“O SHQIPE, O ZOGJËT E MALEVET, KALLXONI!”

Për një gazetë me emnin “Skenderbeu” kishe me thanë se mesazhi i Don Ndre Mjedjës “O shqipe, o zogjët e malevet, kallxoni!” mbetët gjithmonë aktual, edhe pse ka gati 100 vjet që poemthi “Liria” u shkrue nga Mjedja, (rreth vitëve 1907 – 11) dhe, që u pat botue së pari në revistën “L.E.K.A.”, viti IX, nr. 2-2-1937. Posa njeriu kalon kufinjtë shtetnor të një shteti ndodhët gjithmonë para dy pyetjeve:
- Nga vini dhe ku shkoni?
Këto pyetje më kanë dhanë shtysen me shkrue përgjigjen e pyetjes së parë, gjithmonë tue ruajtë të vërtetën si rrelike dhe si porosi e Mjedjës.

Vij prej Shkodrës, ose nga Shkodra (Scodra), “një nga qytetet më të lashta dhe më të mëdha të Shqipërisë, qendër e rëndësishme ekonomike dhe kulturore...”, kështu shkruhet në Fjalorin Enciklopedik t’Universitetit Shtetror të Tiranës, të vitit 1985.

Materialet studimore të historianve ma të vjetër që kanë folë e shkrue për Shqipninë pothuaj të gjitha dokumentojnë lashtësinë dhe vlerën e këtij qyteti, tue theksue edhe rolin e madh historik që ka luajtë që në thëmelimin e tij, gati 2500 vjet ma parë.

Shkodra ishte vendbanimi i lashtë i mbretënve ilirë. Scodra romake e ma vonë edhe bizantine, ose siç e quajtën princët serb Scadar. Në mesjetë e ma vonë venedikasit e thirrën Scutari ose Iskenderia turke, kjo asht Shkodra e sotme që shtrihet në një fushë të gjelbër mjedis liqenit që ka emnin e këtij qyteti dhe, nga verilindja lumin e Kirit. Qytet që edhe pse asht pushtue nga shumë të huaj gjithmonë ka qendrue shqiptar. Për këte shpesh asht qyajtë “kryeqytet moral i Shqipnisë”. Ndonse në 28 Nandorin e 1912 ajo nuk ishte e lirë, ajo asht konsiderue qendër e katoliçizmit shqiptar, pra qendër Argjipeshkvnore e Shqipnisë.

Kohët e lashta flasin për një popullsi të vogël që varion rreth 5-6000 frymë, të cilët banonin në rrethina të Kështjellës “Rozafat”, në jug të qytetit sotëm, pikërisht aty ku fillon burimin lumi Buna dhe ku, Kiri derdhët në Drinaz dhe Drinazi në Bunë. Edhe pse qyteti rrëthohet në ujna, tri urat mbi këta lumenjë, ajo e Kirit, Bahçallekut dhe e Bunës, e lidhin qytetin nga të katër anët me fshatrat përreth. Pamja e këtyne lumenjve nga Kështjella asht me të vërtetë përrallore, sikur të ishte një kuadër i pikturuem me dorë. Harmonia e ngjyrave t’argjanta të lumenjve me zallishtat e tyre përbrinjë, gjelbrimi i atyne fushave të pafund, bukuria e liqenit apo ashpërsia e thatë e malit të Taraboshit, plotësojnë ato mangësi pa të cilat nuk do të mund të shijohej bukuria e pejsazhit të Shkodrës.

Historia e qytetnimit evropian të Shqipnisë asht e lidhun me prova dhe fakte të pakundërshtueshme me zhvillimin e jetës dhe kulturës së Shkodrës. Faktet që do të rreshtoj janë vetëm një pjesë e vogël e asaj së vërtete të madhe që për dekada të tana asht mohue me dashje, vetëm me errësue historinë e lavdishme dhe heroike të këtij qyteti Martir.
Asht i pari Marin Barleti ai që ngriti piedestalin heroik të Shkodrës në vitin 1555. Prof. Gelcich shkruan për bukurinë e stolisjeve të qyteteve shqiptare në shek. e XV me monumente dhe kisha të paisuna me vepra shumë të çmueshme artistike.

