A jemi inteligjentë dhe të aftë ne shqiptarët?

-- nga Astrit Lulushi*, ShBA

Cinizëm është kur thuhet se Shqipëria “kaq e ka kapacitetin” dhe njëkohësisht të shohësh se si bota përmbledh në gjirin e saj specialistë, studiues, shkencëtarë e intelektualë shqiptarë, që nuk gjejnë punë në vendin e tyre ose nuk u është dhënë rasti të zbulojnë, shprehin a tregojnë hapur aftësitë e tyre. Kushtet për këto ata i gjejnë në vende të tjera ku shkojnë me besim se do të arrijnë diçka. Dhe vendi i huaj i pranon kur sheh besimin e tyre në vetvete. Këto dy besime të ndërsjella kur ndërthurren përbëjnë thelbin nga i cili lind besnikëria shoqërore, që e bën shprehjen “jeto për të jetuar” të kthehet në “jeto edhe për të ndihmuar”, ku njeriu merret me politikë a biznes me synimin jo vetëm për të nxjerrë fitime për vete dhe ku ngritja e zhvillimi i spitaleve, shkollave, artit, shkencës nxiten nga ndjenja për t’i bërë mirë tjetrit.

Janë të shpeshta vëzhgimet nga vendas e të huajt që kanë vizituar Shqipërinë. Duke e parë nga aeroplani ata janë befasuar me pamjen e trishtë të natyrës shqiptare, megjithëse kanë dëgjuar për bukuritë e saj të rralla. Duke vizituar mejdise të brendëshme, të rregulluar e mobiluar bukur e me shije, atyre u është thyer zemra me kontrastin jashtë të plururit, gropave e plehrave nëpër rruge. “Janë gjëra të vogla” do të thonë disa, “që rregullohen lehtë”.

Por në fakt këto gjëra janë problemet kryesore. Ato nuk mund të rregullohen lehtë, zgjidhja e tyre është e lidhur me të padukshmen; besnikërinë shoqërore. Trajtimi i lehtë i problemeve të tilla të vogla do t’i ngjante atij njeriu që përpiqet të pijë ujë duke thithur rubinetin e çesmës pa menduar se uji nuk vjen pasi burimi ka shteruar.

Historia thotë se më 1865, 5 vjet para luftës franko – prusiane, kont Bismarku shkoi për vizitë në Paris i ftuar nga Napolenoni i tretë. Ky e priti mikun gjerman me të gjitha nderimet e lukset e kohës, për t’i treguar se Franca ishte e fortë dhe e pasur.

Por Bismarku shikonte me “bisht të syrit”. Ai u kushtoi vemendje gjërave të vogla, që vendasve nuk u bënin përshtypje, sepse i shihnin si të parëndësishme e të padukëshme. Për shembull ai pa se fshatari zbriste në qytet për të blerë bukë dhe qytetari dilte fushave për të mbledhur lakra, se vjedhja ishte bërë pjesë karakteri, se në çdo kryqëzim rruge shiheshin fëmijë të braktisur dhe lypsarë, se prona ndërronte duar sa herë ndërroheshin regjimet.

Sado i fuqishëm e me njerëz të zotë, një vend i tillë ku secili mendonte vetëm për vete, për Bismarkun ishte një vend i dobët. Mbi këto vëzhgime, ai hartoi strategjinë e tij në marrëdhëniet me fqinjin francez.

Një nga veçoritë e rënies së regjimit komunist në Shqipëri, më 1990, ishte shoqërimi i saj me shkatërrimin deri në themel të infrastrukturës. Uzina, fabrika, qëndra prodhimi, shkolla, spitale, parqe, vepra të ndryshme u rrënuan, por jo pa iu nënshtruar më parë një plaçkitjeje të pashembullt. Dhe këto u kryen nga njerëz vendas, që kishin punuar rëndë për to, por që tani besonin vetëm tek vetja, aspak tek Zoti, e ndoshta pak në atdhetarizëm (atëhere i korruptuar me komunizëm). Ndërsa besnikëria shoqërore ishte vrarë prej kohësh. Ajo ishte zevendësuar me pabesinë, duke bërë të dilnin në pah anët më negative të njeriut.

Atdhetarizmi është besimi i njeriut tek vendi. Vetëdija është besim i njeriut tek vetja. Kur besimi ndaj vendit ndërthurret me besimin ndaj vetes kjo krijon besnikërinë e ndërsjellë të çdo njeriu ndaj tjetrit, që bëhet qenësore për besnikërinë shoqërore, e cila zbulon anët më të mira të karakterit të secilit.

Besnikëria është besim, besë, dhe si e tillë, një virtyt me rrënjë, veçanërisht të thella në instinktin e çdo shqiptari. Atdheu është mishërimi i besimit të banorëve tek vendi. Por a është ky besim i ndërthurur, ashtu siç duhet, me besimin në vetvete, për krijimin e ndjenjës së besnikërisë shoqërore; thelbësore për zhvillim, qytetërim e mirëqenie?

Një dru i vetëm në vatër ndizet me vështirësi, por edhe shuhet shpejt, ndërsa shumë drurë të vendosur pranë, por duke respektuar hapësirën e nevojëshme për qarkullimin e ajrit mes tyre, jo vetem që ndizen lehtë por edhe nuk shuhen derisa çdo dru të ketë çliruar të gjitha energjitë e veta.

Shumë të huaj thonë se shqiptarët jane inteligjentë dhe si individë janë njerëz shumë të aftë. Dhe ky nuk është as miklim e as ekzagjerim. Por çuditërisht, ndikimi i të aftëve në shoqëri vihet re shumë pak. Përgjithësisht, mendohet se kur individë të aftë nuk bashkëpunojnë, ata veprojnë kështu pasi mendojnë se të njëjtën punë mund ta bëjnë vetë më mirë.

Por mund të ketë edhe arsye të tjera. Për shembull, ata ndoshta mendojnë se grupi nuk është në nivelin që duhet të jetë, ose ata nuk kanë besim tek shoqëria a udhëheqësit e saj dhe nuk duan që aftësitë e tyre vetjake të përdoren nga grupi për punë të këqia. Kjo i bën këta ndividë me të vërtetë cinikë, dhe të mendojnë se janë më të mirë se të tjerët. Duke e ndjerë se janë të aftë, por nuk duan të bashkëpunojnë, këta individë në fakt i ngjajnë drurit të vetëm, që ndizet e shpejt shuhet si për të treguar se mund të bëjë zjarr, por nuk ka pranë një dru të ngjashëm për t’i treguar aftësitë a për të çliruar plotësisht energjitë e veta.

*Autori është gazetar i radios “Zëri i Amerikës” (Voice of America) në Washington D.C., seksioni shqip