Fadil Kraja "restauron bustin e thyer të Migjenit"

-- nga Fatime Kulli

Mbretëresha e skenës shqiptare Tinka Kurti, pa "kurorën" e mirënjohjes dhe vlerësimit nga institucionet e qytetit të saj

Një shtet që nuk investon për artin dhe kulturën, është i destinuar të vdesë. U desh pikërisht 29 qershori 2002, që teatrit "Migjeni" t'i rikthehet personaliteti i humbur i udhëve të hirosura të harrimit me dashje, apo pa dashje. Dhe është pikërisht zoti Fadil Kraja, që me forcën e tij krijuese, me dinjitet qytetar "restauron bustin e thyer të Migjenit të pavdekshëm". Falë organizimit dhe mbështetjes së agjensisë së spektakleve Buna 1, z. Arben Mazi, Shkodrës i rikthehet krenaria e nëpërkëmbur, e përgjumur. Skena e teatrit "Migjeni" gjëmoi nga zëri i mbretëreshës së skenës shqiptare, Tinka Kurti, artistit të madh, Ndrek Prelës. Gjithashtu nga aktorët Bruno Shllaku e Paskualina Gruda, të cilët kanë 11 vjet që përjetojnë fatin e emigrantit. Teatri "Migjeni", shtëpia e artistëve të mëdhenj gjithnjë ka qenë mikpëritëse, ku ka pritur dhe ka përcjellë nga gjiri i saj plot yje të pashuar. Dhe pikërisht më 29 qershor shtroi sofrën e vlerave, njeriu i thjeshtë, fjalëpak, pendërëndë, Fadil Kraja.
Faleminderit Fadil, që me biçikletën tënde rrangalle, ku ece nëpër rrugët e Shkodrës të prishura e me pluhur, le gjurmë të arta. Dhe gjurmët e tua ftuan kreun e Shtetit Shqiptar, z. Rexhep Mejdani për të ardhur në sofrën e madhe të artit shiptar, të shijojë ëmbëlsinë e dhimbjes së popullit shqiptar, nëpërmjet vlerave të Krijimtarisë Krajane, e cila ngjason me tragjeditë e Eskilit, Europidit, Sofokliut, e pse jo, edhe me dramaturgun e madh Shekspirian, ku "Makbethi" shuan ethet për pushtet, kurse dramaturgu i madh Krajan, me penën e tij mjeshtërisht "lufton", ethshëm për identitet. Fadil Kraja gatuan në magjen e emocioneve lotë të pastër njerëzor. Dhe të gjithë lexuesit dhe spektatorët gëlltisin një copë kafshatë në lotin e kristaltë të apelit më njerëzor:
- Jemi Arbër, dhe si të tillë duam të jetojmë në paqe. Mjaft me padrejtësi çnjerëzore! Mjaft me racizëm! E duam jetën, ta jetojmë si shqiptarë me identitetin tonë.
Dhe aktorët e mëdhenj të skenës shqiptare, interpretojnë në prehër të "Migjenit" vargje nga rilindasit tanë, të përlotur nga këto "qënie" të gjalla, historikisht rrotullimë e fatkeqësive kombëtare. Spektatori i zgjedhur në sallë (që përbën elitën e kulturës shkodrane e shqiptare), duartroket dhimbjen e tij, e derdh lot malli, për pamundësinë e mundësisë për përballimin e (???) të pazhgjidhura. Salla brohoret nga duartrokitjet, që aq shumë i kanë munguar "Migjenit".
Bukurinë këtij spektakli ia shtoi edhe "garnitura" e mexosopranove Rita Ranko, Mimoza Rakaj, violonçelisti Fatos Mataj dhe Irena Mëhilli koncertmaester, që u duartrokitën ngrohtë për mjeshtërinë e interpretimit. Nuk mund të kuptohej i plotë ky eveniment i fenomenit Krajan pa referimin e Artistit të Popullit, Serafin Fankos, i cili pasqyroi udhën e gjatë të krijimtarisë së letrave të Fadil Krajës, që janë si më poshtë:

Poezi
Kanga ime
Melodi malësore
Jehonë malesh
Hije të paska
Ndodhitë e Nereidës
Bjer topuz

Prozë
Kandidatja e fundit
Fajin e kishte "Besa"
Heshtja që të ther shpirtin
L'aquila ferita
La gravidanza ferita
Britma e një gruaje (roman)

Drama e komedi
Fisheku në pajë
Shpartallimi
Baca i Gjetajve
Dashuria e trojeve tona
Dy drama
Luani i shtëpisë
Nata e fundit
Jorgani
Gjaku i arbërit
Sinjalet e natës
Çështja e Blertës
Djem të mbarë
Fundi i një komedie
Flamur në dasëm
Kur flasin zemrat

Drama për fëmijë, librete operash e operetash, etj.