Në vitin 1638, në fshatin Pdhanë, ka shkollë shqipe me 25 nxanës. Në vitin 1639 asht hapë shkolla e fretënve në Troshan dhe ajo e Blinishtit, për të cilat flet gjatë në studimet e tija At Donat Kurti. Në vitin 1800 e deri në 1861 ka disa shkolla fillore shqipe në Shkodër, ku dihën edhe emnat e mësuesve. Gjatë kësaj kohë bahët fjalë edhe për disa shkolla shqipe në Gjakovë, Pejë e Prizren. Në vitin 1861 françeskanët hapin shkollën fillestare në Shkodër. Në vitin 1902 Drejtor i kësaj shkollë asht At Gjergj Fishta, i cili ven gjuhë të detyrueshme mësimi në të gjitha landët gjuhën shqipe. Me 24 Dhetor 1880, asht Leonard de Martino që shfaqë në Kishën e Fretënve dramë baritore në gjuhë shqipe. Kjo pasohët ma vonë me shfaqjet e veprave të Fishtës në një lokal të vogël pranë shkollës që asht edhe sot. Në vitin 1890, jezuitët ndertojnë teatrin pranë shkollës së tyne.

Në vitin 1859, jezuitët në Shkodër hapin Seminarin për shkollimin e priftënve shqiptar. Në vitin 1922 në Shkodër hapet edhe i pari Gjimnaz shtetnor me programet e Ministrisë së Arësimit. Drejtorët e këtij gjimnazi para vitit 1945 ishin Profesorët Luigj Shala, Xhevat Korça, Mirash Ivanaj, Anton Deda dhe Skënder Luarasi. Para vitit 1900 ka disa shkolla në fshatrat e Shkodrës, ku, ndër ma të vjetrat asht ajo e fshatit Shirokë, me një histori të plotë të shkrueme nga mësuesi Sandër Troshani. Që në fillim të shek. XIX në Shkodër ka disa shkolla femnore ku mësonin përveç leximit e shkrimit të gjuhës shqipe, edhe punë dore dhe shtëpijake nga mësueset: Kush Micja, Tereze Berdica, Tina e Nikës dhe Tone Radoja. Deri vonë nga mësueset e këtyne shkollave ka jetue zonja Viktore Kuçani. Në vitin 1921 Motrat Stigmatine të Shkodres hapin dyert e shkollës së tyne për vajzat e besimeve të ndryshme me një konvikt 72 vendësh, ku vijnë me studjue vajza nga qytete të ndryshme të Shqipnisë.

Tekstët e këtyne shkollave janë botue në Shqipni. Në vitin 1493 përmendet ndër të parat shtypshkronja ajo e Obotit, fshat pranë Shkodrës që quhej porti detar i Shkodrës. Në vitin 1563 asht shtypshkronja e Shkodrës dhe në vitin 1871, asht edhe ajo e jezuitve të Shkodres. Në 1909 vjen edhe shtypshkronja “Nikaj”, ndërsa në 1913, Dr.Terenc Toçi, sjellë shtypshkronjën “Taraboshi”. Në 1916 Françeskanët sjellin edhe ata shtypshkronjën e tyne. Përveç librave shkollor ndër këto shtypshkronja botohen edhe vepra letrare në gjuhën shqipe, përkthime, fjalor, revista kulturore, fetare etj.

Prej vitit 1555 e deri në vitët 1690, njohim nga 9 autor verior, kryesisht priftën katolik të Arkidioçezit të Shkodres, me 12 vepra të shkrueme nga Buzuku, Barleti, Bardhi, Budi, Bogdani, Tivarasi, Kazazi, që janë themeli i historisë së letersisë së shkrueme shqipe.
Nga viti 1700 e deri në vitin 1900 njohim 43 autorë, me 92 vepra të shkrueme dhe 10 dorëshkrime, që ruheshin në bibliotekat e françeskanëve dhe te jezuitëve, por që sot mjerisht nuk dihet fati i tyne, mbasi u plaçkitën mbas vitit 1944.

