Adem Dushi (1904-1991) - një patriot i rrallë

Fshati Dush gjendet në pjesën lindore të qytetit të Klinës, në vargmalet e Prekorupës që lidhen me Drenicen. Në fshatin Dush dhe Gjergjevikun e madh historik, (ku u lind luani i Kosovës Sadik Rama), e ndan lumi i vogël Reka që vjen nga malet e Drenicës dhe në pjesën jugoperëndimore të qytetit të Klinës bashkohet me Drinin e Bardhë. Familja e Adem Dushit dhe Sadik Ramës ishin të një fisi dhe kishin marrëdhënie shumë të mirë me njeri tjetrin. Ademi bënte pjesë në një familje shumë të pasur, e cila me bujari ka ndihmuar vendlindjen e dashur Kosovën. Ai kishte një autoritet të madh në popull dhe në shtresat e ndryshme të shoqërisë shqiptare. U zgjodh në detyra të rëndësishme.

Të gjitha detyrat që iu ngarkuan në pushtet e ndihmoi shumë luftën për pavarësi të mëmëdheut, sikurse familjen e patriotit Sadik Rama. Ishte një burrë me shtat të lartë, sikurse lisat e bjeshkëve të Alpeve shqiptare, që të krijonte përshtypjen e një burrë shteti shumë serioz, me sy të mprehtë, logjikë të shëndoshë dhe gjithnjë i matur dhe i saktë në bisedat në odën e burrave. Fliste pak por gjithnjë i matur dhe i kujeshëm në gjykimin e çëshjeve mes burrave. Ai ka ndihmuar në mënyrë të drejtpërdrejtë luftën e njohur të Drenicës dhe mbarë Kosovës të vitit 1943-1945, ku armiku e hetoi dhe më pas e burgosi.

Për nëntë dekada sa jetuan Adem Dushi e miku i tij i afërt Nikollë Mrijaj futën në përdorim tërë fuqinë mendore e fizike për të ndihmuar kombin e Atdheun. Shumë herë ata e patën jetën në rrezik nga regjimi jugosllav, i cili i arrestoi e burgosi për shkak të aktivitetit të tyre. Në Rrafshin e Dukagjinit prej nga ishin të dy, mbetën dy përsonalitet të nderuara e të respektuara nga të gjithë ata që i njohën. Revista "Shejzat" e Prof.Ernest Koliqit që botohej në Romë shumë vjet më parë botonte një shkrim mbi jetën dhe veprimtarinë e Adem Dushit me titullin: "Veprimtaria patriotike e heshtun e Adem Dushit". Ndër të tjera shkruhet: "Adem Dushi në heshtje e përvujtni, kurdoherë asht mundue për çashtjen kombtare, në përgjithësi, e atë kosovaren veçanërisht".

Adem Dushi u lind në Dush të Pejës, më 28 gusht 1904. Studimet e para i kreu në një shkollë në gjuhën turke, sepse në atë kohë studimet në gjuhën shqipe ishin të ndaluara. Qysh në rini filloj të përpiqej për të mirën e Kosovës. Dëshira e tij ishte që Kosovën ta shikonte të bashkuar me nënën Shqipëri. Gjatë viteve 1935-1940 Adem Dushi përfaqësoi shqiptarët në Parlamentin e Beogradit. Sa herë që Ademi paraqitej në zgjedhje, autoritetet jugosllave mundoheshin t’i nxirrnin ngatërresa, duke e veçuar dhe duke propaganduar kundër zgjedhjes së tij. Ademi kurrë nuk iu përul këtyre kërcënimeve.

Ai vazhdonte të zgjidhej nga populli, sepse shqiptarët, duke njohur veprimtarinë e tij, gjithnjë votonin për të. Dhe ai nuk u kursye për bashkëatdhetarët. Përballoi armikun, duke mos iu trembur askujt. Kur paraqitej nevoja, ai paraqiste ankesa dhe protestonte në mbrojtje të të drejtave të popullsisë së Kosovës, sepse donte që edhe populli i tij të gëzonte të njëjtat të drejta si të gjithë të tjerët. Gjatë viteve 1941-1943 Adem Dushi u zgjodh përfaqësues i Kosovës në Parlamentin Shqipërisë.

Më 1945, ai u arrestua nga partizanët, me akuza që asnjëherë nuk i mësoi se cilat ishin në të vërtetë. Fakti ishte se buronte nga një familje shumë e pasur në Kosovë. Një vit më vonë mundi të kalonte në Itali pas shumë vështirësive. Aty qëndroi disa kohë në kampin e refugjatëve në krahinën e Reggio Emilia. Prej këtu emigroi në Siri, ku u vendos për të punuar e jetuar në Damask.

