RILINDJA E VAZHDUESHME E KOMBIT DHE ATDHEUT NE VARGJE, DHE PRAGOXHAKU I TYRE DIELLOR...

-- nga AGRON SHABANI, WENDEN, GJERMANI

(Recension nga këndveshtrimi socio-psikologjik)

“Nder ata që shkruajn i dua dhe i cmoji vetem ata, që flasin dhe shkruajnë me gjakun dhe shpirtin e vet!” - Do të thoshte dikur Nicja, i cituar nga burimet e Enciklopedis gjermane dhe botërore.

Nue Oroshi ndërkaq rreshtin dhe vargun e tij poetik, vazhdimisht, sikur e shkruan me gjakun dhe shpirtin e vet. Pra nuk ësht kopjues (imitator) recidivist, madje as interpret dhe ndonjë “poet konvencional” ose konformist, që i ndjek dhe i imiton të tjerët. Por në romanet e tij poetike me titull “Shenjat e Shpirtit”, dhe “Drejt Atdheut”, mund të shihet dhe të vërehet teper qartë, se poeti i ri shqiptar në fjalë, i ka ngritur dhe sendërtuar unin, gjakun, skeletin dhe shpirtin e tij letrar dhe artistik.

Përkatesisht identitetin dhe strukturen e vet, përmbajtsore dhe kompozicionale, në domenin e përgjithshëm letrar dhe poetik. Së këndejmi janë mesazhi dhe petku lirik dhe patriotik i fjalës dhe vet vargut, janë kumti dhe kushtrimi i mbrendshëm lirik, dhe metaforik i limfës dhe një palce të lënduar, censuruar dhe eklipsuar për aqë shum kohë! Jan plazmimet dhe kushtrimet e fuqishme skeletore dhe gjenetike! Jeta dhe vetë bota e njeriut krijues në mergim, që vazhdimisht sikur penetrojnë dhe lëvizin, dikund në mes ditenetëve, dritehijeve dhe ditekrijimeve…

Është “pellgu i madh” i një gjaku të shprishur dhe uji i rrugëve dhe këtyre udhëkryqeve të mistershme të botës. Janë melodia dhe polifonia magjepse dhe kushtrimtare e atyre zërave të kohës dhe shpirtit tonë (sic ndodh me poezinë me titull “Heshtja e Gjakut” të cilën poeti Nue Oroshi ia ka kushtuar mikut të tij, të rënë dëshmor në luftën clirimtare dhe heroike te UCK Jetulla Islamit)

Është ajo tendenca e kahmotshme (letrare dhe artistike–patriotike) e poetëve dhe shkrimtarëve të mirfilltë dhe ekselent, të cilet me qëllim që të prekin dhe zbulojn mirqenien dhe lirin e të tjereve, (Ne rastin konkret te kombit dhe atdheut te vet) jo rrallë ndodhë të lidhen dhe të vet prangosen, me “prangat” dhe “zinxhiret” e tyre letrarë dhe poetikë.

Është pra ajo bukuria, dashuria dhe profecia e mbrendshme e poetit, i cili me të njëjten dashuri, bukuri dhe profeci, ose hyjni që e do zotin dhe shpirtin e vet, i do njerëzit popullin dhe kombin e tij… Se bashku me një sërë parimesh dhe premisash të tjera sociopsikologjike dhe metaestetike, ato që Nue Oroshin e bëjnë nje poet të adhuruar dhe të afirmuar shqiptar në kohën e këtyre përthyerjeve (frakturave) metamorfozave dhe transfomimeve të fuqishme (fundamentale dhe substanciale) të artit kulturës dhe letërsis sonë. Thën shkurt: Nue Oroshi i takon “taborit” te atyre letrareve dhe esteteve, të cilet artin dhe talentin e tyre letrar dhe artistik para së gjithash e mbështesin dhe sendërtojnë mbi motive dhe ambiente te ndryshme te thesarit popullor dhe bukurive e atraksioneve te shumta natyrore, fizike dhe etno-biologjike te kombit (popullit) dhe vendit të tyre. Dhe mbase mbi motive, ambiente dhe fenomene, të ndryshme natyrore,organike,panorganike,kosmagorike, shpirtrore (metafizike), filozofike, socio-psikologjike etj.

