Po në SHBA, pse nuk rriten çmimet?

Po bëhet më shumë se një dekadë që çdo fund viti, shqiptarët përballen me "çmendurinë" e rritjes së çmimeve në treg. Rriten çmimet e gjelave të detit, rriten çmimet e ushqimeve tradicionale të darkës së Vitit të Ri, rriten çmimet e lodrave për fëmijë, dhe rritet ndopak për inerci edhe çmimi i ndonjë produkti tjetër. Dhe çdo fund viti, Banka e Shtetit dhe specialistë të ekonomisë mundohen të shpiegojnë se, në një ekonomi tregu, kur kushtet e tjera që influencojnë çmimet nuk ndryshojnë, kjo rritje vjen si pasojë e rritjes së përkohshme të kërkesës për produktet tradicionale të festës. Dhe si kurë për "çmendurinë" e çmimeve, ata sugjerojnë moderimin e blerjeve nga konsumatorët në fund të vitit.

Këtij sugjerimi të Bankës së Shtetit, shumë shqiptarë të thjeshtë, por edhe disa ekonomistë, i kundërvihen me pyetjen "Po përse nuk rriten çmimet në SHBA gjatë Festës së Falenderimeve apo Krishtlindjes?" Duke iu referuar SHBA-së, ata praktikisht duan të thonë se, përderisa fenomeni i rritjes së çmimeve nuk ndodh në ekonominë më tipike të tregut në botë, nuk ka pse të ndodhë edhe në Shqipëri. Sipas tyre, një mekanizëm tjetër fshihet pas këtij fenomeni shqiptar. Dhe ky mekanizm, pretendojnë ata, është monopolizimi i tregëtisë së mallrave të konsumit të gjërë.

Duke qënë një ekonomist që ka 13 vjet që studion, punon, e jeton në SHBA, por që shkruan herë pas here në gazetat shqiptare, mendoj se më takon të shkruaj ca rreshta në shqip për t'iu përgjigjur publikisht pyetjes "Përse nuk rriten çmimet në ShBA gjatë Festës së Falenderimeve apo Krishtlindjes?"

Në SHBA, tregu i shitjes me pakicë zotërohet nga kompani gjigande, të cilat furnizohen nga prodhuesit e shumtë të produkteve të konsumit të gjërë. Për shembull, kompania "Wal-Mart" ble rreth 20% të të gjithë mallrave të konsumit të gjërë që prodhohen në botë. Ndërsa, krahasimisht, tregtari më i fuqishëm shqiptar ndoshta nuk ble as një të qindmijtën. Fuqia e madhe blerëse e Wal-Mart-it e bën atë të ushtrojë presion mbi prodhuesit e mallrave të konsumit që ata të ulin çmimet e shitjes me shumicë. Që do të thotë se kostoja e produkteve që Wal-Mart-i shet me pakicë ulet.

Në prag të Festës së Falenderimeve apo Krishtlindjes, kompanitë e shitjes me pakicë si Wal-Mart-i etj., të intersuara të rrisin volumin e shitjeve gjatë festave, porosisin sasira shumë më të mëdha produktesh në prag të tyre. Kjo i jep mundësinë atyre që t'i blejnë produktet nga prodhuesit me skonto të ndjeshme. Duke u ulur kostoja e produkteve që ato shesin, kurba e ofertës zhvendoset djathtas dhe e ndërpret kurbën e kërkesës në një pikë ku çmimet janë më të ulta, por edhe ku sasia e produkteve është më e madhe. Pra, atë që kompanitë e shitjes me pakicë "e humbasin" nga ulja e çmimeve, e mbulojnë dhe e tejkalojnë me atë që fitojnë nga rritja e volumit të shitjeve.

Po në qoftë se këto kompani, ashtu si tregtarët shqiptarë, do të zgjedhnin stratëgjinë e rritjes së çmimeve në vend të uljes së tyre, ç'do të ndodhte? Përgjigja është e thjeshtë: Volumi i shitjeve do të binte. Pse? Sepse struktura e të ardhurave të konsumatorëve amerikanë e bën elastike kërkesën e tyre për mallrat që shiten në prag të festave të fundvitit.

Kështu, në SHBA, rreth 10% e familjeve mund të jenë aq të varfëra sa që, edhe po të ulen çmimet, nuk blejnë dot më shumë se një dhuratë në vit për fëmijët. Një 10 përqindësh tjetër është aq i pasur sa nuk ndikohet fare nga çmimet. Ndërsa pjesa e mbetur e familjeve (80%) ndikohet shumë nga çmimet - sa më të ulta të jenë ato, aq më shumë dhurata për çdo fëmijë të tyre (dhe të të afërmve) blejnë. Duke ditur këtë strukturë të të ardhurave mesatare të familjeve amerikane, kompanitë e shitjes me pakicë janë të vetdijshme se kurba e kërkesës është elastike për shumicën dërrmuese të produkteve që shesin. Dhe ato e dijnë mirë se kur kërkesa është elastike, një rritje e çmimeve nga ana e tyre, do të sillte uljen e volumit të shitjeve.

Në vijim, ofroj dy shembuj që e ilustrojnë elsticitetin e kërkesës në SHBA. Në ditën e parë të sezonit të blerejeve për Krishtlindjen (është dita kur mund të kapen çmimet më të ulta të sezonit), ime shoqe bleu nga pesë dhurata për secilën vajzë. Në qoftë se shitësit do t'i kishin ngritur çmimet, në vend që t'i ulnin, ajo ndoshta do të blintë vetëm nga dy-tre dhurata për secilën vajzë. Ndërsa ca ditë pas Festës së Falenderimit, ne hodhëm në plehra gjithato ushqime që na kishin bllokuar frigoriferin. Po të kishin qënë çmimet të kripura, ne do të ishim treguar më të kujdesshëm në blerjen e ushqimeve për darkën e Festës së Falenderimit. Pra, do të kishim blerë më pak ushqime.

Po në qoftë se ne do të kishim qënë të varfër, si do të kishim vepruar? Kam bindjen se, PAVARSISHT NGA ÇMIMET, do t'i kishim blerë vajzave VETËM nga një dhuratë për Krishtlindje dhe do të kishim blerë VETËM një minimum të domosdoshëm të ushqimeve për Festën e Falenderimit. Ndërkohë, gjatë vitit, nuk do t'ia kishim lejuar dot vetes atë lluks.

Po në qoftë se 80% e amerikanëve do të kishin qënë aq të varfër sa të mos ishin në gjendje të blinin më shumë se një dhuratë për fëmijët (për krahasim, 80% e shqiptareve mund të konsiderohen aq të varfër), ç'do të kishte ndodhur? Ashtu si në Shqipëri, kurba e kërkesës do të kishte qënë shumë më inelstike në sezonin e festave edhe në SHBA. Si rrjedhim, ulja e çmimeve nga kompanitë e shitjes me pakicë nuk do të sillte rritje të volumit të shitjeve.