Gjatë gjithë kësaj periudhe të qëndrimit të tij në këtë shtet, gjit hmonë ka vazhduar të interesohet dhe përkujdeset për çështjen kombëtare. Më 1979, gjatë një vizite familjare në SHBA, babai im Nikollë Mrija i telefonoi Ademit në Damask. Për një periudhë të gjatë kohë, plot 34 vjet, që nga vitit 1945 deri në vitin 1979, këta dy burra nuk e kishin parë njeri tjetrin. Ademi i pat shkruar shumë shpesh babait tim, por autoritetet jugosllave kishin penguar që letrat të shkonin në dorën e tij. Në telefon biseda filloi kështu:

- A je ti Adem?
- Po, - përgjigjet Ademi.
- Unë jam Nikollë Mrijaj.
Heshtja mbretëroi. Fytyra e babait u skuq. Mjekra i dridhej e nga sytë i dilnin lotët.
- Pash Zotin o Adem, kthehu në Kosovë! - thotë babai.
Prapë heshtje... Shokët e rinisë shqarë e qeshur.

Rreth vitit 1983, Ademi u kthye në Kosovë. Në vitin 1986 e takova për herë të parë në shtëpinë time në Kosovë këtë burrë të madh, emri i të cilit në fëmijërinë time ishte bërë legjendë në odat e Rrafshit të Dukagjinit. Më kujtohet si sot: posa hyra brenda, pashë Ademin i cili menjëherë u ngrit në këmbë, duke mos iu bindur lutjes së babait e të tjerëve për të mos luajtur nga vendi. Vraponte me të shpejtë dhe e përqafova me dashuri mikun e vjetër të babait ti, i cili më shtrëngoi e më puthi në ballë. Duke më parë në sy më tha: "Babës suej i kam besuar çdo gjë: edhe jetën time, prandaj edhe u ktheva në vendlindje. Jam shumë i lumtur që u takuam edhe një herë në pleqëri." Këta dy pleq gati çdo javë takoheshin herë në Klinë, herë në Pataqan. Vdekja e Ademit në vitin 1991 e vetmoi shumë babain tim, I cili vdiq në shtator të vitit 1999, duke e lënë përgjithmonë Kosovën e lirë.

Sipas shkrimit të gazetës "Politika" të vitit 1939, një delegacion i kryesuar nga Patër Tomë Xhaja, së bashku me deputetin e Parlamentit jugosllav, Adem Dushin, Nikollë Mrijaj, Llesh Gjon Lleshi e shumë burra të Lugut të Drinit u takuan në Beograd me kryeministrin Dr. Vllatko Maçek. Ky delegacion kishte ngritur zërin e protestës kundër kolonizimit serb e malazez në këto treva. Më 1983, këtu në New York, në zyrën e Prof. Dr. Rexhep Krasniqit ku kishim shkuar për të diskutuar disa probleme të Organizatës "Lidhja Shqiptare e Prizrenit" në mërgim bashkë me kryetarin e saj, zotin Ismet Berisha, profesor Krasniqi na tregoi për takimin e delegacionit të kryesuar nga Adem Dushi në zyrën e Ministrit të Arsimit gjatë Luftës së Dytë Botërore, Prof. Ernest Koliqi.

Bashkë me Adem Dushin ishin edhe Nikollë Mrijaj e burra të tjerë të Kosovës. Profesor Koliqi, siç na tregoi Prof.Krasniqi, e priti mjaft mirë delegacionin. Pa humbur kohë u përgatitën mësuesit dhe pedagogët më të mirë për t’u nisur për në Kosovë. Më 1941, na tha Prof. Krasniqi, unë u emërova Komisar i Lartë i shkollave shqipe në Kosovë dhe Drejtor i parë i gjimnazit të Prishtinës. Po në këtë vit Qeveria e Vërlacit e emëroi Adem Dushin si përfaqësues të Kosovës në Parlamentin Shqiptar.

Për Adem Dushin, përsonalitetin e këtij patrioti, me respekt e dashuri flet edhe Kapedani Ndue Gjon Marku. Kapedani e përshkruan si një burrë që karakterizohej nga virtyte që i kanë hije një burri të madh. Kapedani u gëzua kur mori vesht se Ademi u kthye në Kosovë. Fjalët e Kapedanit qenë: "Nji burrë si ai asht gjynah mos t’ja kalbë eshtnat toka shqyptare."

Hisatoriani Peter Bart në përfundim të "Historisë Shqiptare" ndër të tjera shkruan: "Historia shqiptare nuk zhvillohej vetëm brenda shtetit shqiptar i cili u formua më 1912, por edhe në territorin e gjithanshëm të banuar nga populli shqiptar edhe atë në kuadër të Perandorisë së dikurshme Osmane, ashtu edhe në diasporë në Greqi, Itali, Rumani, SHBA etj."