Hamid Toshi (Saiti), martir i rënë si parashutist në Shqipëri, i dërguar nga Komiteti "Shqipëria e Lirë"

-- nga Klajd Kapinova, Manhattan, New York

Epilogu i një tragjedie që për 50 vjet mbeti në harresë
Miku im, ish i burgosuri politik, z. Viktor Luka, duke parë koleksionin e pasur të fotografive (një arkiv për martirët antikomunistë), ndër të tjera nisi të flasë edhe për fotot, që ditët e fundit, për herë të parë, i vëllai i tij me banim në shtetin Ohio (Cleveland) të Sh.B.A., ia kishte treguar. Që prej 50 vjetësh ai ruante një foto shumë interesante të afërsisht 100 parashutistëve që erdhën me detyrë për të përmbysur regjimin e hijenave, për të sjellë lirinë e popullit.
Pasi u largova nga Viktori, mendimet, si në sekuencë filmash amerikanë më silleshin në kujtesë. E kështu në darkë me këto mendime nisa të shfletoj librin-ditar plot kujtime të mbajtur nga Zef Luka, edhe atëherë kur plumbat nga çasti në çast i rrezikonin jetën. Por Zoti e kishte ruajtur këtë martir të gjallë që, së bashku me 100 shqipe të tjerë, herë pas here vinin me misione në Shqipërinë e vuajtur, për të dëshmuar të djeshmen e egër të sistemit komunist.
Por, si për ironi të fatit, para meje qëndronte dhe gazeta sensasionale për komunistët (sot socialiste) "Gazeta Shqiptare", që, në faqet e para, kishte portretin e zv/diktatorit Mehmet Shehu që për krimet e bëra në Veri të Shqipërisë, së bashku me partizanët e Jugut, kërkonin të thonin mbi tavolinën e kompjuterit tim, se "... ne jemi këtu dhe se bijtë e nipat tanë socialistë do të na përjetojnë përmes gazetave dhe pushtetit që e mbajnë qysh prej vitit i zi 1997... "
Ishte një monolog midis gazetës me emrin "Gazeta Shqiptare" dhe librit-ditar të Zef Lukës me titullin sinjifikativ: "NJIQIND SHQIPE QË ERDHËN ME PRUE LIRINË". Sa më shumë që futesha në labirinthet e librit të shqiptaro-amerikanit në mërgim Zef Luka, aq më shumë bindesha se Zef Luka dhe miqtë e tij martirë që nuk jetojnë më, sikurse ishte edhe martiri Hamid Toshi (Saiti), ishin të mbrujtur me ideale të bukura dhe fisnike për Shqipërinë, duke qenë krenarë për detyrën deri në flijim që kishin marrë përsipër. Ngjarje, njerëz, vende, fjalë, rrethana tragjike parakalojnë në këto fletë në mendjen time, që asnjëherë nuk i ka lexuar këto episde që përshkruhen thjeshtë, por që ruajnë në vetvete një epizëm homerik, ashtu sikurse kanë qenë e mbeten të thjeshta të gjitha gjërat sublime.

Familja bujare Toshi (Fusha, pas viteve '60) një kalvar në histori
Prindërit e Hamitit, Saiti ishte një baba dhe shok për të birin që e donte aq shumë, sikurse nëna që qysh në djep e lëkundi dhe i mëkoi me gjirin e saj dashurinë për tokën ku kishte lindur, miqtë, shokët dhe të afërmit e tjerë.
Ajo shpesh e përkëdhelte edhe kur vogëlushi Hamid, vinte në shtëpi së bashku me shokët e tjerë të fshatit, sepse ishte shumë i dashur me të gjithë. E me këto ndjenja fisnike shqiptare hodhi shtat, duke pasur përherë edhe përkujdesin e tre motrave, që sot jetojnë: një në Ulqin (Vladimir, në Mal të Zi), një në Trush dhe një në Dajç të qarkut të Shkodrës. Kjo familje me shumë virtyte fisnike të traditës shqiptare ka qenë një derë e madhe. Prindërit e Hamidit kishin 6 fëmijë, 3 djem dhe 3 vajza.