Madje, duke i shquar, eksploruar, ravijëzuar, konturuar dhe harmonizuar, ose konvencionalizuar keto parime të përgjithshme, letrare dhe metaestetike, me ngjarje figura dhe personalitete të shumta lapidare dhe emblematike të historis së lavdishme të kombit dhe atdheut tonë, sic ndodh në poezit me titull ”Tingujt e Gurit”, ”Per Diten e Flamurit”, ”Ded Gjo Luli”, ”Olimpi Shqiptar”,”Porosia e Gjyshit”, ”Drejt Atdheut”, ”Marshi i Pandalur” dhe kështu me radhë… Ku ne kuptimin e përgjithshem artistik dhe metaforiko-estetik, poeti Oroshi në ndërkohë (ashtu sikurse në tingujt e një opere ose simfonie pikante dhe tepër ekzotike) i ka harmonizuar, konvencionalizuar dhe vën në spikam epiken, liriken dhe dramatiken e tij letrare dhe poetike. Duke e shquar dhe fokusuar madje në nderkohe, Ringjalljen dhe Rilindjen e vazhdushme të kombit dhe atdheut, në strofet dhe vargun e tij poetik, së bashku me pragoxhakun e tyre diellor.

Nderkohë që futja në skenë dhe mbindertimi i motiveve dhe ambienteve të sipërpermendura së bashku me gërshetimin dhe harmonizimin e shkëlqyer të tyre, me përjetimet dhe tundimin e mbrendshëm shpirtror të poetit në fjalë, janë realizuar në shkallë majash të larta letrare dhe artistike. Kjo ndodhë në poezitë e radhës me tituj ”Rruget e Jetës”, “Muzat e Shqetsuara”, “Varret në fund të detit” dhe kështu me radhë.

Ku poeti zërin dhe shqetsimin e tij, së bashku me tundimin e mbrendshem shpirtror dhe letraro poetik, nganjeherë e ngrit deri në shkallë Eskiliane dhe baladike (sic ndodhë me poezinë “Varret ne fund te detit”, ku pos të tjerash thotë: "eksperimentohet me njerëzit shpresthyer/kafshatën se gjejn në tokën e shkrumbuar/shtatë palë kodra duhet kaluar/me ta edhe valët e detit të trazuar/". Apo në poezinë me titull “Heshtja e Shkrumbuar”, kur poeti mediton: "Këngët s'kan të ndalur sot/në kullat legjenda të shkrumbuara/në varret e atyre që s'janë dot" (strofa e dytë), ose: "ne për ta cpo bëjm/këndojm këng hedhim valle/në heshtjen e shkrumbuar/kengën se ndalim as në Evropë/oxhaqet qendrojn sikur dic na thonë/kali i Trojës, kali i Trojës" (strofa e tretë). Dhe kjo me tendencë të hetueshme (letrare dhe artistike), që përmes ngritjes së shqetsimeve dhe kushtrimit të ti në shkallë eskiliane ose baladike, ta zbulojë dhe fokusojë Rilindjen e vazhdushme të kombit dhe të atdheut në vargje, së bashku me pragoxhakun e tyre diellor. Kjo është pra kredoja dhe ajo “muza” e preferuar letrare dhe poetike e poetit Nue Oroshi - përmes të të cilave poeti sikur mëton të jetë një zë i vecant dhe tepër ekskluziv ose eksotik, duke i tejkaluar madje ne këtë kuadër edhe “konventat”, dhe parametrat e njohura të një të ashtuqujture “letersie të standardizuar dhe konvencionale” ku shkrimtarët, letrarët dhe poetet e ndryshëm në të shumten e rasteve, e ndjekin, imitojnë ose recidivojnë njëri tjetrin, që ne art, kulturë e letërsi, në të shumtën e rastëve quhet e njihet si konformizëm ose recidivizëm i njohur vlerash dhe parimesh që levizin dhe qarkullojnë, (rotativisht) mbrenda permbrenda një rrethi (harku) ose qarku dhe boshti të caktuar letrar dhe kulturor.

Së këndejmi, si vecori dhe karakteristik dalluese dhe esenciale për këtë krijues është harmonizimi dhe konvencionalizimi i refleksit lirik me vet legjendat dhe epikën tonë kombëtare ose popullore. I tillë artikulohet dhe reflektohet frymzimi i ti meditativ dhe poetik që buron i pashterrshëm nga bota e madhe shpirtërore dhe historike i popullit dhe kombit tonë .Madje edhe atehër kur “zë në thua”, në emocionet dhe ndjenjat intime te poetit Oroshi.

Edhe atëher kur reflekset dhe persiatjet e tij filozofike dhe socio-psikologjike (në kuptimin poetik), ndodhen të mbarsuara dhe të stërngarkuara me luftën e vazhdushme të kombit dhe atdheut tonë, për egzistencë dhe mbijetes të përhershme biologjike dhe historike, nëpër etapa të caktuara kohore dhe hapsinore. Nderkoh që eklipsimin dhe vet azgjesimin fizik dhe metafizik të shpirtit dhe ambientit të dikurshëm (biblik dhe idilik), të vendlindjes dhe atdheut të tij, poeti Nue Oroshi përmes poezis së tij “Te Gurra” (lexo: vellimin e tij poetik me titull “Drejt Atdheut”, e ka përjetuar si një vdekje dhe azgjesim (e eklipsim) të përgjithshem dramatik të shpirtit dhe substancës së ti poetike. Me crast, vetë mesazhi dhe ngjyrimet e dy jehonave së bashku, me sensin reflektiv dhe pjesen intime ,të një lirike të thyer (idilike dhe romantike) në vargun poetik të Nue Oroshit, janë derdhur dhe skalitur si një plotni (tërësi) e rrallë mjeshtrore dhe artistike në mes imazheve dhe figurave.

