Paqja institucionale - a dimë ta administrojmë atë?

Ndoshta për shumë lexues shtrimi për diskutim i kësaj çështjeje tingëllon pak i çuditshëm, por drejt kësaj pyetjeje të shtyn shfletimi i faqeve të gazetave të përditshme, që kohët e fundit jo pak po merren me marrëdhëniet midis presidentit Moisiu e kryeministrit Nano dhe me rralle me liderin e opozitës Berisha, sidomos pas qetësimit formal të debatit politik në lidershipin e shumicës së majtë. E veçanta e këtyre shkrimeve është nga njëra anë trajtimi i marrëdhënieve të presidentit me kryeministrin si një flirt politik dhe pozicionim i njëanshëm i tij në favor të kryeministrit. Nga ana tjetër, për marrëdhëniet e presidentit me liderin e opozitës Berisha bëhen përpjekje për të theksuar faktin se ishte ky i fundit qe propozoi Moisiun në këtë detyrë të lartë, gjë që sipas kësaj logjike duhet të çojë tani në denoncimin e qëndrimeve politike e institucionale, publike ose jo, të kreut të shtetit, sidomos gjatë zhvillimeve të javëve të fundit në PS.

Përtej kësaj panorame të sipërfaqshme mund të lexohen lehtë mbështetja e hamendjeve, të pavërtetave, deri dhe e shpifjeve të hapura e qëllimkëqija rreth kësaj teme, që jo rrallë zënë vend ne faqet e shtypit periodik e të përditshëm, në interesa politike momentale e pse jo edhe në interesa individiduale të disa prej protagonistëve të jetës politike në vend. Kështu, paraprakisht mund të themi se një trajtim i tillë përbën në thelbin e vet fazën e fundit të çlirimit të institucioneve të shtetit tonë nga një sëmundje e njohur e foshnjërisë politike të shoqërisë së hapur - personalizimi i institucioneve, dominimi i dhunshëm dhe pengimi për shkak të pushtetit real të pakontrolluar apo të presupozuar nga konkurrenca e ideve dhe e alternativave për llogari dhe në favor të qytetarëve, votuesve e taksapaguesve.

Nuk e teproj të them se koha e liderve të fuqishëm e karizmatikë, me pushtete të shumta të përqendruara ne një dorë, nëse me të drejtë në vendet si yni tingëllon pak a shumë si reminishencë e së kaluarës totalitare, në vendet me demokraci të konsoliduar po zbehet gradualisht. Personalisht jam i prirur të besoj se nuk gjendet kollaj ndonjë shqiptar me mend apo "qytetar mesatar", siç thuhet rëndom në literaturë, që të mos jetë lodhur nga fërkimet dhe konfliktet artificiale dhe pa motive reale midis institucioneve të shtetit tonë; midis pozitës dhe opozitës si pjesë integrale të një qeverisjeje në sistemet demokratike; nga "ndeshjet" midis burrave të shtetit, sidomos atyre që janë në pozicionet kyçe - president, kryeministër, dhe lider i opozitës së radhës.

Për më tepër që pranohet gjërësisht se konflikte dhe "beteja" të tilla çojnë në mënyrë të pashmangshme në ngadalësimin dhe në ngecjen e reformave, në harxhimin e energjive (jo vetëm bojë, letër gazetash e kohë televizive) në debate shterpë dhe pse jo, kur zgjasin edhe në cënim të imazhit të institucioneve të shtetit në sytë e vendeve mike, të investitorëve, etj. Ata politikanë a lobe politike që përpiqen me çdo mjet të nxitin luftën e mundësisht konfliktet politike ndërmjet institucioneve të larta të shtetit, në të vërtetë harrojnë diçka shumë thelbësore që është edhe abc-ja e ekzistencës së institucioneve, harrojnë se këto të fundit nuk janë ndërtuar që të rivalizojnë në duele bajlozësh me njëri-tjetrin, detyrë kjo e natyrshme (kur përdoren mjete demokratike) për partitë e grupimet e ndryshme politike. Institucionet plotësojnë njëri-tjetrin, janë pjesë e së njëjtës makinë shoqërore që quhet shtet i së drejtës dhe e ushtrojnë pushtetin në emër të qytetarëve. Ndërsa në rastin e rivalitetit institucional, "qytetari mesatar", në radhë të parë e krejt natyrshëm, nuk mund të mos shqetësohet njëkohësisht si për fatin e pushtetit të deleguar përmes votës së tij, ashtu edhe për mënyrën e përdorimit te taksave e fondeve të tjera publike.

