Alaska: "E ardhmja ėshtė nė Veri"
"North to the Future"
-- nga Beqir SINA, Nju Jork
Shqiptarėt e Alaskės i ngroh malli dhe dashuria pėr vendlindjen
JUNEAU - ALASKA: Nė njė forum shqiptarėsh nė internet, dikush thotė se ėshtė e tmerreshme qė askush nuk di qė a ka shqiptarė qė jetojnė e punojnė nė Alaskė. Sa ėshtė numėri i tyre? A janė tė organizuar dhe ku janė tė pėrqėndruar? Ende nuk ka ndonjė pėrgjegje. Pra, mendoj se ėshtė interesante tė dihet diēka pėr atė komunitet, realtivisht fare tė vogėl. Sipas atyre qė jetojnė atje, por edhe tė afėrmeve, miqve e shokėve tė tyre, thuhet se atje ka njė komunitet shqiptarėsh, krahas atyre nga Koreja, Rusia, Kina, vendet afrikane, amerika e jugut e tjra. Dhe kryesishtė ata janė nga pjesa shqiptare e Maqedonisė ose me saktė nga Prespa, Struga, Ohri, Dibra, Kėrēova, Shqipėria dhe Kosova.
Shumica e shqiptarėve janė tė punėsuar si shofera taxie dhe kanė restorantet e
tyre ose ndonjė kompani tė vogėl pėr ndėrtimin ose mirėmbajtjen e ēative. Pasi
kėto punė veē peshkimit janė mė tė paguarat nė Alaska. Alaska, ka oferta tė
ēuditėshme tė ndjelli amerikanėt tė popullarizojnė atė vend tė tepėr tė ftohtė.
Gazetat mė tė mėdha kėtu nė SHBA-s, nė seksionin e tyre tė vendeve tė punės,
thonė se nė Alaska ka kompani peshkimi qė kėrkojnė puntorė me pagesa qė arrijnė
deri nė njė mijė ose 1.500 dollarė nė javė. Kur ja permend dikujt emrin
"Alaskė" i hyjnė tė "drithurat" se mendon se Alaska ėshtė vend i ftohėt dhe
plot akull nė katėr stinėt. E nė tė vėrtetė, shqiptarėt qė jetojnė kėtu, thonė
se nuk ėshtė kėshtu. Alaska. ėshtė pothuajse si gjithė vendet e tjera - ka
katėr stine, por dimri zgjat pak mė shumė se tė tjerat. Vera ėshtė shumė e nxehtė, e bukur, plot gjelberim dhe ajėr tė pastėrt.
Shqiptarėt nė Alaska jetojnė si gjithė mėrgimtarėt e tjerė shqiptarė. Njė banorė
shqiptarė nga Alasak, thotė se duke kerkuar ne inernet, ka mėsuar se qė nga viti
1992 e kėtej nė shtetin federal tė Alaskės janė legalizuar rreth 100 shqiptarė nga
I.N.S. Dhe se ai ka observuar njė link ku tregon se Alaska po popullohet me
shqiptarė, amerikano jugorėt, koreanėt, kinezėt, rusėt etjer... Njė e pėrditėshme e qytetit Government Hill shkruan se Leonard Kestaro, ėshtė mėsues i klasės sė gjashtė tė njėrės prej shkollave elementare tė kėtij qyteti. Gjithmon
duke iu referuar diskutimeve tė tyre, nė internet thuhet se ata nuk janė tė mirė
organizuar, megjithse veprojnė nėn "ombrellėn" e ndonjė organizate a shoqate atdhetare e patriotike.
Ata pohojnė se nuk kemi aq shumė shqipetarė, por do thonė se numėri i tyre
varion aty dikund tek 300 a 500 banorė shqiptarė. Ata mendojnė se jetojnė nė
qetėsi, sepse sipas tyre Alasak ėshtė vend i qetė dhe i rehatshėm pėr tė
jetuar. Para ka mjaft, kuptohet pėr ata qė punojnė. Njė banorė shqiptarė i
Alasakės, thotė: "Vendlindja sigurisht se na mungon, por shkojmė ē'do verė dhe
e shuajm sadopak mallin. Sa pėr vend i largėt, nuk ėshtė edhe aq... Ndoshta
...ėshtė, por nėse e krahasojmė me udhėtimin qė bėjnė shqipėtarėt nga,
Teksasi, Arizona, Kalifornia dhe Florida, ėshtė gati njėlloj. Udhėtimi me
aeroplan prej Alaske deri nė Evropė zgjat deri nė 9 orė. Nė ē'do festė bėhen
organizime, pėr tė gjithė shqipėtarėt, sidomos pėr Ditėn e Kombėtare tė
Flamurit - Shpalljen e Pavarėsisė sė Shqipėrisė qe festohet shumė dhe mbledh
pothuajse tė gjithė shqiptarėt e Alaskės, pa dallime, fetare bindje politike, apo krahina.
Alaska, ėshtė njė ndėr 50 shtetet federale tė SHBA-s.Kėtyre 50 shteteve ju bashkohet mė 1845 edhe Teksasi (Texas), mė 1867 Alaska e blerė nga Rusia. Mė kėtė pėrfundon edhe shtrirja e territorit tė ShBA-ve deri nė ditėt e sotshme
Mė egzaksisht Alaska, u ble pėr 7.200.000 dollarė. Kryeqyteti i saj ėshtė
Juneau. Qyteti mė i madh ėshtė Anchorage i shtetit Sarah Palin (R). Tė
ardhurat mesatare pėr njė familje nė Alasaka janė 34 mijė dollarė nė vit. 85.7%
e popullsisė janė puro tė bardhė. Ka njė ndryshim ore me Europėn (Shqipėrinė e
Kosovėn) prej 8 orėsh diferencė. Thirret "Kufiri i Fundit""The Last Frontier ".