Në fund të fundit edhe përkundër faktit tani më të njohur se “Parajsa” dhe lumturia e përjetshme njerzore dhe shoqërore, në të shumten e rasteve janë vetëm meditim dhe iluzion (janë të pakapshme dhe të pa arritshme), poeti Nue Oroshi megjithatë e parapëlqen gëzimin, shpresën dhe lumturin e pashmangshme, me tërë atë që të ofron jeta. Shteg as rrugdalje tjetër nuk ka nga “rrethi vicioz” i këtyre ligjeve të përhershme dhe të pandryshushme që na janë dhënë, falur (blatuar) dhe parapërcaktuar nga një përcaktues suprem i jetës dhe vet fatit tonë. Dhe mbasi nga Hyji ose Zoti, që në vargjet poetike të Nue Oroshit vazhdimisht e merr epitetin e “Prijesit Suprem”, dhe gjeniut të mbarë njerzimit.

Dhe kjo në radhë të parë për faktin se duke jetuar dhe banuar, Hyji (zoti) në të dhe ai në Hyjin (Zotin), njeriu shumë më lehtë e arrin cakun ose synimin e qelluar dhe suprem. Në radhë të par lirinë e tij personale dhe atë shoqërore ose kombëtare, që shprehur dhe formuluar me “gjuhën poetike” te Nue Oroshit, vazhdimisht sikur është dhuratë dhe atribut i lartë Hyjnor ose profetik i popujve të lashtë biblikë.

RRUGËT E JETËS

Tani kur shenjat e përgjakura
Shihen në mur e më thërrasin
I lodhur pa frymë sillem pështillem
Herëzit e rreme shetisin për rreth
Qilimat e qëndisur mbesin në vek
Këputen penjtë në mes
Për të padukshmen imtësi
Me libra eci e molla e sherrit
Kafshohet fshehurazi as flitet
Për aromë, për dhembje e rrugëtim
Në derë troket lajmi i keq
Verbërisht ndërrohen stinët motivet
Sot e nesër mbase është vonë
Ta shqyejmë rrjetën e merimangave
Në rrugën e nisur, që s'do ta lëmë.

HARK

Ar është kjo kohë e harkut kohor
Në mes dy mileniumeve presim të tretin
Kycje e shkycjeve në harqet e vijëzuara
Të papërgaditur me altoparlantë në duar

Harqet nuk janë vija të trasha
Ku vijëzohen shenjat e vdekjes
Po as aparatura moderne
Të biografisë së jetës

Ato janë të kufizuara
Edhe sikur të mos ishin fare
Cdo gjë do të shkojë përmes vijëzimit
Pa përfitime profetike të pakohës

Në mbylljen e një cikli jetësor
Me abetare në dorë
Hark bëjnë shenjat e jetës
Në shqetsimet e befta tej horizonteve

TITUJT E MBETUR

Aq sa ka zëra në botën e cudirave
Trokitjet në dyert e mbyllura
Që diku të zotët janë tretur
Së bashku me titujt që ju mbetën në jetë

Nuk jetohet me zana të malit
As me ujin e turbulluar nga ujqit
Jetën ta bën të cuditshme
Botë e cudirave
Botë e tretur

Kërkoj parajsën e premtuar
Në këtë lojë jetë të gllabëruar
Kush na hëngri tejmase

Zot a do ta mposhtim botën e cudirave
A do të bëhemi robër të cmendurisë
C’më thua jeta ime a më do
Apo më gjuan në akullnajet e ditës së humbur
Të mbetem në kujtimet e tua
I dashuri im
Emrin nuk dua të ta them për jetë
Se ai ka hyrë me kohë në zemrën time

Tani unë jam i plagosur në shpirt
Do ta mund të keqen i dashuri im
Fjalën e kam për ty atdhe.

ZJARR SHPIRTËROR

Tani kur shenjat e përgjakura
Ma vrasin bukurinë
E biografia e jetës
Me shqetsime të befta
M'i fal mëkatet
Maje Olimpit shqiptar

Dhe në prag të vitit dy mijë
Kthehem në atdhe
Ta flak ëndrrën e shëmtuar
Me zjarrin shpirtëror
Me më pak dhembshuri.