Kështu, sikurse mësojmë edhe nga të afërmit e familjes, Muhameti ka qenë më i madhi, pastaj vinte Isufi dhe në fund vëllai i vogël çamarrok, Hamidi, ndërsa motrat e tyre qenë Pashe në Trush, Cace në Ulqin dhe më e vogla Gjylana, në Dajç.
Qysh herët, në fillim të shekullit të 20-të dhe më saktë në vitin 1912 i ati i Hamidit, pra Saiti, ka pasë 3 vëllezër si pjesmarrës në lufën e Taraboshit, në vitin 1912, kundër ushtrisë malazeze, ku edhe plagoset me të shoqen dhe më pas, si pasojë e pezmatimit (infeksionit) të plagës, humb edhe jetën mbas dy vjetësh. Kështu me jetën e të atit ekonomia e brishtë e familjes nis të vështirësohet deri në vitet '30.
Gjatë pushtimit fashist të vendit më 7 Prill 1939, Muhameti ka luftuar me armë në dorë okupatorët e huaj. Gjithnjë ka ruajtur marrëdhënie të mira me familjet e vjetra tregtare shkodrane, sikurse ishin asokohe familja tregtare Muzhani, Myftia, Danhasani. Edhe pse nuk ka qenë e një niveli ekonomik, ai, sikurse shumë familje qytetare e fshatare shkodrane, ka mbajtur të hapur dyert i mikpritjes, bujari e cila ka qenë dhe mbeti tipike edhe sot nga stërnipërit e tyre.
Pranë shtëpisë së tyre herë pas here kanë qenë edhe persona publikë të njohur të qytetit të Shkodrës, sikurse kanë qenë Hasan Isufi e Caf Beg Ulqini, të cilët kanë qenë eksponentë në Lëvizjen e Parë Antikomuniste në Evropën Lindore siç ishte ajo e fshatit të njohur Postribë (pak kilometra larg qytetit të Shkodrës), në vitin 1946. Duke shfletuar disa dorëshkrime dhe nga kujtimet e pjestarëve të fisit të tyre, mësojmë se pak muaj para se të kapitullonte Italia fashiste, është rrethuar shtëpia e tyre për të kapur të gjallë Hamidin dhe Muhametin.

"Çlirimi" i vendit dhe kalvari i vuajtjes së familjes...
Pikërisht viti 1944 deri fundi i vitit 1990 janë vitet më të dyshimta, të cilat historiografia komuniste, që ende vegjeton sot në të gjitha instancat "kulturore" në Shqipëri, janë edhe sot defiçitare në "vërtetësinë" që ata i kanë bërë jetës së njërëzve, ku, ata që kanë qenë antikomunistë, janë denigruar deri më sot. Ndoshta është një rast i veçantë për të shprehur shpirtin e tij human, Hamiti, me inisiativën e vet, shkon vullnetarisht ushtar, për të mos shkuar disa djem të rinj që vinin nga familjet më të varfëra dhe ishin djem të vetëm në familjet e tyre. Kështu familja Toshi, tashmë kishte një djalë ushtar që vinte nga Villgara, Ana e Malit - Oblikë. Gjatë rekrutimit për ushtar, tek shtëpia e Brahim Dulit, kujtojnë të afërmit e Hamidit, krimineli komunist Zoi Themeli, që aso kohe ishte shefi i Degës së Punëve të Brendëshme për Shkodrën (për çudi të historisë apo koinçidencë rrethet e Shqipërisë thirreshin Qarqe dhe socialistët përsëri e kthyen Shqipërinë në Qark, kur bota i quan distrikte ( shqip = rreth), (Shënimi im. K.K.), u bëri thirrje që të dorëzojnë armët.