Në vitin 1891, fillon botimi i revistës “Lajmëtari i Zemrës së Krishtit”. Në vitin 1907 në Triestë, mësuesi shkodranë Mati Logoreci, boton revistën “Dashamiri”. Në vitin 1913 botohet nga françeskanët revista ma në za e kohës “Hylli i Dritës”, nën drejtimin e At Gjergj Fishtës, me bashautorë nga gjithë Shqipnia. Në vitin 1921 botohët revista “Shkolla e Re”, që ma vonë u ba organ i Ministrisë së Arësimit. Në vitin 1929, del revista “L.E.K.A.”, me vlera të mëdha historike dhe gjuhësore e drejtueme nga jezuitët.
Në vitin 1910 botohën në Shkodër fletoret “Bashkimi”, “Koha”, “Besa Shqiptare”, “Taraboshi”, “Posta Shqyptare” dhe në vjetin 1923 “Ora e Maleve”, gazeta ma me vlerë e të gjitha kohëve, ku, shkruajnë penat ma në za të të gjithë Shqipnisë.

Aktiviteti atdhetar u shfaq kryesisht nëpërmjet shoqnive të ndryshme të krijueme për qellim kulturor e arësimor, po berthama shpirtnore ishte gjithmone dashnia për Atdhé. Këta ideale lulëzuan në Shoqninë “Bashkimi”, të thëmelueme në vitin 1899 nga Imzot Preng Doçi, Abat’i Mirditës, Shoqni e cila në vitin 1908, në Kongresin e Manastirit, do t’i dhurojë popullit shqiptar Alfabetin e Gjuhës Shqipe, thëmelue nga At Gjergj Fishta.
Një rol të madh kulturor luajti edhe Shoqnia “Agimi”e thëmelueme nga Don Ndre Mjedja në vitin 1901. Kjo shoqni përmblidhte pothuaj të gjithë intelektualët shkodranë.
Në vitin 1900 në Shkodër thëmelohet Organizata e parë Sindikaliste, e cila në vitin 1901organizon grevën e parë të puntorisë. Sindikalistët shkodranë janë të parët që në vitin 1905 festojnë ditën e 1 Majit, ditën e punëtorit.
Në vitin 1903, po në Shkodër hapet një shkollë nga italianët për mjeshtri të ndryshme si farmacistë, rrobaqepës, argjentarë, fotograf, tregëtarë, etj.

Asht ndër fotografët e parë Kel Marubi, që ruan në arkivin e tij historinë e pashkrueme të Shkodrës. Ma vonë ky mjeshter pasohet nga Shan Pici, Dedë Jakova, Raboshta dhe A. Nenshati. Thesari i madh i tyne sot ruhet në Fototekën “Marubi”.
Në vitin 1905 krijohet nga jezutët shoqnia e parë sportive e futbollit. Asht ajo shoqni që ma vonë lindi të madhin Loro Boriçi e brezni të tana sportive.
Që në thëmelimin e shkollave të jezuitve dhe françeskanve aty u ngritën Muzeumet me grumbullime arkeologjike, të cilat ruajtën vlera të çmueshme në arkivat e tyne deri në vitin 1945. Aty punoi edhe thëmeluesi i arkeologjisë shqiptare At Shtjefën Gjeçovi.
Françeskani Tomë Markoci, ishte i pari që thëmeloi një bandë muzikore, rreth vitëve 1882, që dha shfaqje në oborrin e Kishës Kathedrale të Shkodrës.

Në vitin 1917, asht At Martin Gjoka që plotëson orkestrën e parë muzikore me afro 90 vegla dhe një grup koral. Në vitin 1922, po ky muzikant thëmelon bandën e plotë me 42 vegla dhe me uniformën e saj. Nga duart e tija u zgjodhën dhe u prëgatitën kompozitorët e mëdhaj Prenkë Jakova, Çesk Zadeja, Filip Mazrreku, Tonin Harapi, etj. dhe në fidanishtën e tij u rrit lulja e artit shqiptar, kangëtari i madh Lukë Kaçaj. Në fillim të shek.XIX në shtepitë katolike të Shkodrës kishte 28 pjanoforta.

