë rrëzuar prej breznive që erdhën më pasë, nga pjedestali në të cilin i pat ngritur historia ose opinioni publik i kohës. Shtrohet at'here vetiu pyetja: ç'është ajo që e bën ende sot, pas gjashtë shekujsh, figurën e Skëndërbeut një nga kolosët më të mëdhenj të historisë shqiptare, që e shquan në epokën që mbanë me të drejtë emrine tij, midis figurave dhe epokave historike, që i mban të gjalla dhe aktuale jo vetëm për shkencën, por për mbarë popullin, për opinionin publik botëror në përgjethësi. Kemi mendimin se përgjigja mund të jetë: Përzgjedhja historike i ra hise Gjergj Kastriotit. Historia kurorën e dafinës i'a dha Skëndërbeut dhe popullit të tij - si thotë profesor Aleks Buda, sepse prapa tyre qëndronte gjithçka ishte - në rrafshin shqiptar e ndërkombëtar - më e lartë e më fisnke për shek.XV-të, e jo vetëm për këtë shekull; dashuria e zjarrtë për lirinë, për tokën, për atdheun e vet.

Në prijetarinë e një lagje zotërinjsh u ngrit në vitet '30 të shek. XV-të, kundër pushtuesit osman krahina e Matit me Dibër, Malësia e Çermenikës me luginën e Shkumbinit, rrethina e Tiranës, Labëria dhe Dukagjini. Veçanërisht nën udhëheqjen e Gjergj Arianitit kryengritësit me forca të bashkërenditura korrën fitore të rëndësishme - shpartalluan forca të mëdha të shkelësit të dërguar kundër tyre. Asgjëmangut, këto kryengritje të veçuara e të shkëputura nga njëra tjetra, me gjithë fitoret e arritura, u shtypen. Një kthes në gjendjen e krijuar, një etapë e re në luftën e shqiptarëve për shkundjen e zgjedhës turke, dhe me këtë një etapë e re në historinë e popullit shqiptar nisi shi at'herë kur në fushëbetëjë u shfaq Gjergj Kastrioti - Skëndërbeu.

I bbiri më i vogël Gjon Kastrioti i dorëzuar peng, i rritur dhe i ushtruar në oborrin e sulltanëve, që mund të ngjiste lehtë e shpejt shkallët e karrierës, trupin e kishte në dhuen e huaj , kurse mendjen prore në tokën atnore të përflakur nga rrebeshi e akakinxhinjëve osmanë. Ai nuk parapëlqente kurrësesi rrugën e hapur të posteve të larta për të shërbyr si shumë të tjerë si mëkëmbës e qeveritar i sulltanëve në krahinat shqiptare , porse kishte zgjedhur udhën tjetër më të zorëshme, të shtruar me gjëmba, atë të luftës së pabarabartë - të kacafytjeve dhe përleshjeve të parreshtura që atdheu i tij të shihte dritën e lirisë.Gjatë zotërimit dhe përsosjes së artit ushtarak kishte mësuar të çmonte rëndësinë e faktorit kohë nga trualli shqiptar, rrugën e gjatë nga Nishi e bënte të shkurtër, Kruja ishte shumë afër - sa një vrap kali. Që heroi kombëtar ishte i lidhur me këtë truall dhe popullin si mishi me kocin, që atij bënte vlersim të lartë si forcë motorike kryesore e pashtjerrëshme, dëshmojnë ato fjalë lapidare që i drejtoi popullit në Krujën e pasaçliruar:" Lirinë nuk u solla unë, por e gjeta midis jush {..........} , armët nuk ua solla unë, por ju gjeta të armatosur."

Por kjo ftore e parë shqiptare kundër një pushtuesi të madh që po drithte Ballkanin dhe Evropën do të ishte jetëshkurtër po të mos forcohej e zgjerohej më tej me një përvijim e veprimesh për të çliruar gjithë vendin, për t'i bërë ballë vërsuljes së forcave osmane që nuk do të vononin t'i turreshin Shqipërisë. Si ninjohës i thellë i vendit të evt dhe mëndjesisë së populllit, aq sa edhe strategjisë luftarake turke, Skënderbeu, nga ato vite të shkuara luftimesh e dështimesh, nxorri mësimin e madh, që u bë guri themeltar, mbi të cilin ai ndërtoi tërë veprimtarinë e tij të ardhshme si burrë shteti dhe prijës ushtarak.