Pasi dorëzuan armët, iu komunikua për të shkuar në qytetin jugor të Gjirokastrës, në një kohë që ata ishin caktuar për të qëndruar si ushtarë në fshatin Obot në Oblikë. Mirëpo Hamid Toshi, pa pasur aspak frikë e kundërshton hapur këtë vendim të padrejtë dhe shumë tendencioz që personalisht i bëri përfaqësuesi i Sigurimit komunist, Zoi Themeli. Ndër të tjera Zoi Themeli i thotë Hamidit me përçmim dhe tallje: " Po të ishe burrë i mirë, nuk i dorëzoje armët". Duke ruajtur gjakftohtësinë, Hamidi menjëherë del nga rreshti, përkulet, nxjerr një pistoletë nga çorapi dhe ia hedh përpara syve Zoi Themelit. Ai ka pasur gjithnjë me vete deri në tre pistoleta. Me pistoletën e tretë ai e fton Zoi Themelin që të marrë pjesë në dyluftim, mbasi burri i armatosur në sy të burrave të tjerë nuk fyhet. Me këtë veprim prej trimi, Hamidi bën që të gjithë ushtarët të qëndrojnë në Obot për 6 muaj dhe më pas i transferojnë në Delvinë.

Zgjedhjet e para "demokratike" të 2 dhjetorit 1945
Edhe sot, po t'i hedhësh një sy librave të historisë që janë në përdorim deri në Universitetet politike shqiptare, do të shohësh se asgjë nuk ka ndryshuar nga historiografia 50 vjeçare komuniste dhe se zgjedhjet e 2 dhjetorit të vitit 1945 përmenden si votime e zgjedhje të lira, kur terrori shtetëror ishte njësoj, sikurse më 2001, por me ndryshim se atëhere opozita votonte në një kuti të veçantë me kokrra. Kështu, më 2 dhjetor 1945, Isufi ka qenë në komisionin zonal në qendrën e votimit. Një natë para se të bëhen votimet arrestohet nga UDB-ja Jugosllave dhe dërgohet për në Ulqin me ndihmën edhe të forcave të Sigurimit Shqiptar. Me kërkesën e Shefqet Hamza Dulit, villogradas (asokohe kryetar këshilli i fshatit) insistohet dhe sillet në burgun e madh të qytetit të Shkodrës, i kapur prej krahësh nga dy kolonelë jugosllavë. Arsyeja ende sot ka mbetur enigmë. Gjatë pyetjeve që i bën në hetuesi Zoi Themeli, në prezencë të oficerit gardian Elez Mesi dhe dy kolonelëve jugosllavë, në provokim e sipër, Isufi nuk duron më dhe i drejtohet Zoi Themelit:
"Jugosllavëve nuk ua kena pa hajrin denbabaden dhe jo t'ia shohim tashti". Ndërsa Zoi Themeli i thotë ta përkthejë që ta marrin vesh edhe jugosllavët se ç'ka do të thotë në gjuhën e tyre jugosllave. Në çast u thuhet përfaqësuesve të huaj se Isufi, si bandit, kërkon të prishë miqësinë shqiptaro - jugosllave. Në ato momente, gardianët së bashku me drejtuesin e tyre Elez Mesin e lidhin Isufin, e ulin ratë (poshtë) dhe më pas të dy kolonelët jugosllavë, me çizmet me thumba, njëri i hyp në kokë dhe tjetri në bark dhe e mbajnë për disa minuta në gjëndje torture. Dhe torturat në forma dhe metoda fashiste kanë vijuar edhe në ditë të tjera, por Isufi asnjëherë nuk është përkulur. Ai në burg si bashkëvuajtës ka pasur persona të njohur në Shqipëri, sikurse është Mandela i gjinisë femnore Drita Kosturi, Terezina Pali, Padër Prenushi, Gulielm Suma, pronari i Kafes së Madhe, etj. Duke parë se nga Isufi nuk nxjerrin asgjë të rëndësishme për Sigurimin komunist, ashtu sikurse kishin vepruar edhe me të burgosur të tjerë, në mënyrë që të mos i lirojnë për mungesë provash, dhe se dënimi ishte i domosdoshëm (porosi e Mehmet Shehut dhe Enver Hoxhës për të gjithë antikomunistët), akuza, nga prishja e miqësisë shqiptaro-jugosllave, i kthehet si organizator apo ndërlidhës i Lëvizjes Antikomuniste të Postribës për zonat Postribë, Shkodër, Ulqin, Krajë dhe Ana e Malit. Përsëri tortura të llojeve të ndryshme, të ushtruar me saktësi nga xhelatët specialistë dhe të dhunshëm e të pashpirt. Biruca, ku ata kanë qëndruar për shumë kohë, ishte rreth 1,5 metra gjërësi dhe 2 metra gjatësi. Të gjithë të prangosurit në burg ishin të lidhur me njëri-tjetrin, ku i fundit dhe i pari ishin të lidhur në mure në mënyrë që të mos kishin mundësi që të lëviznin.