Dihet e pranohet botërisht se institucionet në përgjithësi dhe administrata publike në veçanti si pjesë integrale e shtetit janë ndërtuar, funksionojnë dhe paguhen pikërisht për të prodhuar të mira publike - qeverisjen si produktin kryesor të tyre dhe kurrsesi për të kënaqur egon individuale të cilitdo lideri politik, sado i rëndësishëm të jetë ai ose ajo për momentin, apo për të ngritur gracka dhe për të shqyer politikisht e publikisht njëri tjetrin. Ky është deri-diku edhe shpjegimi për faktin se përse qytetarët shqiptarë, të zhgënjyer nga politika e së shkuarës deri në zgjedhjen e presidentit Moisiu një vit më parë, politikë që, veç të tjerave, gjeneronte pafundësisht konflikte e që bazohej në denigrimin mediatik të institucioneve që nuk mbështesnin interesat e liderve apo që ishin nën kontrollin e kundërshtarit politik, nga njëri votim në tjetrin iu ishte larguar kutive të votimit. E për fat të keq, kjo ndodhte në një kohë kur, krahas me përparimin drejt ekonomisë së tregut dhe shoqërisë së lirë, duhej të kishte ndodhur e kundërta.

Duke iu referuar përpjekjeve të disa politikanëve e lobeve politike të interesuara për të krijuar situatë luftarake e mundësisht edhe konflikte institucionale edhe kur për shumë arsye kjo është e pamundur, me të drejtë lind pyetja: kush fiton dhe kush humbet nga paqja aktuale institucionale midis institucioneve kryesore kushtetuese të shtetit tonë?. Përgjigja e kësaj pyetjeje përbën në të vërtetë edhe argumentin kryesor të shtruar në fillim të këtij shkrimi. Nëse flasim për të fituar, ata janë qytetarët shqiptarë, të cilëve më shumë se fytyrat e udhëheqësve të vendit, u interesojnë punët e tyre të përditshme, mënyra se si ushtrojnë pushtetin, transparenca dhe efikasiteti në ushtrimin e tij e mbi të gjitha motivimi sa më shumë që të jetë e mundur i veprimtarisë në emër të interesave themelore legjitime të këtyre qytetarëve.

Ndonëse të humbur, si rregull, nuk mund ketë, duhet pranuar se mjedisi politik shqiptar prodhon edhe disa të tillë. Kështu për disa politikanë konsiderohet "humbje", fakti që paqja institucionale në hierarkinë e lartë shtetërore iu heq atyre mundësinë për të shfaqur vend e pa vend protagonizmin e tyre politik e publik. Eshtë e kuptueshme se, në mungesë të ideve dhe të alternativave ndonjëri humbet të drejtën që të dalë në sheshin e betejës politike, dmth humbet tribunat partiake e mediatike për çështje që kanë të bëjnë me të sotmen dhe me të ardhmen e vendit. Kjo sepse, për hir të së vërtetës, reformat ecin më ngadalë nga ç'mendojnë hartuesit e tyre, shumë të papritura shfaqen rrugës dhe për më tepër që në kohë paqeje nuk është e lehtë të krijosh ide dhe alternativa politike për çështjet apo sfidat bazë të jetës ekonomike e politike të vendit sepse paqja institucionale, më shumë se çdo gjë mundëson zgjerimin e konkurrencës politike, shtimin e protagonistëve të saj dhe ridimensionimin pozitiv të transparencës ndaj publikut.

Pra si gjykimi i atyre që ndërtojnë skenare politike për të ardhur në pushtet apo për të forcuar segmente të pushtetit që kanë, ashtu edhe gjykimi i atyre që mendojnë se ndezja e një konflikti shënon edhe rënien e gongut që interesat e tyre të realizohen, presupozohet që në kohë paqeje të jetë më racional, më institucional. Me fjalë të tjera, paqja institucionale u jep më shumë shanse të urtëve, atyre që vlerësojnë përvojën e vet dhe atë të të tjerëve dhe nuk lë shumë hapësirë për "të shkathtit" (në konceptin e zakonshëm shqiptar të kësaj fjale) për të peshkuar në ujëra të turbullta, siç ka ndodhur në raste të ndryshme në të shkuarën.

