Monografia është një hambar njohurish për shqiptarët e Malit të Zi

-- nga Beqir SINA, New York, SHBA

Monografia "Në një cep të Ilirisë" me vlerat e saj të shumta shkencore dhe kulturore është një botim i dobishëm, që ka ardhur në kohën e duhur.

BRONX - NEW YORK: Monografia e Shqiptarëve në Mal të Zi, “Në një cep të Ilirisë”, tani pasi pati promovimet në Prishtinë, në Malësi si dhe në Ulqin, mbrriti edhe në SHBA-së, dy vendqendrimet më të mëdha të shqiptarëve nga Mali i Zi, Nju Jorkun dhe Detroitin. Shoqata Malësia e Madhe organizojë promovimin e ketij libri nën moderimin e zotit Naser Çobaj anëtarë i bordit të SHMM-së. Biznesmen, gazetarë, kritikë, shkrimtarë, poetë, avokatë, lider fetarë, përfaqësues shoqatash e organizatash, studentë e adhurues të librit, autori e redaktori i kësaj monografije Dr.Prof. Anton Kolë Berishaj si dhe familja e të ndjerit Pashko Nikoll Gjokaj, që beri te mundshëm realizim e ketij libri me ndihmën e tij financiare, morën pjesë në këtë promovim në lokalin "Eastwood Manor" Bronks - Nju Jork.

Vlerësimi i librit ishte pozitiv ku edhe u konsiderua si enciklopedi e shqiptarëve ne Mal të Zi

Promovimin e mbajtur në New York, në Eastwood Manor, Bronx, organizuar nga Shoqata Atëdheu na Bashkon, ku morën pjesë rreth 150 vetë, e ka hapur zoti Naser Çobaj. Të nderuar Zonja dhe Zotërinj, tha Çobaj: "Në emer të familjes Gjokaj, Lëvizjes “Athdheu na Bashkon” dhe emrin tim personal ju uroj miresardhje. Sot, jemi mbledhur këtu t'i japim mirënjohje punës së Prof. Dr. Anton Berishës, dhe penave të dietarëve tonë të shquar, të cilët me ndihmën financiare, dhe të pa kursyer, të ndjerit Pashko Nikollë Gjokaj, i cili e ka vlerësuar historinë e shkruar, kan nxjerre në dritë monografinë “Në një cep të Ilirisë”. Botim që lirisht mund të identifikohet si një ndër gur themelet e kështjellës së identitetit tonë etnik.

Kjo vepër jo rastësisht vjenë në kohën kur populli shqiptarë në trevat e veta në Mal të Zi ballafaqohet me një fortun të ashpër të asimilimit Kulturor, Gjuhësor dhe Ekonomik, shpresoj që ky libër do të ndihmoj në ngritjen e vetëdijes tonë kombëtare, e cila sipas anketave të institucioneve ndërkombëtare në Mal të Zi është në një nivel shumë të ulët, rreth 40%, ndërsa e Malazezëve dhe e Serbëve në Mal të Zi është rreth 90%. Poashtu shqetësuese për ne kohëve të fundit duhet të jetë strategjia e e studiusve Malazez nëpër media, për përvetësimi e pasurisë sonë arkeologjike si element të identifikimit të shtetit të posaformuar Malazez, dhe jo njohja e saj si pronë e identitetit tonë Ilir, e cila duhet të jetë e pakontestueshme.

Besoj që ky rrezik do të jet një inspirim për studiuesit tonë për punë edhe të më tutjeshme hulumtuese, e cila duhet të sjedh te shqiptarët ndjenjën e krenarisë kombëtare, dhe ndalimin e ndërrimtit të identitetit nëpërmes gjuhës apo fesë. Këto hulumtime duhet të ketë mbështetjen e pa rezervë të popullit dhe shtetit shqiptar. Poashtu dua të theksoj se Profesor Berisha me monografinë e cila paraqet një sintezë të lëmive të ndryshme, ka krijuar një udhërryfyes të metodës së punës, të cilën partitë shqiptare në Mal të Zi duhet ta aplikojnë si parim në punën e tyre të mëtutjeshme, se avancimi i çështjes kombëtare bëhet vetëm kur kapacitetet intelektuale janë të bashkuara, ka përfunduar z. Naser Çobaj.

