Gegnishtja e meriton me u kodifikue

Mendoj se dialekti gegë, tue qenë se asht aq i përhapun, e meriton nji sistem të standardizuem dhe mundet me bashkegzistue me gjuhën letrare. Të gjithë janë të vetëdijshëm se gjuha letrare shërben si lidhje mes shqiptarëve, por prapë mendoj se gegët kanë të drejtë plotësisht për nji sistem të tyne të kodifikuem. Dialekti gegë e meriton këte.

Intervista nga Ragip Luta, Londër

Java: Ju i mësoni të tjerët shqip, gegnisht në veçanti. Pse ua mësoni studentëve gegnishten e jo gjuhën letrare?

Chris Hughes: E kemi gjetë ma të sukseshme metodën nëse i mësojmë së pari gegnisht, të folmen gege, e ma vonë ua mësojmë dallimet midis gegnishtes dhe gjuhës letrare apo tosknishtes. Njerëzit që i mësoj une janë njerëz që shkojnë me punue n’Kosovë, për organizata humanitare a pjesëtarë të forcave t’armatosuna, të cilët mund ta kenë për detyrë me përkthye n’Kosovë tue folë me folës të gegnishtes. Tue e dijtë vetëm gjuhën letrare, njerëzit me të cilët kanë folë - i kanë kuptue shumë mirë. Mirëpo, kur kanë marrë përgjigje prej tyne - ata janë dukë si prej Marsit për ta. Prandaj, e kuptuem se tue i mësue në këte mënyrë, tue fillue me dialektin gegë, me bazë të kosovarçes e me disa plotësime tetovare, kemi pasë ma shumë sukses.

Java: Dmth. asht çashtje ma praktike?

Chris Hughes: Në thelb asht çashtje e të qenit praktik, tekembrama.

Java: Gjatë diskutimit në Ditën e Studimit të Gegnishtes ju shkaktuet debat kur thatë se gegnishtja dhe tosknishtja nuk janë të kuptueshme reciprokisht…

Chris Hughes: Në format e tyne ma ekstreme ato munden me qenë të pakuptueshme mes vete. Une e dhashë nji shembull të caktuem, që mundet me qenë pak si egzagjerim, por që egziston nji dallim. Për shembull: Do të rri atje në mbrëmje dhe Kam me nejtë atje n'aksham. Asht e qartë se ka shumë dallim midis këtyne dyjave. Në praktikë, nji folës i gegnishtes normalisht se ka me ba koncesione kur flet me nji folës toskë. Atëhere mundet me pasë nji përzimje, si Do të rri atje n'aksham ose Kam me nejtë atje në mbramje.
Unë fola për forma ma ekstreme të secilit dialekt, e jo për forma ma të afërme të dialekteve.

Java: Ku keni mësue ju vetë shqip, si e mësuet ate?

Chris Hughes: Fillimisht nisa me mësue shqip në vjetin 1985. Ashtu m’erdh. Mendoj se e kërkoja nji gjuhë me e mësue. Doja me e mësue nji gjuhë që nuk mësohej shumë nga të huejt. Asokohe sa kish vdekë Enver Hoxha. Thashë: kam me e mësue shqipen. Fillova me gjuhën letrare, si nisin tanë. Masandej, shumë interesant, vendi i parë që e vizitova ku flitej shqip ishte Prishtina. Përfundova tue e mësue dialektin gegë. Diqysh më vinte ma lehtë, shumë ma natyrshëm. Dhe, prej atëhere gegnishtja ka dominue te une.

Java: Si e vlerësoni Ditën e Studimit të Gegnishtës që u mbajt në Londër?

Chris Hughes: Mendoj se ishte ditë shumë e dobishme, me shumë risi. Si e zuna ngoje, tanahere ka ndonji kontravers kur krahason gjuhën letrare me gegnishten. Thuese gjithmonë ban promovimin e gegnishtes. Edhe pse ky nuk ishte qëllimi i konferencës, e nxori në pah gegnishten në nji mënyrë që asht shumë me randësi në këte moment, sidomos tani që në Kosovë ka ma shumë lëvizje akademike për me e promovue gegnishten përmes gjanave si gazeta JAVA e Migjen Kelmendit dhe gjanave të tjera. Mendoj se kjo u lidh shumë mirë. Ishte kohë e qëllueme. Ishte tubim shumë i mirë i akademikëve dhe njerëzve t’interesuem për këte temë.

Java: Kishte disa reagime në Shqipni, ndër gjuhëtarë, që konferencën tuej e kanë krahasue në nji mënyrë me Konferencën e Londrës të vjetit 1913. Çka mundeni me thanë për këte?

Chris Hughes: Sigurisht nuk do ta kisha ba nji krahasim t’atillë. Personalisht nuk e pashë si ngjarje asofare. Ma shumë ishte si kremtim i kulturës dhe dialektit gegë. Nuk ishte asgja ma shumë se kjo.

Java: Kjo, në nji mënyrë, e ilustroi ate se çashtja e gegnishtes dhe standardit, debati, asht mjaft i ndjeshem në Shqipni. A mendoni se asht me randësi me u zhvillue ky debat?

Chris Hughes: Une mendoj se asht me randësi me u debatue rreth kësaj teme. Askush nuk thoshte, sigurisht une jo, se gegnishtja duhet promovue në disfavor të gjuhës letrare. Mendoj se gjuha letrare asht nji koncept gjithëpërfshimës mbi tosknishten dhe gegnishten. Duhet me bashkegzistue, por duhet të promovohen në mënyrë të barabartë. Une nuk besoj se pati ndonji sugjerim që gegnishtja duhet promovue mbi gjuhën letrare. Por, mendoj se ka arsye shumë të mira që gegnishtja të kodifikohet zyrtarisht dhe te standardizohet zyrtarisht. Sepse, si e thamë në Ditën e Studimit të Gegnishtes, janë standardizime të ndryshme në tryezë dhe thuese të gjithë që përdorin ndonji shkrim në gegnishte përdorin sistem të vetin apo të kombinuem. Sigurisht se tue e standardizue asht gja e mirë. Por, nuk mendoj se kjo, në ndonji mënyrë, rrezikon gjuhën letrare, sepse gjuha letrare asht e standardizueme aq mirë sa nuk mendoj se gegnishtja përban ndonji rrezik.

Java: Ju mendoni se standardizimi apo kodifikimi i gegnishtes nuk do ta rrezikonte n’asnji mënyrë shqipen standarde?

Chris Hughes: Nuk mendoj se do ta rrezikonte. Ato dyja mund të bashkegzistojnë në mënyrë të përsosun, në nivele të ndryshme, ndoshta edhe në regjistra të ndryshëm, edhe për audienca të ndryshme. Asht ba nji përpjekje para shumë kohësh, në vitet 1920, për standardizimin e gegnishtes. Atëhere ajo ishte nji lloj gjuhe letrare. Edhe pse nuk quhej ashtu. Sigurisht nuk mendoj se egziston ndonji konkurrencë mes tyne. Mendoj se dialekti gegë, tue qenë se asht aq i përhapun, e meriton nji sistem të standardizuem dhe mundet me bashkegzistue me gjuhën letrare. Të gjithë janë të vetëdijshëm se gjuha letrare shërben si lidhje mes shqiptarëve, por prapë mendoj se gegët kanë të drejtë plotësisht për nji sistem të tyne të kodifikuem. Dialekti gegë meriton këte.