Në vitin 1912, At Shtjefën Zadrima, sjellë në Shqipni Kinematografinë për rininë dhe mbas tij, në shtator t’atij viti asht piktori Kol Idromeno që vendosë edhe një tjetër.
Në vitin 1923, po në Shkodër, hapët ekspozita e parë e piktorëve shkodranë me pjesëmarrje të Kol Idromenos, Ndoc Martin Camaj nga Dukagjini, Simon Rrota, Lajde Muzhani dhe Zef Kolombi. Pjesëmarrja e zonjës Lajde bani jehonë të madhe. Këta piktor mbetën të pavdekshëm në historinë e artit shqiptar me veprat e tyne atdhetare.

Kuvendi i françeskanëve të Shqipnisë ishte çerdhe ku hanin bukë me djathë: Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Çerçiz Topulli, Mustafa Qulli, Hasan Prishtina, Bajram Curri, Isa Boletini, Avni Rustemi, Mehdi Frashëri, Kristo Floqi, Faik Konica, Lef Nosi, etj. tue mos harrue se nën zhgunin e At Pal Dodës shpetoi kokën edhe Mbreti Ahmet Zogu i I-rë. Deri vonë (1944), asht ruajtë dhoma ku flente miku i posaçem i këtij kuvendi atdhetari i madh Dedë Gjo’Luli, kreshniku i Bratilës së 1911, i cili edhe asht varrosë në Kishën e tyne.

Nuk ka asnjë veprimtari shoqnore, kulturore dhe politike të popullit shqiptar, ku mos të jenë pjesëmarrja e atdhetarëve shkodranë. Nuk ka asnjë vepër madhore për Liri e Pavarësi ku mos të jenë prania e armëve të malësorëve të Veriut, apo mendjet e mprehta të atyne Burrave që mbetën të përjetëshem në historinë e lavdishme të Shqipnisë. Ka njeri që nuk njeh Pashko Vasën, Filip Shirokën, Anton Xanonin, Zef Jubanin, Dasho Shkrelin, At Mati Prennushin, Luigj Gurakuqin, At Gjergj Fishtën, Mati Logorecin, Don Ndre Mjedjën, Imzotët: Lazër Mjedja, Luigj Bumçi, Jak Serreqi, Gaspër Thaçi, Frano Gjini, Vinçenc Prennushi, etj. etj. lista e të cilëvet asht e pafund ashtu si vepra e tyne atdhetare.

Brezi i intelektualëve të Shkodrës mund të thohët se asht i papërsëritëshem. Aty ka lulëzue arësimi, mjekësia, drejtësia, kultura, arti, sporti, tregëtia, ekonomia e pse jo, ajo që ishte fryma e lirë jetëdhanëse e Shkodrës: “Mirëkuptimi ndërmjet besimëve”.
Në këte përshkrim të shkurtë nuk mund të përfshi të gjithë emnat e intelektualëve shkodranë, ose jo shkodranë, por që, kontributin e tyne kulturor dhe atdhetar e dhanë në Shkodër, e, sigurisht tue i kërkue ndjesë ndonjë përsoni që do të mbetët jashtë, unë do të rreshtoj disa nga ata që kanë lanë gjurmë të pashlyeshme në gurët e daltuem të “Rozafës”:
Arkitekti dhe piktori Kolë Idromeno.

Mësuesit e vjetër Gegë Kodheli, Gjergj Benussi (1836), Gjon Shkrumi, Jak Speci, Zef Kamsi, Shor Markja, D.Ejëll Radoja, D.Babi etj.
Mjekët Gjon Saraqi, Lush Pogu, Federik Shiroka, Pjetër Prela, Luigj Radoja, Jul Koliqi, Basria, Abdullahi, Spahia, Dhimitër Lluka, Karagjozi etj.
Ekonomistët Zef Shiroka, Rrok Gera, Luigj Koliqi, Niko Gurashi, Gjon Kamsi.
Juristët: Vëllaznit Baltasar e Zef Benussi, Emid Tedeschini, Kolë Dhimitri, Muzafer Pipa, Paulin Pali, Eduard Suma, Pjerin Koliqi, Sandër Kraja etj.
Tregëtarët Ulqinaku, Fasli Ademi, Rroji, Nikshiqi, Man Tepelia, Zef Muzhani, Cuk Simoni (përkëthyes i librit “Pinoku”), Shkreli, Tef Pogu, etj.
Muzikantët Palok Kurti (edhe kompozitor), Kol Mati Tukja, Pjetër Gjini (humorist dhe kompozitor), Kol Lufi, Tish Koja, Kol Gurashi etj.
Humoristët Kol Tivari, Zef Hila , Ndrek Mini, Filip Daija.
Pra, me të drejtë shkruan M.Barleti: “Shkodra asht syni i krejt Principatës.”
Ky sy duhej qorrue!
Ky ishte pikësynimi i pushtuesve shovenist serb të 1913, dhe i të gjithë pushtimeve të zeza që ka kalue e vazhdon me kalue Shkodra!