Nga ky mësim udhërrëfyes delte përfundimi, se duke qëndruar mbi pozitat e vjetra, a kapërcyer përçarjen krahinore në një varg zotërimesh formalisht të pavarura, pa flakur fërkimet, kapërcekat e kundrështimet midis prinacve, pa një bazë organizimi të qëndrueshme, pa koordinimin e mjeteve dhe të burimeve njërëzore, ekonomike - ushtarake e materiale, pa bashkërendimin e të gjitha veprimeve që zhvilloheshin në planë të brëndshëm, e të këtyre me veprimet e ndërrmarra në rrafshin ndërkombëtar, për shqiptarët nuk do të kishte gjasa për fitore. Rrugën e tyre mund t'a hapte Skëndërbbeu me urti e trimëri në pranverën e vitit 1444-të, me thirrjen e Kuvendit të Lezhës.

Krahina e viseve të ndryshme shqiptare, deri at'here të përndara, që ksihin kaluar një jetë të thuash të mbylluar, ani se i lidhte njësia e gjuhës, e truallit, e kulturës, e në rradhë të parë interesat e përbashkëta të luftës kundër një armiku të përbkët, tevona u vetëdijësuan më shumë, kuptuan se lufta nuk bëhet dot vetëm për vetëm, se gjallëresa dhe toka nuk mbrohet te gardhit i shtëpisë. Këta princër u shtruan më në fund në logun e kuvendit për të ngritur strumbullarin e quajtur Lidhja e Lezhës, e para organizatë politike gjithëshqiptarer që hodhi themelet e unitetit politik mbarëshqiptar. Ajo hapi shtegun e kryeprijësit të luftës t'u bënte ballë për më se 25- vjet versuljeve të pandërprera, betejave dhe rrethimeve të ndërmarra me forca kolosale nga " pushtuesit e botëve" si sulltan Murati II dhe i biri , Mehmeti.

Me Lidhjen e Lezhës dhe kryekomandatin e saj lufta çlirimtare i shtriri krahët anë e përtej, mori tipare të një qëndrese tipike popullore, në të cilën shqiptarët me fuqitë e tyre njërëzore e ekonomike relativisht të kufizuar, falë aftësive e përvojës luftarake, të shpirit të sakrificës që e karakterizon racën shqiptare, nën një prijetar që ishte jo vetëm luftëtar sypatrëmbur po edhe një strateg i madh i artit ushtarak, shkruan kaptinën lavdiplote të historisë sonë kombëtare dhe evropiane në përgjethësi të quajtur me të drejt e hak epope shqiptare e shek . XV-të. Faqe të ndritura të kësaj epopeje që shkëlqejnë sot, e mot ishin përleshjet dhe betejat për jetë o vdekje tri herë me rradhë në muret e Krujës së pa mposhtur.

Kjo kala hikerëndë u bë një ata shembujt e mëdhenj që tregojnë se përpara zemrës se çelniktë të një populli liridashës është e denuar të dështojë me marre çdo politkë frikësismi e mbështetur mbi armët më moderne dhe më të tmerrshme. Dhe ndodhi e pa pritura. Tri herë me rradhë dështuan te muret e Krujës, po si më 1474 e 1478 para Shkodrës, topat më të mëdhenj që njihte teknika ushtarake e kohës, topa që mbushin me tmerr dhe vende qindra kilometra larg Shqipërisë.

në përleshjet e përgjakëshme të Torviollit, të Drinit, dhe të Ujit të Bardhë, heroi ynë tregoi atë mjeshtri ushtarake fenomenale që ka hyrë në antologjitë botërore të luftërave, zhvilloi operacione të mëdha strategjike - taktike me tërheqje e sulme të rrufeshme, me pusi e befasi të luftës guerile, duke goditur dhe çoroditur armikun. Ishin këto operacione të ndërlidhuar me të cilat Skënderbeu i ktheu luginat e Drinit të Zi dhe të Shkumbinit të sipërm çdo vit në varr të gjallë për ushtrinë turke shumfish eprore dhe kaloi deri në prapavijat e thella të armikut.

