Hakmarrja e Falmerajerit ndaj sulmeve të filohelenëve

-- nga Prof. Dr. Peter BARTL

Ardhja e Falmerajerit në Greqi shkaktoi një fushatë shtypi dhe sulme të pandërprera verbale kundër tij. U akuzua se nuk kuptonte greqisht dhe se paskësh shkruar një libër me "marrëzira gjermane", ku popullsia e Greqisë së sotme paraqitej si një përzierje e kolonëve barbarë nga Sarmatia, Shqipëria dhe Rusia.

Më 1836, në Shtutgart doli vëllimi i dytë i "Historisë së gadishullit të Moresë gjatë mesjetës" ku Falmerajeri sjell informacion edhe për shqiptarizimin e Greqisë. Sipas tij, dy të tretat e Moresë kanë qenë të populluara nga shqiptarë; Atikën ai e quan "Shqipëria e Re". Ky vend nuk ka asnjë lidhje të afërt me helenizmin ashtu si nuk kishin as Skocia apo distriktet afgane Kandahar dhe Kabuli (f. XXVII).

Në faqet 240-263 ai merret me historinë e shqiptarëve dhe dyndjen e tyre në Greqi. Shqiptarët i konsideron si "fragment të ilirëve" dhe për gjuhën e tyre thotë se ka ngjashmëri me atë të vllehëve (f. 245). Ajo që të bie në sy është se Falmerajeri në parathënien e vëllimit të dytë flet edhe për politikën e ditës. Ai mendon se kryengritja greke nuk kishte shpërthyer, për shkak të çrregullimeve të padurueshme, as nuk paska qenë kryekëput një vepër e popullit grek, por më tepër një lëvizje e nxitur nga jashtë. Pa ndërhyrjen e fuqive europiane ajo do të kishte dështuar (f.1).

Opinioni publik, i ndikuar nga njerëzit e ditur në Europë, dëshironte t'i shihte helenët e lashtë në kryengritje dhe priste që populli i çliruar nga dhuna turke të fitonte sërish madhështinë e dikurshme. Ekzistenca e atyre që nuk ishin helenë në Greqi u konsiderua e pavërtetë. Kapitenët dhe marinarët shqiptarë të Hidrës, për shkak të shkathtësisë e trimërisë së tyre, duhej të ishin helenë, sepse ishte e pamundur që shqiptarët të kishin cilësi të tilla (f. VI-VIII). Por, në të vërtetë, nuk kishte ndodhur kështu. Revolucioni kishte qenë "një revolucion krejtësisht shqiptar e johelen, sepse të gjitha bëmat vërtet të shkëlqyeshme, të cilat bënë bujë edhe më pas, u kryen nga luftëtarët e popullit shqiptar" (f. XXX). Pastaj Europa gaboi për të dytën herë: "Heladha u përfytyrua si një vend europian tjetër me të njëjtat kërkesa e nevoja, me të njëjtat virtyte e vese" (f. XV). Por populli i Greqisë ende nuk ishte pjekur për pavarësinë, vazhdon studiuesi. Ky popull Europës nuk i "kërkonte para, por një mbret për të shuar inatet e brendshme dhe mosmarrëveshjet e papajtueshme. Dhe mbretin ata e duan krejtësisht vetëm, pa shoqërues. Ata donin vetëm që mbreti zakonet e tij, besimin e tij, simpatitë e tij politike e madje edhe petkun e tij t'i linte pas, në Europë. Pra, ata dëshironin një mbret të dalë prej tyre. Të acaruar prej shekujsh nga prania e të huajve në vendin e tyre, të keqtrajtuar e të plaçkitur, grekët donin të shijonin ndjenjën e ëmbël të një atdheu, që u përkiste krejtësisht vetëm atyre (f. XXXVIII).

Sidomos pasi u bë korrespondent i gazetës së rëndësishme "Algemajne Cajtung" (Allgemeine Zeitung), më 1839, Falmerajeri nuk u mor më me temat politike. Ai shkroi mbi 200 artikuj që merreshin kryesisht me Greqinë, Turqinë dhe Rusinë dhe e shoqëronin me komente zhvillimin e çështjes orientale. Më 1840 Falmerajeri u nis për të dytën herë drejt Lindjes. Nga Regensburgu zbriti poshtë Danubit, duke kaluar mbi Vjenë dhe Budapest, dhe nga derdhja e tij për në Trapezundë, ku mblodhi materialin plotësues për historinë e Trapezundës, që e publikoi në botimet e Akademisë Bavareze të Shkencave më 1843 e 1844 nën titullin "Fragmente origjinale, kronika, mbishkrime e materiale të tjera për historinë e mbretërisë së Trapezundës" (Originalfragmente, Chroniken, Inschriften und andere Materialien zur Geschichte des Kaiserthums Trapezunt). Në tetor 1840 ai shkoi në Kostandinopojë ku kaloi një vit të tërë, të cilin e shfrytëzoi për të përvetësuar më mirë turqishten dhe për të shkruar reportazhe udhëtimesh për "Algemajne Cajtungun" e Augsburgut. Më vonë këto do të krijonin bazën për veprën e tij më të famshme "Fragmente nga Lindja" (Fragmente aus dem Orient).

