Çdo përparim i gegërishtes është pjesë e pasurimit dhe lëvrimit të kulturës shqipe

-- nga Ragip Luta, Londër

Organizimi i një konference ditë më parë në Londër kushtuar gegërishtes shkaktoi reagime tek gjuhëtarë në Tiranë, ku nga disa u krahasua madje edhe me Konferencën e Londrës të vitit 1913, e cila konsiderohet përgjegjëse për ndarjen e trojeve shqiptare në Ballkan. Lidhur me këtë, flasin Dr Xhevat Lloshi, gjuhëtar nga Tirana, dhe Agim Morina, nga Instituti i Gjuhëve të Huaja Communicaid të Londrës, i cili ishte pjesmarrës në konferencë.

BBC: Zoti Lloshi, cili është mendimi juaj për konferencën, tani pas informacionit se çfarë u tha në të?

Dr. Lloshi: Pas këtij informacioni unë jam shumë i kënaqur që në fund organizatorja Stephanie Schwandner ka arritur në përfundimin të cilin e ka formuluar me këtë togfjalësh "Gegërishtja pjesë e pasurisë së shqipes". Më lejoni të them se unë do të isha shumë i kënaqur sikur vetë emërtimi, titulli i konfrencës ta kishte pikërisht këtë orientim.

BBC: Disa gjuhëtarë të Tiranës e kanë krahasuar me Konferencën e Londrës të vitit 1913. Për çfarë arsye?

Dr. Lloshi: Arsyeja është kjo: Përsëri po kthehemi tek emërtimi. Unë mendoj se emërtimi i përcaktuar si Studimi i Gegërishtes përbën një problem, i cili është në kundërshtim me atë që është thënë gjatë konferencës nga disa pjesmarrës, e që unë e përshëndes, që këtu kemi të bëjmë me një nga pjesët krahinore të kulturës shqiptare. Dhe, meqenëse është një pjesë krahinore, në një vend si Anglia, për shembull, ku informacioni siç del edhe vetë nga të dhënat e konferencës për një varg anësh të kulturës shqiptare është mjaft i ngushtë, unë mendoj që është e padrejtë të nxirret në plan të parë njëra krahinë, pa vënë në dukje që këtu kemi të bëjmë në përgjithësi me kulturën shqiptare. Tani ka këtu një përkim fatkeq, sepse, siç dihet, plot 90 vjet përpara, pikërisht në Londër u bë copëtimi i Shqipërisë. Tani, përse përsëri në Londër organizohet një konferencë e cila përmban një emërtim që na fut në një drejtim të gabuar, d.m.th. që përsëri flet për copa të kulturës shqiptare, e jo për kulturën shqiptare?

BBC: Zoti Morina, si pjesëmarrës në Konferencë, çfarë mendoni për këto që thotë zoti Lloshi për të?

Morina: Unë deri diku e kam diskutuar çështjen e asaj se si do të quhet. Megjithatë, unë mendoj se nuk ka pasur ndonjë qëndrim negativ, as ndonjë qëndrim me prapavijë politike në tërë këtë. Nëse dikush e ka shikuar së paku një herë programin, aty ka qenë zoti Friedman, zoti Robert Elsie, të cilët tërë jetën e tyre ia kanë kushtuar në një mënyrë apo tjetër shqipes, kulturës shqiptare përgjithësisht. Vetëm për hir të emrave të tyre, unë mendoj se nuk ka pasur vend për kurrfarë paragjykimi. Nëse pohimet e tilla do të kishin dalë mëpastaj, d.m.th. pas Konferencës dhe do të analizoheshin deklaratat, aty natyrisht që do të kishte pasur vend edhe për kritika, edhe për analiza, edhe për çfarëdo tjetër. Por, këto më duket pak ma kujtojnë një kohë të kaluar, kur, natyrisht, asnjëri prej nesh, ma merr mendja, nuk dëshiron më as ta diskutoj atë.

BBC: Ndoshta i gjithë keqpkuptimi rreth kësaj teme ka qenë pse ndoshta një debat i tillë nuk zhvillohet në Tiranë apo Prishtinë me pjesëmarrjen e vetë gjuhëtarëve atje. Cili është mendimi i juaj, përse këto tema nuk trajtohen atje?

Dr. Lloshi: Për këtë unë nuk marr përsipër të marr gjykim. Organizatorët, sidomos Stephanie Schwandner ka të drejtën e saj të bëjë organizimin. Nuk mund t'i imponojmë ne se ku ta bëjë dhe si ta bëjë. Por, nëse më lejoni, do të shtoj diçka tjetër. Ka një rrymë e cila kërkon të përcaktojë në mënyrë të qartë një kundërthënie midis gegërishtes si një formë tjetër gjuhësore kundrejt gjuhës së sotme standarde të shqipes. Dhe, ka një përpjekje që të bëhen dy kultura shqiptare, njëra kulturë me gjuhën standard dhe një kulturë me një gjuhë tjetër gege, të kundërvëna njëra me tjetrën. Në këto rrethana tek ne ekziston shqetësimi se mos shfrytëzohen konferenca të tilla shkencore për një prapaskenë të këtillë politike.