Përballimi më se një herë i rrezikut të luftës në dy fronte, të provokuar nga qëndrimi armiqësor i Republikës së Venedikut , e cila shihte në forcimin e Lidhjes Shqiptare nën udhëheqjen e Skënderbeut një rrezik për zotërimin e saj mbi qytetet shqiptare në bergdet. Forcat e bashkuara shqiptare i'a dolën të korrin fitore kundër ushtrisë venedikase në drin dhe në të njëjtën kohë të mbanin ballin e luftës kundër ushtrisë turke. Por ishte edhe një front i tretë i luftës së brendshme politike për t'i bërë ballë situatave jo meë pak të vështira, të shkatuara nga qëndrimi i lëkunduar , që shkoi deri në tradhti të hapur, i disa nga anëtarët e Lidjes Shqiptare, të shtyrë jo vetëm nga provokimi ushtarak dhe faktorë tjerë të jashtëm, por edhe droja para përforcimit të pushtetit qëndror që cënonte interesat e tyre të ngushta.

Fitoret ushtarake mbi armiqët, të korrura shpesh herë në luftën me përçarjen krahinore, i shërbyen përforcimit të mëtejmë të pushtetit qëndror të përfaqësuar nga Skënderbeu dhe bbënë Shqipërinë një faktor të rëndësishëm në Ballkan dhe në arenën ndërkombëtare. Ishte lufta e fuqishme shqiptare ajo që tërhoqi në gjirin e saj edhe popujt e vendve fqinje, në një kohë kur viset ballkanike tashmë kishin rënë nën zgjedhën turke. Kësodore epopeja shqiptare mori dimension ballkanik.

Për funksionin evropian të luftës së shqiptarëve ishin të ndërgjegjshme edhe mendjet më të qarta të kohës, siç dëshmonin lidhjet diplomatike të krijuara qysh herët nga Hundiadi e Skënderbeu midis Shqipërisë e Hungarisë. Nëplanet e humanistëve italianë që ishin vënë në lëvizje përt të organizuar një ndërrmarje kolektive kundër osmanëve, i atribuohej Shqipërisë një vëmendje e posaçme si kryeurë më e përshtatëshme, prej nga turqit mund të kalonin në Itali, ndërsa nga ana tjetër lufta që zhvillohej në Shqipëri dhe Hungari konsiderohej si kusht i favorëshëm për ndërmarrje të përbashkët kundër agresionit osman.

Dhe nuk diskutohet fakti se shqiptarët me luftën e tyre kishin të përbashkëta kundër agrsionit osman. Dhe nuk diskutohet fakti se shqiptarët me luftën e tyre kishin mbërthyer në territorin e vet forcat të mëdha osmane, duke i penguar të kalonin në frontin e Hungarisë dhe në Itali. Veçse anjëri nga planet për aksion të përbashkët për t'i përballuar vërshimit osman nuk u realizua shkaku i politkës egoiste në rradhë të parë të shteteve italiane, të cilat donin të nxjerrnin gështenjat nga zjarri me duart e shqiptarve, duke i bërë ata mish për top.

Rrjedhimisht, atyre u ra hisja historike të mbanin atë barrë të madhe që s'mund dhe nuk donin t'a merrnin koalicionet e princërve ballkanas, po as shttete perëndimore, më të pasura, më të fuqishme dhe më të organizuara. Përkrahaj e tyre morale ishte simbolike, kurse ajo materiale hiç fare. Shqiptarët mbetën pa asnjë krah, qenë të detyruar të qëndronin në ballin e luftës vetëm, si bastion e fundit i luftës.

Janë bërë jo rrallë spekullimeme faktin që Skënderbeu u lind ortodoks, jetoj si musliman dhe vdiq si katolik.