Të gjitha shtetët fqinjë gjithmonë kanë pasë pikësynimet e tyne shoveniste ndaj Tokës Shqiptare. Këta pikësynime sot ma shumë se asnjëherë ballafaqohen me veprat makabre të kryeme në dam të Popullit dhe të Shtetit Shqiptar. Tue kalue vetëm në disa data kryesore të shek.XX do të shohim qendrimet e turpëshme të shovenistëve sllavë, grek dhe italian e pse jo edhe përkrahjen e tyne nga Fuqitë e Mëdha. Këte e vërteton edhe sot harta e Shtetit Shqiptar. Shqipnia asht i vetmi Shtet në Botë që kufini shtetnor i sajë asht vendosë gjithkund përreth në tokat e saja dhe të banueme me popullsitë tona autoktone shqiptare, që kanë pasë gjithmonë gjuhë amëtare Gjuhën Shqipe.

Në vitin 1913 Shkodra mbahët 7 muaj e rrëthueme nga Mali i Zi e Serbia dhe detyrohet me u dorëzue me dt. 24 Prill 1913, pikërisht kur Shqipnia me 28 Nandor 1912 shpallë Pavarësinë Kombëtare. Me 14 maji Konferenca e Ambasadorve të Londres i dëboi.
Me 27 Qershor 1915, kur plasë Lufta e Parë Botnore, malazezët hyjnë në Shkodër.
Me 22 Janar 1916, forcat Austro-Hungareze hyjnë në Shkodër dhe dëbojnë trupat pushtuese të Malit të Zi dhe Serbisë.

Me 11 Mars 1920, Shkodra bashkohet me Qeverinë e Shtetit Shqiptar, me qendër në Kryeqytetin e ri Tirana. Pa kalue 6 muaj detyrohet me përballue edhe një sulm tjetër nga Serbia, në luftën e njohtun të Koplikut. Në vitin 1921 – 24, Shkodra asht vatra e shkëndijave të luftës për Demokraci.
Me 27 Dhetor 1923, Opozita Shqiptare fiton votimet për Asamblenë Kushtetuese, dhe me 31 Maji 1924, forcat e Revolucionit Demokratik marrin qytetin të kryesueme nga Ndok Gjeloshi, dhe marrshojnë e hyjnë në Tiranë. Fan S.Noli asht Kryeministri i Shqipnisë Demokratike. Janë pak e aspak shtete në Evropë që njohin qeverisjen Demokratike!

Ramja e Qeverise Demokratike të Nolit, rrokullisë në vorrin përjetëshem të gjitha përpjekjet e Opozitës për Demokraci të vërtetë dhe, bashkë me té vdesë përgjithmonë edhe jeta politike në Shkodër. Monarkia nuk u prit mirë nga populli shkodranë, por edhe lëvizjet që u organizuan kundër saj (1926), deshtuan tue u shtypë me gjak e varje në litar.

Në vitin 1934, në Shkodër formohet grupi i parë komunist i drejtuem nga Zef Mala.
Në këte grup militonin shumë të rinjë, punëtorë dhe militantë të njohtun komunistë si: Tuk Jakova, Vasil Shanto, Qemal Stafa, Ndoc Mazi, Naim Gjylbegu, Jordan Misja, Vaso Kadija, etj. etj. pjesa dermuese e të cilëve ranë dëshmorë para mbarimit të luftës.
Viti 1939, hapë fletët e turpëshme të qellimeve të vjetra të shovenistëve italianë, tue sjellë në Shqipni pushtimin ushtarak të 7 Prillit. Pushtohet edhe Shkodra.

Konsulli italian Meloni në kujtimet e tij shkruan:
“....Në shkollat e Shkodrës të drejtuara nga Françeskanët dhe Motrat Stigmatine ...propagandoheshin ndjenja të një nacionalizmi të ekzagjëruar, antipatie e urrejtjeje ndaj Italisë...”. Asnjëherë kjo përshtypje nuk u botua për 50 vjet në Shqipni! E, pse?...
Lufta e Dytë Botnore, me 29 Nandor 1944 sjellë me vete bashkë me fjalën “çlirim”, até që pritej nga të gjitha forcat përparimtare të Shqipnisë: Katastrofën ma të madhe që ka njohtë historia 2500 vjeçare e të gjitha pushtimëve të qytetit të Shkodrës. Nga të gjitha ata fakte e data që keni lexue deri tashti vëreni: Në Shkodrën e katër gjimnazeve, dy seminareve të larta fetare, dy spitaleve, dy kinemave, dy teatrove, e të 29.000 banorëve dritëdhanës të Shqipnisë:

Në Janar të vitit 1946, Shkodra kishte NJËZETEGJASHTË BURGJE....
Shkollat fetare u mbyllën, kinemat vlenin vetëm për salla gjyqi, teatrot demaskonin thëmeluesit e tyne, shtypi u ndalue me ligjë....Radio njoftonte vetëm vrasjet e kryeme ndër përpjekjet me çetat atdhetare të malëvet apo ata që u pushkatonin në Zallin e Kirit!....Ndër dyqane ngjiteshin çdo ditë ndër vetrina afishët me listat e pafund të të pushkatuemve....
Terror, burgje, hetuesi, vrasës, trathtarë, armiqë, profesorë, oficerë akademistë, mjekë, avoketën, klerikë, farmacistë, tregëtarë, malësorë, strehues, fshatarë të varfër, kryetarë këshillash të luftës të lidhun përdore me bajraktarë, ballistë, zogistë, dezertorë, antikomunistë, partizanë e shka nuk kishte ndër lajmet e pushkatimëve të ditës?....

U ba një përpjekje për ruajtjen e trojeve shqiptare me 14 Shtator 1943, nga atdhetarë të përkushtuem me “Besëlidhjen e Veriut”, organizatorët e së cilës ishin Gjelosh Luli, Muharrem Bajraktari, Dodë Nikolla etj. dhe vetë qellimi i Programit të saj ishte: “Mbrojtja e kufinjve të soçëm të Tokës Shqiptare” kuptohet krejt në kundershtim me marrëveshjen e Partisë Komuniste Shqiptare të thëmelueme nga mercenarët jugosllav Dushan Mugosha e Miladin Popoviq, Parti e cila, që në themelim kishte trathtue idealet e Popullit Shqiptar tue hjekë dore nga Kosova, Hoti, Gruda, Maqedonia, Çamria, Vorio-Epiri etj. vetëm për me sigurue kolltukët e drejtuesve të ardhëshem të “Pushtetit Popullor”, që po delte nga lufta. Kështu, Enver Hoxha siguroi Pushtetin dhe simpatinë e shtetëve fqinjë, si dhe të të gjithë satelitëve të Bashkimit “lavdishëm” Sovjetik, të drejtuem nga “Baba” i të gjithë komunistëve shqiptarë, Stalini “i Madh”, tue njohtë zyrtarisht ata kufinjë të turpëshem të vitit 1913, kufinjë që mbetën të palëvizëshem edhe sot.