BBC: Më duket se zoti Morina ka një qëndrim ndaj gjithë kësaj...?
Morina: Po, unë pajtohem plotësisht që ka ide. Janë hedhur ide të ndryshme. Unë mendoj se kjo ka ardhur si përgjigje ndaj një ngulfatjeje të përgjithshme që ka ekzistuar më përpara në kulturën shqiptare përgjithësisht. Nuk është lejuar të diskutohet. Ne e dimë se çështja e standardit dhe të gjitha këto kanë qenë më të politizuara apo tejet të politizuara gjatë atyre 40-50 viteve. Dhe, tashti, këto pakënaqësi që dalin në sipërfaqe janë në të vërtetë shprehje në një mënyrë e asaj ngulfatjeje totale që ka ekzistuar. Tasht, natyrisht, ato do të shfaqen në format e tyre ekstreme.

Por, ma merr mendja që tash detyrë e gjuhëtarëve shqiptarë është që t'i shtrojnë problemet në mënyrë të mbarë dhe ata të marrin në dorë nismat, që të mos lejojnë të preken ekstremet, që të marrë kjo një prirje politike, në vend se kjo të mbetet si çështje e brendshme kulturore e shqiptarëve. Gegërishtja është pasuri e shqipes, ajo duhet të thuhet haptas prej vetë gjuhëtarëve shqiptarë, qoftë në Tiranë, qoftë në Prishtinë. Dhe kjo duhet në një mënyrë të rishqyrtohet. Por, unë mendoj se shumica prej atyre që kam lexuar, prej shkrimeve që ka Bahri Beci, David Luka, apo edhe ata që kanë qenë, p.sh. gjuhëtarët e Shkodrës, që kanë shkuar në seminar, në konferencë në Tiranë, ata kërkesën e tyre e kanë shkruar në standard.

Pra, ata që janë lojtarë më të rëndësishëm të kësaj ideje, janë për atë për çfarë ka qenë që nga 1916 e këndej, që një standard duhet të ketë, atë askush nuk mund ta mohojë, një komb normal duhet ta ketë atë, por ana tjetër e medales është që po mohohet totalisht, apo po vazhdohet të mohohet në një mënyrë apo tjetër kjo. Unë do të kisha dashur që të dëgjoj nga vetë gjuhëtarët në Tiranë dhe nga profesorët e mi në Prishtinë, të tregohen më tolerantë dhe të mos lejojnë që kjo vijë të shkojë edhe të vazhdojë e të marrë forma gjithmonë e më ekstreme. Sepse, tash çka ndodhi? Ajo që u përmbajt nga ‘72-ta e këndej, i mbylli të gjitha rrugët. Deh, tash po shkohet nga një mohim, nga një refuzim. Prej qëllimit që të krijohet një bashkim, një ngulfatje e këtillë do të stimulojë ndarjen. Pra, unë vërtetë do t'i kisha bërë thirrje gjuhëtarëve që t'i shqyrtojnë këto probleme në mënyrë shumë shumë më reale.

BBC: Zoti Lloshi cili është mendimi juaj për këtë?
Dr. Lloshi: Unë pajtohem në përgjithësi. Dëshiroj të theksoj, meqenëse jemi të detyruar t'i kthehemi historisë, edhe diçka tjetër. Jo vetëm kohët e fundit unë kam shkruaar se çdo përparim i gegërishtes është pjesë e pasurimit dhe lëvrimit të kulturës shqipe. Por, dëshiroj t'ju them se tridhjetë vjet përpara, në kohën kur me ngulm flitej vetëm për normën, vetëm për standardin, kam qenë i vetmi gjuhëtar shqiptar që kam botuar pa fund artikuj, dhe libri im për stilistikën është edhe sot në prodhim, dhe kam theksuar variacionin. Një nga kapitujt themelor dhe idetë themelore të librit tim të stilistikës është pranimi i variantit, pranimi i variacionit gjuhësor si pasuri themelore. Gjithashtu jam plotësisht dakord me idenë që duhet njëfarë hapje, që duhet rimarrë gjërat dhe studjuar seriozisht. Më lejoni të përsëris, e kam botuar një artikull të tërë dhe në konferencë fola për këtë temë "Shqipja si gjuhë e hapur dhe dinamike".