Një ditë prej ditësh, kujton nipi i tij Xhevahiri, gardiani Elez Mesi hap sportelin e birucës dhe vështron të burgosurit. Isufi po bisedonte dhe ai dëgjonte. Gardiani merr Isufin së bashku me Padër Mati Prenushin dhe i çon në gropën e zezë të WC-së ku gishtat e këmbëve nuk u hasnin në tokë. U vendos vetë nën sqetull vezë të ziera, kuja pishe në thua, i fusin deri në bel në gropën e zezë për t'i gjunjëzuar martirët e fesë dhe të lirisë, deri sa të dy shqiptarëve të lidhur, herë pas here, u binte të fikët nga torutrat e njerëzve të pashpirtë të Sigurimit komunist.
Një ditë tjetër, kur kanë ardhur në vehte tregtari i nderuar shkodran Gulialm Suma dhe kleriku katolik Padër Mati Prenushi, në atë gjëndje të vështirë që ishin, kanë kërkuar që më mirë t'i vrisnin, se sa t'i linin gjallë e për gazep, nën torturat çnjërëzore që bënte xhelati i pashpirt Elez Mesi me të tjerët. Më pas, ata janë pushkatuar pa mëshirë nga togat e zeza të pushkatimit, të ngritura vetëm për të bërë vrasjen e shqiptarëve martirë. Por Isufi, në vitin 1947, lirohet nga burgu. Gjatë kohës që ai ishte në burg, Hamidi (vëllai i vogël) arratiset në Greqi. Më pas nis kalvari i familjes së tij, ku menjëherë forcat e ndjekjes komuniste të Sigurimit arrestojnë Muhametin në vitin 1949 dhe e dënojnë me akuza fallco me 9 vjet heqje lirie, sepse "deshti t'i bënte një atentat një punonjësi të Sigurimit". Para se të burgosej, Muhameti me disa miq të tij, kanë nxjerrë jashtë shtetit, për t'i shpëtuar përndjekjeve, qytetarin Zija Myftia. Dy vjet më pas, gjatë kohës që axha ishte në burg, vijon në kujtimet e tij Xhevahiri, ai vritet në Dukagjin.

Cili ishte aktiviteti antikomunist i Hamid Toshit në vitin 1951 e vijim?
Duke iu rikthyer edhe një herë librit të autorit Zef Luka me titull: "Njëqind shqipe që erdhën me prue lirinë" (Ditar) ndër të tjera, mbi Hamitin, ai kujton në faqet e tij se si e kishte marrë vesh ngjarjen e vrasjes së Hamidit. Ai kujton: "Millë. Në mbramje vërejmë se rreth orës tetë kalon përmbi ne një aeroplan. Thamë se asht tue hedhë letra. Ne e nesre rinia e Sigurimi dolën me i mbledhë për të mos ra në dorë të popullit, tue na vue edhe ne kështu në rrezik. Ne nesre, sapo zbardhi dita, ndiem pushkë e mitraloza. Unë mendova se asht tue ba manovra ushtria, por ma vonë mora vesh se ishin hedhë parashutista në Livadhet e Barit, në Cukal. Ata luftuan e u vranë deri sa arritën në Kir. Grupi që kishte parashutuar ishte i Komitetit "Shqipëria e Lirë". Personi parashutist që ndër ta kishte mbetur i vrarë ishte shoku im më besnik, i ikun prej Brigadës XV Sulmuese, Divizioni I, Kompania II e Delvinës, Hamid Toshi (Saiti), prej Villgarit, Ana e Malit, Shkodër. Ai pat edhe një vëlla që më duket e thirrshin me emrin Isuf, si edhe një motër të martueme në Ulqin. Tokat i kishn në kufi me Jugosllavinë" (Shih faqen 95).