Në mesin e kësaj audience, për ta nderuar këtë vepër organizatori ftojë të referojë edhe Prof. Dr. Agron Ficon, i cili punoi për 50 vite në Univerzitetin e Tiranës dhe është Nënkryetar i Akademisë Shqiptaro-Amerikane e Shkencave.

Prof. Dr. Agron F. Fico, i bëri një "operacion" të thellë librit, me një reflektim që u ndoqë me vemendje të madhe nga të pranishmit. Monografia "Në një cep të Ilirisë", ceku në fillim të reflektimit të tij z. Fico, përgatitur për botim dhe redaktuar nga Prof. Dr. Anton Kolë Berishaj, është një botim me rëndësi, është një arritje jo vetëm akademike, por dhe një kurorë nderimi për shqiptarët në Mal të Zi. Libri mbart, në një vështrim tërësor, tiparet e një vepre bashkëkohore në trajtimin e një larmie temash. në një hark kohor, nga lashtësia deri në ditët e sotme. Botimi tha Fico, duhet parë me këndvështrim mbarë-shqiptar. Ai hteksojë se: "Moderatori i saj, Prof. Dr. Berishaj, e ka strukturuar veprën si një mozaik shkencor, që varion ndër disiplina të ndryshme. Kjo ndërthurje ka të përbashkët ndiçimin objektiv dhe faktik të jetës dhe të bëmave të shqiptarëve të Malit të Zi, si pjesë organike e gjithë kombit shqiptar. Në këtë pikëpamje, nga "cepi i Ilirisë" ai çvendos këndvështrimin "në qendër të Ilirisë", pra e ka bërë objekt të krejt Ilirisë moderne, e ka bërë mbarë-shqiptare.

Kjo monografi ka përmasa të gjera, ajo ka rëndësi kombëtare. Monografia jo vetëm pasqyron historinë dhe kulturën e këtij komuniteti shqiptar, por edhe energjizon krenarinë dhe dinjitetin e çdo bashkëkombasi. Mendoj se libri nxjerr në pah idenë se, shqiptarët e Malit të Zi kanë qenë dhe janë pjesë e së tërës, ata janë bashkëautorë të ngjizjes së kombit pellazgo-iliro-arbëresho-shqiptar. Monografi me larmi ndërdisiplinoreLarmia ndërdisiplinore: histori, filologji, etnokulturë, besime fetare, publicistikë dhe trajtimi specifik i temave të ndryshme, lehtëson perceptimin aktiv të lexuesit.Studimet, përgatitur nga specialistë të fushave të ndryshme, me kapacitete intelektuale kuptohet jo të njëjta, kanë sjellë edhe nivele të ndryshme cilësore shkencore dhe trajtimi.

Monografia, në thelb, sjell një mesazh të madh dhe bashkëkohor: Shqiptarët e Malit të Zi, autoktonë në truallin e vet, edhe pse kanë jetuar në darën e egër të pushtuesve të ndryshëm, e kanë ruajtur thelbin e vet kombëtar, në një hark kohor të pamasë. Ata kanë qenë dhe janë faktor aktiv në proceset gjithëpërfshirëse kombëtare. Jo vetëm kanë përcjellë ngjarjet historike, por kanë qenë luftëtarë të guximshëm, mendimtarë krijues dhe atdhetarë të ndritur. Aty, në gjirin e tyre, lindi dhe punoi shkrimtari i parë i gjuhës shqipe, Gjon Buzuku.

Në "epilogun" e kësaj monografie, studimi i Dr. Lukë Gjokajt i kushtohet shqiptarëve të Malit të Zi në Amerikë. Autori është përpjekur të japë një sintezë të historisë dhe ndihmesës së këtyre shqiptarëve në Kontunentin e Ri. Ata dallohen për veprimtari të gjithanshme politike, shoqërore, kulturore dhe financiare. Kjo i bën të nderuar dhe të respektuar në gjithë Diasporën. Pa dashur të duket se jap receta, do të ishte e udhës t'i jepej një vend më tepër se 6 rreshta kontributit të kishës "Zonja e Shkodrës" dhe Dom Pjetër Popaj, si personalitet jo vetëm i komunitetit katolik në Nju York, por edhe i gjithë shqiptarëve.