Me këte veprim nuk u pajtue asnjë krahinë e Shqipnisë, gja të cilën e vërtetojnë: Kryengritja e Vermoshit në 12-13 Janarit 1945, nga Prenke Cali, ajo e Koplikut me 13-14 Janarit 1945, nga Llesh Marashi, Lufta e Berdicës dhe e Anës së Malit në Shkurt të 1945, e drejtueme nga Jup Kazazi dhe Abaz Ermenji. Organizata e Parë antikomuniste “Bashkimi Shqiptar” me kryetar Mark Çunin, në Maji të 1945. Kryengritja e Postribës me 9 shtator 1946, Çetat e atdhetarëve të Alpëve ndër shpellat e Dukagjinit, Pukës, Mirditës, Dibres, rrethinave të Tiranës, Shqipnisë Qendrore, Elbasanit, Kavajës, nga Gjergj Vata, Pal Thani, Mark Mala, Nik Sokoli, Ndue Pali, Gjon Destanisha, Martin Sheldija, Mark e Llesh Gjo’Marku, Sulë Selimja, Muharrem Bajraktari, Mark Zef Pali, Alush Lushanaku, H.Frashëri, Gjon Mark Ndoi, vëllaznit Mirakaj, Hamid Matjani e deri në thellësi të Kosovës me drejtuesit lëgjendarë Ymer Berishën, Marije Shllakun, Kol Parubin, Gjergj Martinin etj. Kjo rezistencë heroike shtrihej deri poshtë në Vlonë e gjetkë me drejtuesit heroikë Lepenicajt etj. rezistencë e cila u shkrue vetëm me gjak të pastër Shqipesh....

Duhet theksue se rezistenca në këto krahina vazhdoi deri në vitët 1954.
Edhe pse marrdhanjet me Jugosllavinë Titiste u ndërprenë në dukje, politika e qeverisë komuniste të Tiranës asnjëherë nuk ka ndryshue kursin e sajë ndaj shovenistëve sllavë fqinjë, madje, atë politikë në interesin e tyne ndjekin edhe mbasardhësit e sotëm, për mos me thanë se sot: edhe me “letra” të hapuna! Këtu nuk kam përfshi asgja nga politika e ndytë e komunistëve në fushën ekonomike, mbasi ajo që u ba me tregëtarët shqiptarë, tue iu marrë me teneqe vajit-gurit napolonat ar, boshatisjen e arkave të grave shqiptare me unaza e gurë të çmueshëm dhe të gjitha bashkë me vlerat muzeale të Gjeçovit, nga françeskanët e jezuitët dhe tue i nisë për Jugosllavi e Bashkimin Sovjetik, bashkë me mallin e tregëtarëve shqiptarë në këmbim me hekra të ndryshkun të fabrikave të carve.

Mbas asaj që u ba me Atdhetarët dhe familjet e tyne do t’ishte e vorfën fjala me shpreh gjendjen e mjerueshme të fshatarit apo të bujk-robërve koperativistë shqiptarë, të cilët arritën të punonin vetëm për 15 cent (Au) në ditë, në vitin 1985.
Ajo që u ba me inteligjencën përparimtare shkodrane në veçansi dhe me krejtë atë brez të kulturuem n’Evropë, të cilët vetëm mund të andrronin, por pa shpreh dhe krye asnjë vepër kundër shtetit, asht GENOCIDI ma i tmershëm dhe i shemtuem që mund të njohë historia e Shek.XX-të në krejt vendët e Lindjës komuniste, tue përfshi edhe Kinën.

Shpartallimi i ndërgjegjës së njeriut dhe mosnjohja e asnjë të DREJTE ose LIRIE NJERËZORE, deri në shpalljen me ligjë: SHQIPNIA SOCIALISTE – SHTET ATEIST, asht përdhunimi ma i madh barbar që i asht ba ndërgjegjës së njeriut në shekuj.
E vetmja Opozitë e njohtun dhe e haptë për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të Njeriut në Shqipni me format ma demokratike kje Kleri Katolik Shqiptar.
Ja dhe fakti i përfundimit të Tij:

STATISTIKË E PËRSEKUCIONIT TË KLERIT KATOLIK SHQIPTAR MBAS VITIN 1944:

Në vitin 1944 Shqipnia kishte pak ma shumë se 200 klerikë katolik shqiptarë tue përfshi edhe tokat shqiptare në Mal të Zi, Hot, Grudë dhe Kosovë. Në statistikën e poshtshenueme nuk përfshihën vrasjet e bame nga komunistët jugosllav mbas vitit 1944, tue u konsiderue si krime të kryeme nga autoritetet qeveritare jugosllave. Kjo statistikë e përpilueme nga Fritz Radovani në vitin 1993, pjesërisht u botue në librin “MARTIRIZIMI I KISHËS KATOLIKE SHQIPTARE 1944-1990”, libër i cili Ju dhurue Papës Gjon Pali II - me rastin e vizitës së Tij në Shqipni, me 25 Prill 1993.