Pas qëndrimit në Athos, Maqedoni e Thesali, u nis për në Athinë, ku mësoi se tezat e tij për grekët i kishin rënë në vesh një publiku të gjerë. Ardhja e tij atje shkaktoi një fushatë shtypi dhe sulme të pandërprera verbale kundër tij. U akuzua se nuk kuptonte greqisht dhe se paskësh shkruar një libër me "marrëzira gjermane", ku popullsia e Greqisë së sotme paraqitej si një përzierje e kolonëve barbarë nga Sarmatia, Shqipëria dhe Rusia. Më vonë, në "Fragmentet" e tij, Falmerajeri hakmerret për fyerjet. Lexuesve ua paraqet athinasit si më poshtë: "E kush janë atikasit e sotëm? Banorët e sotëm të Atikës janë dyndur nga një fund province te tjetra dhe në rrënojat e lashtësisë janë vendosur shqiptarët e krishterë. Albano-shqiptarët, sipas tij, ishin një popullsi barbare që flitnin dy gjuhë, besimtarë të kishës anatolike, një popullsi që merrej me blegtori e bujqësi. Kafkën e kokës shqiptarët e kishin të trashë, trupin të fortë e të hollë. Ata i përkisnin një gjaku të pastër dhe të shëndetshëm, ishin punëtorë, zanatçinj, njerëz me gjykim të shëndoshë. Nuk kishin literaturë, as libra e as alfabet... Ishin njerëz që e quanin veten romak (römer) dhe të krishterë. Nuk kishin marrë pjesë në luftën për liri. Madje, me turqit kishin pasur marrëdhënie të pjesshme dhe luftëtarët trima të lirisë i kishin asgjësuar."

Në Greqi konceptet historike ende nuk ishin sistemuar. Ato, po të shqyrtoheshin me sy kritik, linin shumë për të dëshiruar. Vetë studiuesit më në zë të letërsisë historike e renditnin Skënderbeun në fisin e helenëve.

Në verën e vitit 1842 Falmerajeri kthehet sërish në Mynih dhe fillon të merret me hartimin e "Fragmenteve nga Lindja", që dolën në dy vëllime në Shtutgart, më 1845. Ato hodhën themelet e lavdisë së tij. Te "Fragmentet", ai bëri përshkrime udhëtimesh të përziera me vëzhgime historiko-politike, të cilat kishin si objekt fatin e Perandorisë Osmane. Për të zotërimi i Kostandinopojës kishte të njëjtin kuptim me sundimin e botës: "Atij që qeveris këtu me forcë, i bindet tërë bota". Falmerajeri konstaton se Bizanti nuk kishte perënduar dhe se ideja shtetërore e tij nuk ishte shuar. Ajo vetëm u përvetësua gjerësisht nga turqit dhe "tërë hapësira e monarkisë osmane deri në këtë moment, që vetëm emrin e ka turk, ka mbetur bizantine".
Përgjithësisht në Europë besohej se roli i sulltanit kishte marrë fund dhe trashëgimia e botës bizantine kishte mbetur pa zot. Por nuk vazhdoi kështu, sepse ekzistonte forca e popullit turk. "Ashtu si te bizantët e krishterë edhe tek osmanët shtresa sunduese, dinastia qeverisëse u kalb." Megjithatë, "vendet europiane nuk mund të hiqnin dorë nga pretendimet e tyre, sepse perandoria turke do të vazhdonte të zvarritej kështu pa shumë mundim edhe për shumë shekuj".

Në brendësinë e saj nuk shihej ndonjë rrugëdalje. Rajave të krishterë kudo u mungonte guximi; ata nuk ishin të zotët të merrnin armët dhe nuk ishin të një mendjeje.

Pastaj Falmerajeri vazhdon me çështjen se kush mund t'ia zinte vendin Perandorisë Osmane, e cila kërcënohej nga rrënimi. Një restaurim i Bizantit ishte i pamundur. Për të mund të përfytyrohej vetëm një zgjidhje ruse e çështjes lindore: "restaurimi i Bizantit, kjo aksiomë, mund të ishte vetëm një restaurim "sllavogrek", jobizantin. Së paku, mund të ishte një restaurim helen".