Pra Hamiti kishte rënë me parashutë vetë i katërti në një nga lëndinat e malit Cukal, por edhe këtu kishte rënë në pritë. Me sa duket, Sigurimi komunist ishte në dijeni më përpara për këtë zbarkim nga ajri të njerëzve që kërkonin lirinë e popullit shqiptar. Komandanti i grupit ka qenë vetë Hamid Toshi, i cili shoqërohej në misionin e tij fisnik nga tre persona të tjerë shqiptarë. Ata ishin Hazis Rustja nga Bërdica, Dedë Hili nga Dukagjini dhe Rifat Zyberaj.

Tradhëtia e agjentit të dyfishtë Kim Philby dhe vrasja e Hamitit
Për hir të realitetit duhet vënë në dukje se shpesh edhe disa gazeta të djathta bien në pozitat e gazetave të majta komuniste në Shqipëri, duke iu referuar autorëve që kanë qenë në kupolën e Sigurimit komunist, saqë shpesh ata e nxjerrin Sigurimin shqiptar si më i përsosuri në "dështimin" e komploteve kundër tyre.
Për këtë, gazetarët komunistë ende sot i bien të njëjtit fyell dhe në të njëjtën vrimë, kur shpesh të rinjtë shohin në TVSH e shumë kanale private filmat e tyre që nuk janë asgjë tjetër, veçse sajesa bajate të ideologjisë komuniste, të shkruar nga skenarë rusë dhe të luajtur nga "aktorë" shqiptarë që, për çudi, presidenti Mejdani u jepte edhe tituj me lopata, sikurse është çorba e fundit "Mjeshtër i Madh i Punës", etj.
Shpesh qëndroj përpara televizionit dhe, kur shoh këta filma përversë, them me vete (sikurse edhe shumë të rinj të tjerë): Kaq budallenj paskan qenë trupat aleate anglo-amerikane dhe shtetet e tjera perëndimore antikomuniste, saqë kanë rënë në grackën e Sigurimit, apo "Mjeshtrave të Mëdhenj të Punës" e përkthyer me gjuhën e presidentit Mejdani?! Por në të vërtetë, pas viteve '90 shqiptarët kanë mundësi të ndjekin emisione në kanalet e huaja, pa pasur nevojë që t'i "përkthejnë" ato sekretarët e PPSh-së në RTVSh, që përkthejnë të kundërtën e deklaratëve që japin personat politikë botërorë e evropianë.
Duke shfletuar faqet e librit "La missione tradita" (Come Kim Philby saboto l'invasione dell' Albania) me autor Nichollas Bethell (dërguar posaçërisht nga USA nga patrioti antikomunist z. Zef Luka) kushdo e kupton se sa fallco dhe komike kanë qenë dhe mbeten filmat propagandistikë komunistë që rishfaqen sot si "kryevepra" të kinematografisë "shqiptare", kur regjizorët ishin rusë të KGB-së.
Grupi i kryesuar nga Hamid Toshi ka rënë në grackë qysh në fillim, si pasojë e lojës së dyfishtë të agjentit Kim Philby, për të cilin "Gazeta Shqiptare" asnjëherë nuk ka shkruar a thua se nuk ka aq burime e literaturë për ta trajtuar se si veproi ai kundër parashutistëve shqiptarë dhe shumë vendeve të tjera të Evropës Perëndimore.
Duhet të keni parasysh, të dashur lexues, se shumë libra që flasin për Kim Philby-n janë edhe në gjuhën, më të folur për shqiptarët, në italishte dhe për më tepër për "Gazetën Shqiptare", që tash një vit fryhet si gjel kur jep e çjep kriminelët Mehmet Shehu dhe Enver Hoxha, për të larguar vëmendjen nga masakrat e tyre, duke u shitur shqiptarëve (klientëve) histori të luftës së brrylave midis llojit komunist dhe asnjëherë nuk përmend malet me eshtra që ata formuan në Veri e Jug të Shqipërisë.
A është i rastësishëm një veprim i tillë?!