Motoja e kėtij shteti ėshtė: "E ardhėmja ėshtė nė Veri", "North to the Future".
Alaska ėshtė mė i madhi i 52 shteteve tė Shteteve tė Bashkuara tė Amerikės: me
njė milion e gjysmė km katrore, sipėrfaqja e tij ėshtė 5 herė sa Italia. Éshtė
edhe shteti mė i ftohtė: nė Barlow, nė veri, regjistrohen temperatura 60° C nėn
zero. Éshtė mė i lagėshti: nė jug-lindje, shiu, qė me shaka quhet dielli i
lėngshėm duket pothuajse ēdo ditė.Ka rezerva tė pafund nafte, gasi, ari,
argjendi; ujrat e tij dhurojne ēdo vit njė milard kg salmoni mbreteror. king
salmon qė arrijnė tė pėshojnė deri nė 30kg, dhe 4 miliard kg halibut, tip i
veēantė soljole(lloj peshku) qė arrin tė peshojė deri 200kg.Prej gjitha shteteve
nė Amerikė mė sė shumti parqe nacionale ka Alaska. E cila ka gjithėsejt-tetė
parqe tė famėshme.
Nė pyjet e pafund, mes malesh dhe liqenesh, fauna ėshtė e pasur me eksemplarė: nga
tė rrezikshmit grizzly(arinj) deri tek karibu(drerėt lokale), nga shqiponjat tek
ujqit. Tė rralla janė lontrat, tė shfarosura nga gjuetarėt e pelieeve. Sot 30% e
territorit tė Alaskės ėshtė zėnė nga parqet. Mė i frekuentuari ėshtė Denali i
krijuar me 1917 rreze malit McKinley. Por nė vitin 1980 kongresi amerikan aprovoi
Alaska national interest lands conservation act: 46 milionė ha tokė tė destinuar
pėr krijimin e rezervave pėr kafshėt e egra. Prepotente natyra e Alaskės me
vizituesit, i lidh pėr gjithnjė, pak a shumė siē i ndodh me Afrikėn. Sepse jetohet
me hapėsirat e pakufizuara qė tė krijojnė marrje mendėsh. Drita ėshtė e
jashtzakonshme, e veėantė...
Mė 3 janar 1959, territori i Alaskės u bė shteti i 49 i Shteteve tė Bashkuara.
Presidenti Eisenhower nėnshkroi proklamat nė tė cilėn si shtet dhe nėn urdhėrin
ekzekutiv i cili kėrkonte qė nė flamurin e Shteteve tė Bashkuara tani tė
pėrfshiheshin 49 yje. Alaska njihej si Amerika ruse, para se Shtetet e Bashkuara
t'ja blinin kėtė territor Rusis nė vitin 1867. Alaska, e cila ka njė sipėrfaqe prej
mė se njė milion e gjysmė kilometrash katror ,ose sa njė e pesta e sipėrfaqes
kontinentale tė Shteteve tė Bashkuara. Nga nėntoka e Alaskė janė nxjerr sasi tė
shumta nafte dhe gazi natyror, dhe mendohet se nėntoka e kėtij territori mban
rezerva tė tjera mė tė mėdha, ende tė pa shfrytėzuara por qė ruhen si rezervate.
Alaska ka gjithashtu pasuri tė shumta minerare. Por rregullat dhe ligjet federale
pėr mbrojtjen e mjedisit kan vendosur kufizime ndaj punimeve minerare, nė mėnyrė qetė mos dėmtohet mjedisi natyror i Alaskės. Klima e ashpėr e kėtij territori ka qenė gjithashtu njė faktor qė ka ndikuar nė mbrojtjen e burimeve natyrore tė Alaskės.
Mė 18 tetor 1867, nė njė fortes nė Alaskėn lindore u ul flamuri rus dhe u ngrit
flamuri amerikan. Ceremonia shėnoi transferimin e pronėsisė sė Alaskės nga ajo ruse
nė atė amerikane. Nė atė qė mund tė shihet si njėri prej transaksioneve mė tė
leverdisshme nė histori nė fushėn e shit-blersjes sė pasuris sė patundėshme, Shtetet
e Bashkuara blenė njė territor prej mė shumė se 1 milion e 500 mijė kilometrash
katrore, duke paguar rreth 4 cent pėr njė kilometėr katror. Nė bisedimet pėr
arritjen e kėsaj marrėveshjeje u angazhua sekretari i shtetit, William Seward. Shumė
amerikanė mendonin se blerja e njė territori kaq tė madh i mbuluar me borė dhe akull
ishte gabim, kėshtu qė marrėveshja u bė e njohur si Marrėzia e Sewardit.
Megjithatė, urtėsia e treguar nė kėtė rast, u vertetua nga zbulimi i rezervave tė
mėdha tė burimeve natyrore nė kėtė territor. Nė vitin 1959 Alaska u bė shteti i 49-tė i Amerikės. Shteti i parafundit pas Havait tė fundit.