Një botim i mirë është ai botim, leximi i të cilit nxit mendime, ngre probleme, hap tematika diskutimi, frymëzon analiza dhe pjell konkluzione. Pikërisht këtë synova. Monografia "Në një cep të Ilirisë" me vlerat e saj të shumta shkencore dhe kulturore është një botim i dobishëm, që ka ardhur në kohën e duhur. Monografia është një hambar njohurish për shqiptarët e Malit të Zi, është një auditor mësimesh për të gjithë shqiptarët.

Në tërësi studiuesit u janë përmbajtur kritereve të gjuhës së njësuar kombëtare, por mund të shmangeshin përdorime të panevojshme të fjalëve të huaja si: centripalizim shoqëror, represiv, definicion, injektoj, të hendikepuar, konsistent, stigmatizim, determinim, etj. etj. Madje edhe ndonjë punim që nuk ka arritur të thotë ndonjë gjë specifike mund të mbetej jashtë. (f.133-138).Ai ka përfundur duke përgëzuar autorët dhe moderatorin e saj Prof. Dr. Anton Kolë Berishaj dhe ka shprehur bindjen se kjo monografi do të zërë vend me dinjitet në bibliotekën e studimeve albanologjike bashkëkohore.

Publicisti Tomë Paloka, gazetarë e autorë librash, nuk ngurojë aspak edhe kësaj rradhe të ishte pak kritik ndaj kësaj monografie. Ai ka vrejtur se monografia ka disa mangësi të cilat po qe se do të ishnin kapur mirë nga autori dhe përpiluesit e saj do të kishin arritur prefekten e kësaj vepre. Megjithkëtë, tha Paloka, kjo monografi ka vlera të veçanta dhe historike. Vetë autori i kësaj vepre ka pranuar se kjo monografi është një rreze drite e cila u hapë rrugën autorëve të tjerë të bëjnë vepra të tjera të kësaj natyre. Studiuesi, i cili është përmbledhësi, njëri nga 28 autorët dhe redaktori i monografisë “Në një cep të Ilirisë”, Prof. Dr. Anton Kolë Berishaj, professor i sociologjisë në univeristetin e Prishtinës, i a la fjalën librit për t'u lexuar nga lexuesi, i cili tashmë ka të drejtën pasi t'a lexojë të thotë fjalën e tij u shpreh ai. Unë mendojë, ka thënë Prof. Dr. Anton Kolë Berishaj që me këtë libër gjithësesi këto vise shqiptare, të cilat, kanë qënë të enklavizuara për shkak të historisë së njohur, pas shpine kishin një kufi tepër rigjitë , një komunikim të pamundur me shtetin amë, dhe në anën tjetër balafaqoheshin me një civilizim që nuk ishte i tyre.

Dhe ata gjithësesi vegjetuan për një kohë të gjatë. Dhe ata faktikisht ishin disi të pa lidhur në mes vetit. D.t.th. se kemi një Ulqin e cila është një oazë për shkak të statusit komunal, ka krijuar një kulturë dhe një kontekst kulturor i cili ndryshon komplet prej atij të Malcisë. Në anën tjetër kemi Plavën e Gusinë, e cila ma heret i është nënshtruar një procesi të boshnjakizimit dhe të shpërnguljes masive, në Kosovë, Europë dhe SHBA. Kështu që kemi një situat shumë të palakmueshme. Ideja dhe qëllimi im kanë qënë që të përfektojë në një "kopertinë' të vetme dhe të faktorizojë çështjen shqiptare. Që, shqiptarët të flasin përmes këtij libri, përmes një studimi dhe ata të trajtohen si çështje më vete dhe jo çështje e parcelizuar dhe e shkapërderdhur sipas interesave të politikës ditore, theksojë Prof. Dr. Anton Kolë Berishaj.

Famullitari i Kishës Katolike Shqiptare në Amerikë "Zoja e Shkodrës" Dom Pjetër Popaj bëri një përshëndetje shpirtërore, duke faleminderuar autorin dhe uruar e bekuar atë, me një shpres të vetme "Bashkimin e të gjitha trojeve të gjymtuara të trupit e gjakut Ilirë".
Në emrin e familjes Gjokaj tubimin do t'a përshëndeste gazetari, aktivisti dhe i afërti i familjes Gjokaj - Prelë Sinishtaj i cili mes emocioneve të shumta ka thënë: "I përndershmi Dom Pjetër Popaj, akademikë, profesorë, miq të shtrenjtë, pjesëmarrës të nderuar: Më lejoni që me pakë fjalë të tregoj jetën e sponsorit të këtij libri të vlefshëm, Pashko Nikollë Gjokajt." Ai theksoi se Pashku lindi në vitin 1944 në Zogaj, rrethi i Ulqinit në një kohë të vështirë për të gjithë e sidomos për shqiptarët, ku siç do të zhvillohen ngjarjet jo shuµeu kohë më vonë, pas Luftës së Dytë, më se gjysma e atdheut tonë do të mbetet jashtë kujfijve të Shqipërisë. Pashku lindi në një familje patriotike malësore. Baba i tij, Nikollë Gjoka në vitin1937 për arsye ekonomike la Triepshin e Malësisë dhe u vendos në Zogaj.