Cila ishte at'herë ndërgjegja e tij fetare e njëmendët? Si diplomat i shkathët që ishte, komponetin fetar ai i'a nështroi çështjes madhore të atdheut, duke e vënë në funksion të interesit shtetror të Shqipërisë. Duhet theksuar jehona sa e gjerë aq e fuqishme që pati epoka dhe figuar e Skënderbeut pikë së pari në folklorin shqiptar e ballkanik, pastaj në letërsinë, artin dhe muzikën shqiptare e të përbotëshme. Vargu i gjatë i këngëve që populli i thurri heroit kombëtar, të cilat i këndonte me mburrje edhe para pushtuesve, gojëdhanat e lidhura me vendet ku veproi e luftoi Skënderbeu, i jepnin këtij tipare të një luftëtari me forca vigane, të pajisur me trimëri të pashoqe, i cili i kalonte caqet e realitetitit edhe merrte tiparet e një figure legjendare që mishëronte aspiratat për liri drejtësi të popullit të shtypur.

Si çdo epokë historike, edhe ajoe Gjergj Kastriotit - Skënderbeut u jep breznive porosi udhërrëfyese për të ndjekur hullinë e përparimit dhe lartësimit historik të kombit. Promotori dhe strategu zulmëmadh i kësaj epoke jep porosinë që Shqipëria të bëhet një zonjë e rëndë për t'u ulur aty ku e ka vendin - në lagjen e shteteve evropiane, që Kosova t' i frocojë ende më shumë institucionet - shtylla të ngrehinës shtetërore, pa të cilat mëvehtësia nuk është e qëndrueshme dhe e sigurt, që shqiptarët në trojet e tyre etnike në Maqedoni, Luginën e Preshevës, Plavë e Guci me Ulqine Malësi, të besatohen e bashkohen sa më shumë, të luftojnë pa u ndalur për statusin e të barartëve me të barabartit sipas standarteve evrpoiane, që vëllazëria shqiptare e shkepur në të gjitha skajet e rruzullit tokësor, të marrrë shembullin e komuniteteve të tjera për të ruajtur gjuhën e ëmbël, visarin e dokeve e zakonet fisnike, traditën e ndritëshme kombëtare. Lutje e memëdhetarëve në dheun e huaj çdo mëngjes të jenë vargjet e At Gjergj Fishtës - Homeri të epikës shqiptare:

Porosi kanga e zogut t'verës,
Qi vallzon n'blerim të Prillit;
Porosi i ambli fllad i erës,
Qi lmon gjit e trandofillit;

Porosi vala e bregut t'detit,
Porosi gjama e rrfes zhgjetare,
Porosi ushtima e njij termetit,
Njashtu a'gjuha e jonë shyptare

Urojmë që 600- vjetori i lindjes së heroit tonë kombëtar të përmbyllet me aktin historik të pavarësisë së plotë të pjesës së dytë të Shqipërisë që quhet Kosovë, pavarësi në të cilën kanë hise edhe SHBA-. Zoti i bekoftë ato.

Ne atë ditë të lumnueme të shpalljes së mëvetësisë së Kosovës, Skënderbeu do të na flas përsëri i gjallë - nga kalatë e pamposhtura të qëndresës shqiptare, nga fushëbetejat e shumta, nga Kuvendi i Lezhës - për çështjen e shenjtë të bbashkimit kombëtar. Prandaj nuk është e rastit që presidenti i Kosovës Dr Ibrahim Rugova, 2005-tën e ka shpallur vit të Gjergj Kastriotit - Skënderbeut.

Ju falem nderit për vëmendje

(Fjala në konferencën kushtuar 600-vjetorit të lindjes së Skënderbeut, Nju Jork, 20.XI.2005)

2005 - VITI I PËRKUJTIMIT TE GJERGJ KASTRIOTIT SKËNDERBEUT

Fordham University Bronx - New York : Në qoftëse në Shqipëri, Kosovë dhe vendbanimet e tjera po bëhet shumë pak, dhe ndoshta vetëm simbolike, asnjeri deri tani nuk e kishte menduar ndonjëherë që 600 - vjetori i lindjes së Heroit Kombëtar të vinte kaq zëshëm nga bashkëpatriotët e tij në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Një aktivitet të këtill kushtuar këti jubilue historik përkujtuar nga shqiptarët e Amerikës, do t'ja kishte zilin dhe Akademia e Shqipërisë dhe ajo e Kosovës, historian dhe studiues shqiptar.

Në disa shtete federale të SHBA-së, ky vit nga mërgimtarët tanë, bashkëpatriotët e Skëndërbeut ka filluar të shënohet me aktivitete të ndryeshme "2005-VITI I PËRKUJTIMIT TE GJERGJ KASTRIOTIT SKËNDERBEUT" i shpallur nga presidenti i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova. Të parët që nisën përkujtimine këtij jubileu ishin mërgimtarët tanë në Karolinën e Veriut, Jugut, Xhorxhia e Virgjinia. Të mbledhur sëbashku ata në Prill të këtij viti me anë të një pikniku, organizuar me këtë rastë manifestuan 600 - vjetorin e lindjes së Heroit Kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti - Skë-nderbeu, me kumtesa, recitime dhe këngë e valle popullore nga të gjitha krahinat, e Shqipërisë.

Bashkëpatriotët e Skëndërbeut në Nju Jork e shtetet për rreth tij këto dy muaj i kanë shpallur , muajët të përkujtimit të Gjergj Kastriotit - Skënderbeut. Fillimisht aktiviteti në Nju Jork, filloi me kremtimin madhështor që i bëri 600 - vjetorit të lindjes së Heroit Kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti - Skë-nderbeu, Kisha Katolike Shqiptare në Amerikë, "Zoja e Shkodrës në Hartsdale -Yonkers(NY). Më pas një grup Intelektualësh të pavarur, zhvilluan një Simpozium Ndërkombëtar(Mbarkombëtar) Historiko - Shkencor. Në tepullin e dijes në Nju Jork, kryeqendra e kulturës dhe shkencës, Akademia Shqiptaro - Amerikane e Shkencave dhe Arteve - Nju Jork, SHBA e përjetësojë figurën Kryeheroit Tonë Kombëtar, Gjergj Kastriot - Skënderbeut. Ajo - zhvilloi , një Simpozium Shkencor Mbarëshqiptar, në nderim të 600-vjetorit të Lindjes së heroit më të madh të kombit tonë, Gjergj Kastriot - Skënderbeut. Dhe së fundi i erdhi rradha Federatës PanShqiptare të Amerikës VATRA, që me një konferncë shkencore të përkujtojë me dinjitet dhe krenari të pashoqe 600 - vjetorin e lindjes së Heroit Kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti - Skë-nderbeu.

Më 20 nëntor, në njërin prej universiteteve më të vjetra të Nju Jorkut, "Fordham University - The Jesuit University of New York", që shquhet për nga vlerat artitukturore me ato të kështjellave të lashta, para shekullit X-të, u mbajtë një Konferencë shkencore. Në këtë Konferencë, që e drejtojë nënkryetari i Vatrës, Dr Gjon Buçaj, morën pjesë dhjetra bashkëatdhetar, intelektual dhe përfaqësues të organizatave e shoqatave, lider fetar si dhe Profesori i dëgjuar nga Prishtina, zotëri Zekeria Cana.

Himnet kombëtare të Shqipërisë dhe Amerikës së bashku me një minutë heshtje për dëshmorët e kombit shqiptar dhe amerikan shënuan fillimin e Konferencës që do të ndiqej me vëmendje të madhe nga shtatë kumtesat e referatet. Bekimi fetar i Konferencës u krye nga i Përndershmi Dom Pjetër Popaj, famullitari i Kishës Katolike Shqiptare në Amerikë, "Zoja e Shkodrës në Hartsdale-Yonkers(NY). Ndërkaq fjala përshëndetëse u mbajtë prej kryetarit të Vatrës, Inxh. Agim Karagjozi.

SEANCA E PARE :

Ajo u çelë me kumtesën, që paraqiti profesori nga Prishtina, Prof. Dr. Zekeria Cana. Profesor Cana i kishte titulluar kumtesën :" Gjergj Kastrioti Skënderbeu-kolos i historisë shqiptare dhe europiane"-" George Castrioti Scanderberg-A Giant of Albanian and European History". "Të mëtosh të japësh për një burrështet të pa shoq, diplomat të hollë dhe strateg gjenial, gjykimin sa më të drejtë dhe të rrumbullaksuar, duke i dhënë vendin që ka në histrori, është punë jo aq e kollajt , tha që në fillim të fjalës së tij Prof. Dr. Zekeria Cana.

Duke përfunduar kumtesën profesori nga Prishtina, tha se :"Urojmë që 600-vjetori i lindjes së heroit tonë kombëtar të përmbyllet me aktin historik të pavarësisë së plotë të pjesës së dytë të Shqipërisë që quhet Kosovë, pavarësi në të cilën kanë hise edhe SHBA-. Zoti i bekoftë ato.

Ne atë ditë të lumnueme të shpalljes së mëvetësisë së Kosovës, Skënderbeu do të na flas përsëri i gjallë - nga kalatë e pamposhtura të qëndresës shqiptare, nga fushëbetejat e shumta, nga Kuvendi i Lezhës - për çështjen e shenjtë të bbashkimit kombëtar. Prandaj nuk është e rastit që presidenti i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, 2005-tën e ka shpallur vit të Gjergj Kastriotit - Skënderbeut, tha në fund Prof. Dr. Zekeria Cana.

Ish- kogresmeni demokrat i Nju Jorkut, Joseph J.DioGuardi, presidenti i Ligës Qytetare Shqiptaro - Amerikane mbajti referatin me titull :"Gjergj Kastrioti Skënderbeu më i madhi i më të mëdhenjëve" - " Gjergj Kastrioti Skënderbeg-Matchabable to the Greatest of the Great- (Edmund Spencer)".

Dio-Guardi, në fillim vlersoj lartë ndihmesën e madhe që bashkëshortja e tij Shirley CloyesDioGuardi i ka dhënë atij në ofrimin e literaturës përkatëse, rreth veprës historikë të Gjergj Kastriotit - Skëndërbeut. Duke thënë se : “ Lufta e Skënderbeut për 27- vjet ka shërbyer si mburojë e Evropës Perëndimore, duke shtruar themelet e zhvillimit të saj si një organizëm shtetesh të lira dhe demokratike”. Kështuqë, prej 1443-, kur ai u kthye si truimfator në Kështjellën e Krujës dhe deri kur vdiq në Lezhë më 1468- Skënderbeu, la pas vetës një trashgëmni të paharrueshme për heroizimin e madh që bëri për mbrotjen e lirinë. Gjergj Kastrioti - Skëndërbeu, jetojë e vdiq për ato që edhe ai besonte, atto që janë edhe vlerat e nëjërzmit,, virtytet, krenarinë, lirinë, kurajon dhe dashurinë për vendin e tij, tha DioGuardi. Konstuticionalisti, shqiptaro amerikan, Adj. Prof. Agron Alibali, mbajti kumtesën me titull: "E drejta ligjore e luftës dhe e paqes gjatë periudhës së Skënderbeut"

SEANCA E DYTE :

Shkrimtari shqiptaro - amerikan Naum Prift, erdhi në këtë konferencë me kumtesën me titull :" Përjetësimi i Skënderbeut nga Folklori shqiptar. Editori i gazetës më të vjetër shqiptare, gazetës 100 - vjeçare "Dielli" z.Anton Çefa, shkrimtarë, publicist e gazetarë, mbajti kumtesën me titull : "Gjergj Kastrioti Skënderbeu-vizuer njeriu". Ai që në fillim i thuri lavde kësaj dite të shënuar. "Është aq larg nesh - plot gjashtë shekuj nga lindja e tij, sa ta kundrojmë si Hero, me ato më të lartat virtyte njerëzore, tha zoti Çefa, por sidomos me ato virtytet aq të fisme, që e kanë shquar gjithnjë popullin tonë; por është edhe aq afër nesh, i kohëve e ditëve tona, sa ta kundrojmë gjithnjë si Hero, me ato më të lartat virtyte njerëzore dhe sidomos me ato më të fismet virtyte të "racës" sonë. Të tillë e ka ruajtur kujtesa popullore, të tillë e ka gdhendur populli në këngët, legjendat e gojëdhanat e veta, në veprat e ndryshme të artit aplikativ dhe të tillë e ka shkruar historia.