Klerikë të pushkatuem:
Janë 31 klerikë, ku përfshihen: 4 Ipeshkvij, ndër të cilët Imzot Frano Gjini ishte Regjent i Delegacionit Apostolik në Shqipni. 1 Provinçial i Françeskanëve të Shqipnisë, 1 Rektor i Kuvendit Françeskan, 1 Rektor i Jezuitëve të Shkodrës dhe 1 Zv. Provinçial i Jezuitëve të Shkodrës. Këtu përfshihet edhe 1 seminarist. Mosha mesatare e Tyne ishte 47 vjeç, kanë ba 258 muej hetuesi ose 21 vite të gjithë sëbashku. Shumica nuk ka dalë në gjyqe publike dhe nuk i asht ndigjue gjyqi nga populli.

Klerikë të mbytun ndër tortura:
Janë 8 klerikë, ku përfshihet edhe 1 fratel.
Mosha mesatare e tyne ishte 50 vjeç, kanë ba 68 muej hetuesi ose 5 vite e gjysëm.

Klerikë të mbytun pa gjyqe ndër burgje ose kampe shfarosje:
Janë 4 klerikë, ku përfshihet 1 Ipeshkëv.
Mosha mesatare e Tyne ishte 56 vjeç, kanë ba 56 muej hetuesi dhe së bashku me vitët që kanë vuajtë dënimin janë kenë gjithsejt 18 vjet.

Klerikë që vdiqën pak muej mbas hetuesisë:
Jane 3 klerikë. Mosha mesatare e Tyne ishte 52 vjeç. Kanë krye së bashku 3 vjet hetuesi dhe kanë vdekë si pasojë e torturave të Sigurimit Shtetit.

Klerikë që vdiqën në burgje e kampe shfarosje:
Janë 20 klerikë, ku përfshihën 3 Ipeshkvij.
Mosha mesatare e Tyne ishte 56 vjeç.
Kanë krye 156 vite burg dhe punë të detyrueme ndër kampet e shfarosjes deri ditën e vdekjes së Tyne.

Klerikë që vdiqën mbasi kryen dënimet ndër burgje e kampe shfarosje:
Janë 38 klerikë, tue përfshi edhe 2 fratela.
Të gjithë së bashku kanë vuajtë 315 vite burg.

Klerikë që kanë vuajtë shumë vite burg dhe janë kenë në sherbim të Fesë në vitin 1993:
Janë 25 klerikë, ku përfshihen 3 Ipeshkvij.
Kanë krye 363 vite burg dhe punë të detyrueme në kampet e shfarosjes.
Motra që u burgosën dhe janë në sherbim të Fesë janë dy.

Të gjitha vitët e hetuesisë, burgut dhe vuajtjes së Tyne në kampet e shfarosjes komuniste janë kenë 881 vite, ose gati 9 SHEKUJ.

Prej 200 klerikëve shqiptarë në vitin 1944, janë pushkatue dhe mbytë ndër burgje 66 klerikë, arrestue dhe vuajtë shumë vite burg janë 65. Gjithsejt 131 klerikë.

Kanë krye studimet e larta në 24 Universitete të ndryshme të Evropës në 450 vjetë studime. Të gjithë janë përfshi në GENOCIDIN KOMUNIST vetëm se ishin KLERIKË KATOLIKË DHE ATDHETARË SHQIPTARË.

U mundova me Ju shpjegue se vij nga Shkodra...
Mund të keni njohtë shumë shkodranë. Këta për të cilët kam shkrue këtu ishin Ata që me të vërtetë u quajtën BURRA ! Ka mjaftë shkodranë të mirë edhe n’Australi, ka edhe të dobët, por nuk duhën përjashtue edhe të këqinjtë, madje, edhe shumë të këqinjë, e këta, janë pikërisht ata që kryejnë vepra te dobëta dhe tue mos kenë fare shkodranë, paraqitën si të tillë në shoqni. Prej këtyne gënjeshtarëve dhe mashtruesve ka ma shumë në gjithë globin!
Prandej mbetët aktual mesazhi i Mjedjës:
“O shqipe, o zogjët e malevet, kallxoni!”