Vullneti i fortë dhe përkushtimi i pashoq do t'i ndihmonin shumë në Amerikë për të realizuar ëndrrën që kishte qysh i vogël për të ndihmuar vendlindjen, të cilën e donte aq shumë. Megjithë se vetë Pashku nuk pati një shkollim të larte, ai kishte një etje të pashterrshme për dije e për shkollim. Duke pasur parasysh se dija të çon përpara, u interesua shumë që Maria, Toma dhe Gjoka të vazhdonin mësimet e larta.
Tre fëmijët e tij u diplomuan në fakultete të fushave të ndryshme. Pashku asnjëherë nuk e harroi Malësine dhe gjithnjë ishte i preokupuar se si mund ta ndihmonte. Ndihmat e tij, përveç mënyrës private, u panë dukshëm edhe përmes fondacioneve që veprojnë këtu në diasporë. Disa vite me radhë, ai ishte anëtar i Fondacionit "Dedë Gjo Luli" ndërsa dy vite vite ishte edhe nënkryetar i fondit. Po ashtu Pashku kontribuoi edhe për kishën në Shtoj dhe në Tuz.

Pas luftës në Kosovë, Pashku në bashkëpunim me Kolë Zagredën dhe disa bashkëpuntorë të tjerë u ndanë disa dhjetëra mija dollarë jetimëve të luftës. Ndër ndihmat që Pashku bëri gjatë jetës së vet, ishte edhe kontributi që dha në ngritjen e momumentit të Nënë Terezës në Ulqin. Ai qe nisiator dhe drejtues i kësaj veprimtarie. Po ashtu ai ndihmoi materialisht edhe spitalin e materintetit në Ulqin. Krahas çështjes kombëtare I preokupuar vazhdimisht se si të bëjë diçka më shumë për Malësinë, Pashkut i lindi ideja për financimin e një monografie për Malësinë, e cila mbas sa vite pune të Prof. Anton Kolë Berishajt me bashkëpuntorë dhe shkencëtarë të shumtë, po përurohet sot në Neë York, pasi u përurua në Ulqin, Tuz, Prishtinë e Detroit.

Për përpjekjet dhe arritjet e shumta malësorët e diasporës i janë mirënjohës Pashkut dhe të gjithë atyre që veprojnë për të mirën e çështjes kombëtare.
Shpresojmë që ky libër të mirëpritet nga lexuesit dhe ju falënderojmë për pjesëmarrje. Le të shpresojmë se bijtë e Pashkut do të vazhdojnë rrugën e babait të tyre për të ndihmuar çështjen kombëtare. Puna e tyre shihet që tani. Bashkë me nënën Filen, ata shpenzuan një sasi të kosiderueshme të hollash, që kjo monografi të dalë në dritë, meqenëse u përfundua pas vdekjes tragjike të Pashkut. Në rrethin e ngushtë por besoj se edhe më gjerë ne sot ndiejmë mungesën tënde Pashk i nderuar. Për kujtimet që na le dhe për vepra humane, do të mbetesh përgjithmonë në kujtesën tonë. Dhe në fund për ty o dajë Pashko Nikolla kam edhe këto fjalë:Të qoftë e lehtë toka që të mbulon. Pushofsh i qetë në paqen e amshuar!

Në fund zoti Sinishtaj, kujtoj që familja Gjokaj kishte pregaditur një Koktej për të gjithë pjesmarrësit, dhe se libri ishte në shitje për 100 dollar ku të gjitha mjetet që do të mblidhen nga libri do të shkojnë si kontribut në studimet e reja shkencore të çështjes sonë kombëtare.

Monografia e Shqiptarëve në Mal të Zi, “Në një cep të Ilirisë”
Lidhje për fotot: