Deklaratë mbi Reformën Arsimore në Shqipëri

Forumi shkencor Alb-Shkenca, një iniciativë për bashkimin e punonjësve shkencorë shqiptarë nëpër botë, bërthama e parë e lobit shkencor brenda e jashtë atdheut e që aktualisht ka në përbërje të tij mbi 100 anëtarë: profesorë, shkencëtarë shqiptarë apo me origjinë shqiptare, studentë pasuniversitarë, dashamirës të shkencës dhe diturisë shpreh shqetësimin për gjendjen e rëndë në të cilën ndodhet sot arsimi shqiptar.

Me preokupimin për të kontribuar në ngritjen e nivelit të arsimit shqiptar në një nivel me atë të vendeve më të zhvilluara të botës së qytetëruar, ne intelektualët dhe shkencëtarët e këtij forumi kërkojmë nga organet ligjvënëse dhe qeveria shqiptare ndërmarrjen e hapave konkrete për realizimin e një reforme të menjëhershme në arsimin e lartë, si një hallkë e rëndësishme e sistemit arsimor, i pandarë ky nga arsimi parauniversitar e pasuniversitar. Kjo reformë të jetë e studjuar mirë, mbi bazën e përvojës së vendeve të tjera, realiteti i të cilave ka qenë i përafërt me realitetin e sotëm shqiptar.

Me qëllim që institucionet e arsimit dhe të shkencës shqiptare t¹i paraprijnë zhvillimit ekonomiko-shoqëror të vendit e të prodhojnë vlera të reja për shoqërinë, kërkojmë:

1. Me një reformë rrënjësore t¹i jepet fund krizës së sistemit të arsimit dhe rrjetit të kërkimit shkencor shqiptar. Kjo krizë në këto vite tranzicioni ka shkaktuar largimin në masë të studentëve e pedagogëve, gjë që është reflektuar në humbje të kapaciteteve intelektuale dhe pakësim të veprimtarisë kërkimore me pasoja shumë të rënda për vendin. Reforma e sistemit arsimor duhet të çojë në një ristrukturim institucional të këtij sistemi si dhe në krijimin e një kuadri ligjor brenda standarteve demokratike.

2. Kjo reformë në arsimin shqiptar duhet të realizohet mbi bazën e një debati transparent, ku opinioni publik të ketë mundësinë përveç të tjerash të njihet edhe me mendimin e intelektualëve dhe shkencëtarëve shqiptarë që jetojnë e punojnë nëpër botë.

3. Një kuadër i ri ligjor në këtë fushë të krijojë hapësirat për një financim dhe investim më të madh në arsim dhe shkencë, pasi investimet e ulëta të viteve të fundit kanë bërë që Shqipëria të radhitet ndër vendet me më pak se 10 studentë për 1000 banorë.

4. Universitetet shqiptare të pranojnë më shumë studentë mbi bazën e një përzgjedhjeje sa më të drejtë të tyre, ku përparësi t¹i jepet aftësisë dhe potencialit të çdo studenti si dhe arritjeve të mëparshme të tij në tërësi e jo vetëm rezultatit që ai/ajo mund të arrijë në një konkurs, sado i ndershëm apo i studjuar qoftë ai. Në këtë kuadër nuk duhet harruar se një arsim cilësor parauniversitar është parakusht për një sistem universitar të konsoliduar. Natyrisht, në degë të veçanta studimi del i domosdoshëm numri i mbyllur i kuotave të studentëve.

5. Hapja e universiteteve të realizohet vetëm pasi të jetë studjuar mirë realiteti shqiptar dhe mundësitë që ai ofron që kjo reformë të marrë jetë. Numri i studentëve që do të pranohen në universitete të rritet gradualisht për disa vjet e pas këtyre viteve mund të arrihet në përfundimin nëse vërtet duhet të realizohet "hapja tërësore e universiteteve". Para hapjes së këtyre dyerve, qeveria shqiptare në bashkëpunim me universitetet duhet të sigurojë një standard bazë të mjediseve të mësimdhënies dhe bazës materiale të domosdoshme që të presë sa më mirë studentët e rinj. Rëndësi të veçantë ka mbajtja parasysh e kërkesave të vëna përpara nga reforma universitare e Komunitetit Europian e shprehur në marrëveshjen e Bolonjës për krijimin e një hapësire të përbashkët universitare, në të cilën aspiron të përfshihet edhe Shqipëria.

6. Paralelisht me këtë arsimi dhe shkenca në Shqipëri të mos jenë më të politizuara, por të fitojnë një autonomi reale larg diktatit të politikës, duke vetëzgjedhur drejtuesit me anë zgjedhjesh demokratike, duke vetadministruar fondet në mënyrë transparente e duke vetëvendosur rregulloren e brendshme. Në këtë kontekst duhet krijuar një kuadër i saktë ligjor për rregullimin e marrëdhënieve ndërmjet organeve të qeverisjes qendrore dhe lokale dhe universiteteve. Roli i organizimeve studentore në mbrojtjen e të drejtave të studentëve duhet të rritet. Fondet që përcaktohen nga shteti të jenë në varësi të numrit të studentëve që ndjekin rregullisht studimet por edhe të atyre që diplomohen çdo vit. Sugjerojmë që të gjithë studentët të paguajnë një tarifë fikse, pranë mundësive që ofron realiteti ekonomik shqiptar. Kjo pagesë të shërbejë për përmirësimin e infrastrukturës së universiteteve si dhe për rritjen e pagave të pedagogëve, duke ulur kështu mundësinë e korruptimit të tyre. Të parashikohen bursa studimi dhe dhënia e huave për studentët me rezultate të mira e me pak të ardhura. Vëmendje e veçantë i duhet kushtuar edhe përzgjedhjes e përgatitjes së personelit pedagogjik dhe përshtatjes së tij me numrin e madh të studentëve të rinj. Rëndësi të madhe ka edhe mbështetja e tyre e plotë nga ana morale dhe materiale. Të ripërtërihen tekstet e studimit dhe të përshtaten me tekstet bazë që studjohen në universitetet më të mira në botë. Një vend përparësor duhet të marrë studimi i gjuhëve të huaja e në veçanti i anglishtes. Informatizimi i gjerë dhe teknologjitë e reja, lidhjet me Internet falas për studentët do t¹i japin një shtytje të konsiderueshme cilësisë dhe nivelit studimor.

7. Universitetet shqiptare të shndërrohen në qendra pune të vazhdueshme ku ndiqen studime e projekte të lidhura ngushtë me qendrat industriale e bujqësore nga të cilat mund të vijnë fonde shtesë e donacione. Për këto ndërmarrje e subjekte private që ndihmojnë arsimin të zbatohet një politikë e zbutur tatimore nën shembullin e suksesshëm të vendeve perëndimore. Binjakëzimi me universitetet e tjera nëpër botë do të ndikojë në rritjen më tej të cilësisë dhe prestigjit të universiteteve shqiptare.

8. Të krijohet një klimë e përshtatshme shoqërore dhe shkencore për të mirëpritur të gjithë ata shqiptarë që merren me studime e kërkime kudo në botë për të kryer të gjithë së bashku reformën e domosdoshme. Kjo klimë nuk duhet pritur të rregullohet vetëm nga qeveria por rol parësor kanë grupet drejtues dhe mësimdhënes brenda vetë institucioneve arsimore-kerkimore-shkencore shqiptare. Gërshetimi i përvojave brenda dhe jashtë vendit është nje hop cilësor që duhet të karakterizojë universitetin modern.

9. Përsa i përket numrit të universiteteve në vend mendojmë se mjaftojnë ata aktualisht ekzistues (Tiranë, Elbasan, Shkodër, Korçë, Gjirokastër e Vlorë) pasi rritja e numrit të tyre do të ndikonte negativisht në cilësinë e mësimdhënies dhe kërkimit shkencor. Ndërkohë duhet t¹i jepet hapësirë formave të tjera të arsimit si shkollave profesionale e kolegjeve për të mbushur boshllëqet eventuale dhe kërkesat e studentëve të mbetur jashtë universitetit.

Ne mendojmë se kjo reformë do të rrisë konkurrencën midis universiteteve, duke nxitur kështu zhvillimin dhe përparimin e mëtejshëm. Kjo sjell me vete edhe eliminimin e atyre elementëve që janë të paaftë e të papërgatitur dhe përshtat automatikisht numrin e studentëve. Forumi shkencor i Alb-Shkencës është i gatshëm që të ofrojë ndihmesën e vet në procesin e reformimit të sistemit arsimor shqiptar, nëpërmjet ekspertëve të fushave të ndryshme, që përmban në gjirin e tij.