Po kështu edhe një pjesë e politikës, e "rritur" para kohe, por ende e papjekur plotësisht për një shoqëri të hapur e të bazuar në vlerat universale të demokracisë, në kohe paqeje gjendet disi e ngushtuar dhe e detyruar të njohë e respektojë vlerat universale të përvojës në profesion, në karrierën publike e politike, të perfeksionojë mjeshtërinë e të bërit politikë, më shumë se sa të ulërasë tribunave, sikurse ka bërë deri më tani, në emër të tërheqjes apo mbajtjes pas vetes së fansa-ve se sa të parimeve të demokracisë të aspiruara nga turma e qytetarët e vendit. Duhet pranuar se pjesë e mjedisit politik shqiptar janë edhe një kategori politikanësh që, falë rrethanave historike të vendit e të rajonit në këtë periudhë të trazuar të tranzicionit, mundën të mbushin xhepat për vete dhe për grupin (ndoshta fjala më e përshtatshme do të ishte klanin) e tyre.

Përvoja e vitit të fundit dhe e debateve të ndryshme politike tregon se sa më shumë vendoset e forcohet paqja institucionale në hierarkinë e lartë shtetërore, aq më shumë kësaj kategorie politikanësh iu ngushtohet hapësira për përfitime të çfarëdolloji duke filluar me ato të paligjshme, ekspozohet më qartë keqqeverisja e tyre e mëparshme ndaj një shoqërie të lodhur nga tranzicioni i gjatë e në kërkim të legjitimitetit të institucioneve të formësuara nga vota e saj, pra në kërkim të një qeverisje ndryshe. Shkurt, kjo pjesë e klasës politike tenton të mbajë gjallë tensionet, kërcënimin e rrezikut të destabilizimit të vendit dhe nuk shqetësohen aspak për fatin e forcës politike në të cilën bëjnë pjesë.

Te kjo kategori e politikanëve duhen kërkuar edhe rrënjët e "pushtimit paqësor" të një pjese të mas-medias, sepse në këtë mënyrë, edhe nëse qytetari votues i dënon këta politikanë që të largohen nga pushteti, pra nga qënia në pozitë, përmes ndikimit dhe imazhit të rremë mediatik ata shpresojnë të vazhdojnë të mbeten "në lojë", dmth të përgatiten që të rikthehen në pushtet më fuqishëm në një të ardhme të afërt, në përbërje ose jo të forcës politike ku bëjnë pjesë aktualisht. Ja përse është kaq e vështirë të administrohet paqja politike në shoqërinë e sotme shqiptare. Pa frikë mund të themi se kemi arritur në një situatë në thelb paradoksale, në të cilën imazhi i institucioneve të shtetit, e veçanërisht i hierarkisë së lartë të shtetit tonë, është më i mirë jashtë vendit se sa brenda tij. Pra, ka ardhur koha që fryma e paqes dhe e bashkëpunimit institucional të shtrihet edhe në nivele të tjera të qeverisjes, që vendi të hyjë në fushatën e zgjedhjeve të pushtetit vendor e ta zhvillojë atë në mënyrë të civilizuar dhe ndryshe nga fushatat e mëparshme.

Në këtë mënyrë do të konsolidojmë hap pas hapi institucionet e shtetit demokratik, do të tregojmë se kemi mësuar të administrojmë në mënyrë të dobishme paqen sociale, politike dhe institucionale të ndërtuar me kaq mundim, njërën nga bazat e rëndësishme të përparimit tonë ekonomik e shoqëror si dhe të integrimit euro-atlantik të vendit. Kjo do të jetë edhe sinjali më i mirë për të dëshmuar se tashmë Shqipëria e ka kaluar përfundimisht kohën e krizave; se besimi publik ndaj institucioneve të shtetit shqiptar po rritet jo thjesht e për shkak të fytyrës a të vullnetit të këtij apo të atij lideri, por kryesisht sepse këto të fundit janë më legjitime dhe me veprimtarinë e tyre po shërbejnë më mirë se dje qytetarin; se më në fund, të gjithë së bashku po mësojmë të ndërtojmë shtetin e ëndërruar të së drejtës.