Jeta dhe vështrim mbi poezin e Esad Mekulit

-- nga Gëzim Mekuli, Oslo

Mbi Esad Mekulin
Është lindur në Plavë më 1916, ku kreu edhe shkollën fillore. Të mesmen e përfundoi në Pejë, dhe më pas studjoi në Beograd, Zagreb e Itali për veteriner.
Gjatë viteve të Luftës II Botërore merr pjesë aktive si antifashist, ndaj dhe u burgos shumë herë. Qysh në ato vite i kushtohet publiçistikës ilegale tek gazeta "Liria" për të mos iu ndarë këtij profesioni edhe pas çlirimit. Për dhjetra vjet ka qenë kryeredaktor i revistës "Jeta e re".
Ai ka qenë kryetari i parë i Akademisë së Arteve të Kosovës.
Me krijimtari poetike filloi të merret qysh në shkollën e mesme. Në fillim shkroi në gjuhën serbokroate, pas luftës botoi shqip në Kosovë e Maqedoni.
Në moshën 40 vjeç ai botoi librin e parë "Për ty" (1955), (i cili ka patur edhe tre ribotime), me vetëm 50 vjersha, i cili shënon jo vetëm një kulm poetik për autorin, por me të ai i bën një vend nderi vetes në poezinë shqipe. Mekuli është gjithashtu autor i disa vëllimeve të tjera poetike, i mjaft përkthimeve nga letërsia jugosllave, si dhe përkthime në serbisht të mjaft librave nga letërsia shqiptare.

Në librin e parë e më të spikatur të tij, "Për ty", mungojnë motivet e përjetshme të poezisë si ai i vdekjes, i dashurisë; ai është poet i popullit dhe i problemeve të tij më qenësore, poet i problemeve historike dhe shoqërore. E mbase bash për këtë R. Qosja thekson se Mekuli edhe pse nuk ka shkruar shumë, "fama e tij mund të matet me famën e Majakovskit, Apolinerit, Lorkës o Eseninit në vendet e tyre" dhe e quan "tribunus plebis" (tribun popullor). Poezia e tij mbart brenda ngjarjet dhe trazimet që kaluan kosovarët në luftën e tyre për ekzistencë në trojet e veta. Ja si gjëmon Esad Mekuli me vargun e tij në poezinë "A asht fajtor shqiptari?", e shkruan më 1938, kur mësoi për Memorandumin famëkeq të Çubrilloviqit, i cili bënte thirrje për dëbimin e qindra mijë shqiptarëve etnikë nga Kosova për në Turqi:

"...A asht fajtor shqitpari pse, si të tjerët, po don
të jetojnë si Njeri në të vetat sot e përjetë?
A asht fajtor pse përkundër dhunës qindron
Nën qiellin e Kosovës loke, në trollin e të parëve të vet!"

Poezitë e veta, Mekuli i ndan në tre grupe që i përkasin tri periudhave historike të popullit: të para luftës, të luftës e të mbas luftës. Çdo kohë në poezinë e tij është sintezë e asaj peshe sociale e psikologjike që breznitë i lënë njëra-tjetrës. Pra, poeti është bërë lajmëtar i kohës dhe për nga misioni afrohet shumë me Migjenin. Esad Mekuli dhe Migjeni janë një brez. Të dy studiuan jo për letërsi, por në krijmtari tematikat i kanë shoqërore. Të dy e shikojnë realitetin të vrazhdë e të padurueshëm. Shpresojnë tek e nesërmja dhe shfaqen romantikë. Ata në poezinë e tyre kanë lajtmotiv rininë. Edhe në pikëpamje të stilit, Migjeni dhe Esad Mekuli janë të afërt. Ata nuk i kanë limuar sa duhet vargjet e tyre dhe vjersaht mbajnë më tepër material se ç'mund të durojnë. Në fillim të krijmtarisë së tyre shfaqen romantikë, për t'u paraqitur më vonë analizues të plagëve sociale e morale të shoqërisë. E kështu edhe Mekuli u bë poet i tragjikes historike, i mërgimtarit, i lypësit, i skamnorit, i fshatarit të shfrytëzuar e të rrjepur nga polici, etj. Tematika e tij është tematikë e vlimeve dhe e kthesave të mëdha në jetë. E midis tyre spikat vjersha "Kush i pari bani", e cila, sipas R. Qoses "...me poemën e Migjenit kushtuar mjerimit, janë dy kryevepra të literaturës sociale shqipe"

Esad Mekuli, ky poet që për jetën shqiptare në viset ku jetoi shfaqet si portretist, psikolog, sociolog e mbi të gjitha si humanist i pashoq, vdiq në vitin 1993.

English

Widely considered to be the father of modern Albanian poetry in what was once Yugoslavia, Mekuli was born not in Kosova itself but in the legendary Montenegrin village of Plavë on the Albanian border where national traditions are still held high. He attended school in Pejë on the Kosova side of the wild Rugova canyon and studied veterinary medicine at the University of Belgrade and in Italy.

In 1949, he founded the literary periodical Jeta e re (New Life) whose editor-in-chief he remained until 1971. Mekuli (pseudonym Sat Nokshiqi) is a committed poet of social awareness, whose outrage at social injustice, violence, genocide and suffering mirrors to a certain extent that of the pre-revolutionary Migjeni of Shkodër. His first verse collection, Për ty (For you) (Prishtinë, 1955), was dedicated to the people of Kosova. In addition to subsequent volumes of masterful verse, Poetët e Bagdallës, (The poets of Bagdalla) (Prishtinë, 1966), Avsha Ada, vjersha nga ishulli (Avsha Ada, verse from an island) (Prishtinë, 1971), Vjersha (Verse) (Prishtinë, 1973), Midis dashurisë dhe urrejtjes (Between love and hatred) (Tiranë, 1981), Brigjet (The hills) (Prishtinë, 1981), and Drita që nuk shuhet (The light that does not go out) (Prishtinë, 1989), Mekuli has published translations of Yugoslav literature, including the works of the Montenegrin poet-prince Petar Njegosh (1813-1851), as well as Serbian translations of many volumes of Albanian literature.

