Gazetaria e kulturës në Kosovë: kyçje apo çkyçje!

-- nga Gëzim Mekuli, Oslo

"Ajo që më parë quhej pornografi, quhet sot media". Kështu u shpreh një kompozitor norvegjez rreth zhvillimit të frontit të fundit medial. Reklamat, mediat argëtuese dhe gjithashtu mediat informative janë (në një shkallë rritjeje) të ndikuara nga fotografitë erotike e seksuale, me të vetmin qëllim që të tërheqin vëmendjen e publikut ndaj produkteve, artistëve dhe substancës së lajmit.

Nuk është çështje private e institucioneve mediale që të shndërrojmë pornografinë në një ofertë malli dhe këtë të barazojmë me çdo gjë që shitet. Nëse gjinia materializohet dhe trivilalizohet, kjo, padyshim, do të ketë pasoja për tërë kulturën.

Gazetaria e keqe kulturore është ajo, kur gazetarët shtirren sikur kuptojnë diçka për diçka që nuk e kanë kuptuar, ose që pretendojnë të jenë dikushi për diçka që nuk janë. Gazetarët e kulturës duhet të jenë të ndershëm. Po qe se ekziston diçka që ai/ajo nuk e ka kuptuar, këta do te duhej ta pranojnë atë. Gazetarët e kulturës është më mirë të zhvillojnë e transportojnë dialog me recipcientet, se sa të "fryhen" e të paraqiten si më të diturit. Gazetaria e keqe e kulturës dallohet shpesh nga fjalët e saj të vështira dhe të "mira"; sa më shumë probleme që ka gazetari i kulturës për të kuptuar një prodhim artistik, aq më shumë do të ketë "letër mbështjellëse" ne artikullin e tij.

Gazetaria e mirë e kulturës veçohet para së gjithash me qartësinë dhe kuptimin e saj; vetëm ata që vetë kuptojnë, mund të shkruajnë kuptueshëm; Gazetari i mirë i kulturës rrënon barrierat, ai i keqi i ndërton ato.

Rezultati, jo procesi

Procesi i produkteve moderne, këtu tek ne është tjetërsues. Artistët janë njerëz të cilët kërkojnë lidhshmëri logjike pra çmojne dhe kërkojnë proceset; procese të cilat në një shkallë të lartë dhe mund të kontrollojnë ose edhe t’i krijojnë. Artistët, pra, janë të zënë me proceset formuese, përderisa gazetarët e kulturës duket se më shumë janë të interesuar në produktet e përfunduara. Pse ekziston ky lloj disproporti?

Proceset prodhuese moderne janë të mbyllura; ne kemi humbur kontrollin mbi funksionin dhe lidhshmërinë. Ne dimë se ora dixhitale ecën por nuk dimë se si funksionon ajo. Ne dimë se pranojmë fotografi direkte nga secili cep i botës, por ne nuk kuptojmë se si është e mundur kjo.

Aq të panjohura dhe të ngatërruara janë këto lidhshmëri sa që ne vetëm i pranojmë ato siç janë - ato funksionojnë; ne nuk merakosemi të provojmë që t’i kuptojmë këto lidhshmëri.

Turrja e gazetareve ne prodhimet e gatshme kulturore/artistike ka bërë që ne të jemi të orientuar, kryesisht, kah rezultati dhe kjo ka një element të strategjisë mbijetuese; prodhimet kemi mundësi t’i shesim si mall, përderisa proceset na rikujtojnë (jokëndshëm) në çdo gjë që ne nuk mundemi dhe nuk e kuptojmë; proceset kulturore janë kërcënuese për gazetarinë jo profesionale! Shumë pak gazetarë kanë sjellur në opinionin tonë atë që bëjnë artistët (poetët, piktorët, kompozitorët, këngëtarët...); Gazetarët tanë nuk merren me proceset krijuese!? Këta gazetare i janë nënshtruar rezultatit dhe prodhimit...

A duhet gazetari i kulturës të jetë aktivist kulturor apo gazetar profesionist? Një pyetje e tillë mund të ngjallë konflikte dhe definime rolesh: gazetari nuk mund, njëkohësisht, të jetë gazetar profesionist dhe aktivist kulturor. Ai duhet të zgjedh një rol. Ky bosht konflikti është në rritje në ditët e sotme. Dhe kjo do të formulohej kështu "Gazetarët e kulturës, para së gjithash do te duhej të kenë distancë nga jeta kulturore dhe këtë ta hulumtojë në mënyrë kritike", dhe "Gazetarët e kulturës duhet ta duan kulturën dhe ta ndiejnë një përgjegjësi të veçantë për jetën kulturore." Shtrohet pyetja: si do të ishte e mundur të mbetet distancë kritike nga ajo që ti e don dhe ndien përgjegjësi të veçantë? Ka shumë që mendojnë se gazetaria e kulturës është "e pa dhëmbë dhe jo kritike". Jo rrallë, gjatë leximit të artikujve të kulturës e që ka të bëjë me letërsinë, hetojmë një lojalitet ndaj shkrimtarëve dhe botuesve - e jo ndaj lexuesve...

Gazetarët e kulturës, sot, nuk janë gjë tjetër pos shokë e miq të artistëve, poetëve e publicistëve. Shumë gazetarë e gazetare të kulturës sonë mendojnë hapur, se është më me rëndësi të jeshë shok me personalitete të kulturës, se sa të shkruash gazetari kritike! Kemi shumë pak gazetari kritike mbi jetën kulturore. Ne veprojmë në një rreth të mbyllur, dhe njohim njëri-tjetrin shumë mirë. Kështu gazetarët e kulturës definohen si punëtorë të kulturës. Dhe kjo është një problem.

Unë kam intervistuar në mënyrë kritike një poet. Dhe kjo përfundoi me atë se ai nuk dëshironte të fliste me mua! Ambienti është i vogël. Kam vërejtur se, shume gazetarë tërhiqen nga intervista; nuk janë aq kritikë, ashtu siç kam menduar. Janë shumë xhenerozë. Pothuaja asnjë poet nuk "e duron" kritikën. Njëkohësisht gazetaria e kulturës është e varur nga populli: - poetët, botuesit e të tjerë. Shumica e gazetarëve në Oslo mendojnë se këta janë thelbësisht të kontrolluar. Gazetarët janë jo kritikë sa herë që ftohen në konferenca për shtyp (nga botuesit) dhe takojnë poetët. Sa herë që shkruajnë per ndonje botues, ata dinë se si duhet vepruar; ata duhet të bëjnë reklamë të mirë për librin e ri dhe autorin e librit. Gazetarët do të duhej të fillojnë e të kërkojnë më shumë; A do te duhej intervistuar regjisorin Dhomi para se të shfaqet premiera "Dasma arbëreshe"? A do te duhej kërkuar për të lexuar pjesët e dramës, para se gazetarët të intervistojnë atë?