Në udhëtimin plot "luftë" emocionesh, të traditës puro shqiptare, Fadil Kraja vjenë sërish i freskët, krenar me "Gjakun e Arbrit", ku aktorët Tinka Kurti, Gjon Shllaku, P. Gruda, Agron Dizdari, Gjon Kola, etj., interpretuan pasazhe nga kjo dramë, e cila krijoi ilaritet në sallë, pasi damarët tanë kullojnë gjak shqiptari, dhe fatet tona i kërkojmë udhëve të botës, për një copë bukë. Dhe kur vdesim (edhe të vdekur), kërkojmë një pëllëmbë tokë shqiptare të prehemi të qetë, pa na përçmuar kush si endacakë. Dhe këto emocione të forta na i rikujton pena e Fadil Krajës, me "Gjakun e Arbrit", i cili është qeliza më e pastër, më e shëndoshë, më e dhimbshme e fateve të kombit shqiptar. Dhe padyshim Fadil Kraja është dramaturgu më i madh shqiptar, sepse pa frymëmarrjen e artit të tij, letërisa dhe arti skenik do të ishte një distrofik i pashëruar. Pa Fadilin, letërisa shqipe do të ishte një zbrazëti, që as shekujt e ardhshëm s'mund ta mbushin. Fadil Kraja, edhe pse mbi supe mbart peshën e 70 viteve, është gjigandi "fantazëm" që na ka dhuruar me veprat e tij identitetin shqiptar. Atë që realisht neve na mungon edhe sot, ku shpesh herë shqiptarët janë refugjatë në shtëpitë e tyre, duke harruar edhe doket, edhe zakonet shqiptare. Dhe kjo besoj se ju kujtohet qindra, mijëra shpektatorë që kanë parë dramat "Baca i Gjetajve", "Fisheku në pajë", etj., etj. Të shkruash për veprat e Fadil Krajës duhet të fluturosh në autostradën e pafund të magjisë së fjalës, që askush s'do ta merrte guximin t'i vinte semafor, sepse askush s'i jeton dy jetë. Kurse Fadili është i përjetshëm në veprat e tij. Prandaj F. Kraja do të mbetet strategu më i fuqishëm në letërsinë shqipe, (sidomos në dramaturgji). Dhe gjithmonë do të quhet "fantazma" e kështjellës së njerëzve të mëdhenj, që dinë të bëjnë EPOKË, me mendjen dhe trurin e pazëvendësueshëm për kombin e tij. Dhe për të gjithë këto vlera të z. Kraja u bë ceremonia e nderimit e shkrimtarit dhe dramaturgut Fadil Kraja. Këshilli bashkiak i qytetit të Shkodrës e vlerëson: "Krenaria e Qytetit"
E falenderojmë Këshillin bashkiak për vlerësimin që i dha z. Kraja, sepse ai e meritonte kohë më parë, por "radha" ndërrohet sipas "shijeve", jo sipas vlerave. Por mos harroni zotëri bashkiakë, se mbretëreshës së skenës shqiptare, Tinka Kurtit i mungon "kurora" e respektit dhe mirënjohjes nga institucionet e qytetit të saj, ku ka dhënë gjithçka që mund të japë një gjeni siç është znj. Tinka. E pazëvendësueshme dhe e pa arritshme në të gjitha planet e interpretimit skenik e kinematografik.
Do të ishte në nderin e qytetit të Shkodrës që znj. Tinka Kurti të marrë atë çka meriton. Megjithatë po rikthehemi sërish tek z. Kraja, pasi Presidenti i R.SH., z. R. Mejdani, ka vendosur ti mbarojë të gjitha dekoratat (që kanë tepruar qysh në kohë të Partisë së Punës) për t'i vënë në gjoks. Dhe një të tillë ia vuri edhe në gjoksin e imët të Fadil Krajës, ku mendja e ndritur e Fadilit s'e asimilon dot. Megjithatë Presidenti e dekoron me "Mjeshtër i Madh".
Nuk e di çfarë simbolizon ky titull? Fadil Kraja është shkrimtar, dramaturg, nuk është mjeshtër veprash ndërtimi apo hidrocentralesh. Dhe shkrimtarëve mund t'i jepen tituj, me emra shkrimtarësh të mëdhenj që kombit tonë s'i kanë munguar qysh në Rilindje, si Naimi, Fishta, Koliqi, Konica, Noli, Camaj, etj. Ndodh një fenomen i çuditshëm me vlerësimet që bën shteti shqiptar. Këngëtarëve, mjeshtrave të muzikës, i jepet çmimi i madh "Naim Frashëri" i artë, në vend që të respektohen personalitetet e fushës së muzikës, (siç i ka gjithë bota). Kurse shkrimtarët apo shkencëtarët vlerësohen me "Mjeshtër i Madh". Megjithatë, kështu e mendojnë ata, dhe ne duhet t'i besojmë dhe të "gëzohemi" se shteti kujtohet më në fund për vlerat e mirëfillta të artistëve të tyre. Ky respekt është një sllogan i radhës, një mashtrim flagrant, për t'i mbyllur gojën shkrimtarëve dhe artistëve, këtij kontigjenti më të varfër të shoqërisë shqiptare. dekoratat apo vlerësimet siç i quan shteti ynë, janë objekt pa vlerë, pasi këta artistë s'kanë nevojë për stimuj moralë, se i ka ikur koha "letrave" pa vlerë. Artistët kanë nevojë për stimuj materialë, për investime, sepse vlerësimet më të sinqerta ia jep lexuesi dhe spektatori. Juria më e mirë është KOHA me jetëgjatësinë e saj, duke i bërë të përjetshëm. Ashtu sikurse drama e Fadil Krajës "Gjaku i Arbërit". Megjithëse këta njerëz mendjendritur, kënaqen me thërrimet që marrin nga pensionet, sa për të mbajtur frymën gjallë. Kjo është fytyra e shtetit shqiptar. Paga vjetore e një shkrimtari si F. Kraja apo e një artisteje të madhe si T. Kurti, është e barabartë me pagën mujore të një ministri të shtetit shqiptar, apo të një deputeti. Ky është një fakt i hidhur, por i vërtetë. Megjithatë, shpirtin e ndjeshëm e të madh të shkrimtarit dhe artistit, nuk e shterr hipokrizia, as fukarallëku i tyre. Dhe shteti një ditë do ta kuptojë, se një shtet që nuk investon për artin dhe kuturën, është idestinuar të vdesë. Kurse artistët thonë: Investoni për artin dhe kulturën, që të keni identitet!

-- dërguar nga Klajd Kapinova