Kur grupi i kryesuar nga Hamid Toshi ka rënë në tokë me parashutë, ata kanë qenë të tradhëtuar qysh në ajër dhe jo si pasojë e aftësisë së Sigurimit. Parashutisti Rifat Zyberi plagoset rëndë dhe, për të mos rënë i gjallë në duart e Sigurimit, vret edhe veten. Ndërsa tre të tjerët kanë qenë të rrethuar dhe, mbasi kanë çarë rrethimin, kanë marrë rrugën drejt pjerrësisë së malit të Cukalit dhe më pas janë nisur për në Dukagjin. Me të arritur në Dukagjin, të lodhur, të uritur dhe pa gjumë, kanë shkuar për të bujtë në shtëpinë e mikut të tyre bashkëluftëtar, dukagjinasit parashutist Dedë Hili, pikërisht në fshatin Kir. Ardhja e tyre, merret vesh nga një spiun vendali që punonte për llogari të Sigurimit.
Pas spiunimit, pas disa çastesh, shfaqen në shkrepat e Dukagjinit mbi 800 forca të ndjekes komuniste të cilat edhe ato, për çudi, kryesoheshin nga një komandant që ishte po vendali nga zonat e Dukagjinit. Menjëherë krisi pushka mes parashutistëve të vendosur për misionin e tyre për të shpëtuar popullin nga zgjedha komuniste dhe forcave të Sigurimit që luftonin nën simbolin e Titos dhe të proletarëve pa fe, atdhe, ide dhe qëllim luftimi. Mbas dy orë luftimi të përgjakshëm, vritet heroikisht trimi i vendosur Azisi dhe, pas 6 orëve të tjera, mbetet i vrarë Hamid Toshi dhe i fundit, pas 8 orë luftë, i vetëm përballë shumë kriminelëve të Sigurimit, vritet dëshmori i lirisë, dukagjinasi Dedë Hili.
Edhe në atë gjendje të rëndë dhe skene makabre përpara bjeshkëve të Dukagjinit, kunata e Dedës, një grua trimëreshë dhe fisnike e Kanunit të Lekë Dukagjinit, pa iu trembur syri për pasojat që mund të rridhnin nga veprimi i saj, i kërkon komandantit komunist që ta lejonte për të marrë trupat pa jetë të tre martirëve, për t'i varrosur. Më pas, pasi janë larguar forcat e komandës dhe të policisë komuniste, ajo i ka varrosur të tre. Në vitin 1991 trupat e tyre janë gjetur për t'u rivarrosur nga të afërmit e tyre me ceremoni, mbasi Zoja ka shënuar emrin e secilit prej tyre, duke e mbajtur sekret, deri kur ata janë rivarrosur nga bashkëvuajtësit.

Ngjarje të tjera të familjes së patriotit Hamid Toshi
Për aktivitetin e madh të Hamidit shkruan edhe miku i tij më i afërt, Zef Luka, i cili edhe kur erdhi në Shqipëri në vitin 1992, bëri një vizitë të shkurtër tek të afërmit e tij, duke u theksuar edhe një herë se e kishte patur një mik dhe shok shumë besnik dhe se ai kishte qenë me të vërtetë një antikomunist i vendosur. Shqiptaro-amerikani Zef Luka, në një nga kapitujt e librit të tij, përmend edhe tradhëtinë e madhe që i bëri agjenti i KGB-së Kim Philby, i cili i humbi Shqipërisë për ambicjen e vet personale dhe për të holla, bijtë më të mirë dhe trima të popullit shqiptar dhe për më tepër qytetit më antikomunist në Shqipëri, Shkodrës dhe rrethinave të tij, bijtë që sot nderojnë qytetin dhe familjet e tyre për aktivitetin e vendosur antikomunist me jetën që dhanë për çështjen e atdheut.
Familja Toshi dhe veçanërisht vëllezërit e Hamitit ndiqen nga persekutimet e njëpasnjëshme. Kështu, në vitin 1956, Muhamet Toshi, lirohet nga burgu (që e ka vuajtur në kampet më të këqia në Shqipëri, duke tharë këneta), mbasi kishte qëndruar në kampet e Maliqit, Vlorës dhe Bedenit të Kavajës. Në fund ai lirohet nga Rinasi. Ai është njohur me prof. Arshi Pipën, Ragip Lohen, Hajdar Rusin, Muharrem Sahitin, Muhamet Fejzon, Prof. Sami Repishtin dhe shumë klerikë të besimeve të ndryshme të Shqipërisë.
Fill pas daljes nga burgu, ka shoqëruar për jashtë "burgut të madh" të Shqipërisë shumë vetë, meqenëse e njihte shumë mirë zonën kufitare. Një ditë të bukur, pas ditës së fundit të festës së Bajramit, kalon kufirin dhe shkon për Bajram tek motra e tij në Vladimir të Ulqinit. Atë e kishte njohur një person vendas, i cili menjëherë e spiunon tek forcat e Sigurimit jugosllav dhe ata lidhen me Sigurimin komunist shqiptar. Gjatë kthimit në vendlindje i bëhet pritë dhe, në kthim, pa paralajmërim, shkrehin breshëritë e automatikut kallashnikov mbi trupin e një fetari islam të devotshëm.

Cila është gjeografia dhe vitet e burgut të familjes Toshi?
Menjëherë pas vrasjes së Muhamet Toshit, forcat e Sigurimit, si të xhindosur, i vërsulen shtëpisë së familjes së tij dhe e bastitsin, duke bërë rrëmujë çdo vlerë materiale të vënë me mund e sakrifica mbijetese. Për familjen fillon menjeherë internimi për 3 vjet në Gradishtë të Lushnjës. Më pas ata kthehen nga internimi në vendlindjen e tyre në vitin 1956. Po atë vit arratiset jashtë shtetit djali i Muhametit, Xhemali, duke qenë i kërcënuar për jetën nga spiunët e Sigurimit dhe sot ai jeton në Nju Jork të ShBA-së. Familja e tij ri-internohet në fshatin Hajmel gjatë viteve 1955-1970. Më 1970 ata lirohen nga internimi. Në vitin 1973, vëllai i Hamidit, Isufi, dënohet me burgim me nenin famëkeq "55" për Agjitacion e Propagandë, duke i theksuar në gjyq se ka mbajtur Ramazan, se ka thënë se malli kinez është i keq, se ka thënë që ka shkuar sateliti në hanë, se nuk i del buka, ka thanë se sa e madhe është minarja në Vladimir të Ulqinit". Në gjyqin famëkeq kundër tij i kanë dalë dëshmitarë 5 vetë, që ishin njerëz të dënuar ordinerë, që sikur thoshte populli, ishin spiunë me 1200 lek. Burgun Isufi e kalon në kampin e tmerrshëm të Spaçit e në Ballsh së bashku me Dom Nrekë Kroqin, njeriun kurajoz dhe trim Fadil Kokomani, Spartak Ngjelën (sot një ndër avokatët e njohur të mbrojtjes së demokracisë), Dylber Merdani, Kolec Traboini, Pjetër Loro, Pashuk Loro, Zeqir Ceni etj. Më 2 Prill të vitit 1990, Isufi lirohet nga burgu. Kjo familje më përpara ishte internuar edhe në Lumas të Beratit, më 25 Qershor të vitit 1980, duke qëndruar për 5 vjet me motivacion që "të mos kishte të drejtë kthimi në vendlindje".

Përfundimi i dramës Toshi
Familja Toshi ka të pushkatuar dy vetë: Muhamet Tusha (Toshi), 29 Maj 1961, Hamid Toshi, vrarë më 16 Gusht të vitit 1951; të burgosur: Muhameti 8 vjet, Isufi 8 vjet; internim: Isufi 5 vjet, Menja Tusha 5 vjet, Xhevahiri, i biri, 5 vjet (1980-1985); familja Muhameti: Internimi i parë 1960-1963, pas vrasjes së Muhametit: Zadja 3 vjet (1960-1963), e bija Nadirja, (1960-1963); Xhemali, i biri (1960-1963); Melihaja kur ishte 2 vjeç (1960-1963). Pas arratisjes, i biri, Xhemal Fusha, shkon në Nju Jork (ku jeton edhe sot) kur ishte 19 vjeç. I gjithë kalvari i familjes Toshi përfshihet në 42 vjet internim, 16 vjet burg dhe 2 të vrarë nga Sigurimi komunist. Mbijetesa e kësaj familjeje, është madhështi.

-- marrë nga gazeta "Illyria"