Is it the Albanian's fault?

[1938. On hearing of the secret agreement to expel four hundred thousand so-called 'Turks' from 'southern Serbia' to the wilds of Anatolia, 65 Kosova students (56 Serbs and Montenegrins, 8 Albanians and 1 Turk) signed and published a protest (in Serbo-Croatian and Albanian) against the Yugoslav government for this crime against the people. The protest was transmitted illegally to foreign embassies in Belgrade and distributed throughout Kosova and Macedonia.]

Is it the Albanians fault that he lives under this sky,
Under this sky, in the land of his ancestors?
Is it his fault that he exists and will not be uprooted,
The Albanian, slave or master, who wants to belong to himself?
Is it the Albanian’s fault that his eyes flash fire
When he glares as others expel him from his home and his soil?
Is it his fault that he exists when others wish him dead,
Or that he will spill blood to defend his hearth
and not give up alive?
Is it the Albanian’s fault that he wishes to live as others do,
Like a human being, among his own people, now and forever?
Is it his fault that, despite force, he resists
Under the precious sky of Kosova, the land of his ancestors?

Longing for the unobtainable

Like lambs on the hillsides clouds frolic on high
As a longing for the unobtainable permeates my being:
How I long to join in the dance of the crimson clouds
And soar to the dazzling heights
In the rapture of a pastoral song...
And when the moonlight floods the valleys
Casting silvery rays upon ears of corn,
And the earth calls out in nocturnal desire,
Let me go
And visit
The extremities of my suffering and the haunts of my anguish.
Alas! My heart yearns
To join in the dance of the crimson clouds -
For my youth to exalt and rejoice
And for my aching heart to burst with longing.
But why does my heart beat with nostalgia,
like a quivering voice,
And fear plunge into the depths of my heart and soul?
Whenever I contemplate the clouds over the city,
Whenever a longing for the unobtainable permeates my being.

Turk, elhamdulila*

The Turks took up the sword,
Europe trembled, shuddered.
And we too in Kosova fought
For our beloved freedom.
They attacked with fire and sword,
For centuries our freedoms were lost,
The tyrant overran us:
‘You are a Turk, elhamdulila!’
Religion and nation were the same,
Moslem and Turk were one.
He wanted us to forget our very names:
‘You are a Turk, elhamdulila!’
He forbade our language too,
To speak no Turkish was to be an infidel.
It is the word of God, they told us:
‘You are a Turk, elhamdulila!’
‘You are a Turk, you are Turk,’ they thundered
At the Albanians for centuries,
And one day one of us uttered:
‘I am a Turk, elhamdulila!’
But no, Turks we are not!
Never! Let everyone know
We have always been Albanians;
Religion cannot wipe that away!
No, Turks we are not!v But their working people we love.
After times of blood and gloom
e shall go forth – hand in hand!

* ‘Praise be to Allah’

[Translation and introduction by Robert Elsie]

POPULLIT TIM

Deshta, shum’ kam dasht-dishrue
që me këng të trimnoj, me fjalen tënde të ndrydhun
të ngrej fuqitë prej gjumit...
Këndova (dhe kur m’ishte ndalue)
se liria do të vinte edhe për ty, të përbuzun.

Këndova mbi ditët fatlume që do të lindshin, pa dhun,
n’agimin e lirisë për ty me popujt këtu e ngjeti,
mbi forc të bashkimit mbarë:
mbi vrullin tand të mëshehun
-unë, biri yt dhe-poeti.

Po! N’errsinën e shtypjes së randë sa shkambi,
ndëgjova thirrjet që të bana me dal n’dritë-
pse për liri-me tjerë
ke dhanë dhe ti
djers e gjak si etnit.

Kam dhanë, i dashtun... Dhe sot, në liri-
kur thembra e gjaksorit s’na shkel dhe dora pa
pranga mbeti,
me ty këndoj mbi fuqinë e ngjadhun nën yllin që na pri’
-unë, biri yt besnik dhe-poeti.

GJYKIMI

Do të vijnë mbas nesh fëmijët tanë e fëmijët e fëmijëve tanë
dhe ata do të flasin për ne, ata do të gjykojnë për ne-
(Breznitë veprat i gjykojn... - ka thanë nji njeri i madh!)-
dhe nuk do t’na dënojn, e dij, për belbëzimet tona, shtërzimet’
për gabimet-t’vogla e t’mëdha-për të mbërrimet tona...
Pse-kush ka faj që prindet s’na lanë gadi kurrgja
- pos vorreve dhe padijes;
kush ka faj që aq kohë-errësija dhe vetmija-
si mrazet e pranverës kanë mbyt filizat mu në farë?!
Do të vijnë mbas nesh fëmijët tanë e fëmijët e fëmijëve tanë-breznitë,
dhe ata do të dijnë për ne, se ne jemi pjella e Ditës
së Re-dhe plot diell e dashni;
do të dijnë për ne, e dij, dhe do t’ua kallxojnë me binduni fëmive të vetë
si kemi ngallnjye, nga hini dhe vjetërsia, qytete t’reja,
fabrika dhe katunde...
si kemi shkrue kangë, si kemi thurë tregime-
tue belbzue ebecenë dhe gjuhën vetë...
(Dhe, ani, që të gjithë jemi marrë me çdo gja, si me qenë mjeshtra çollakë,
me pak dije po me shumë e shum vullnet...)

MBRAMJA

Si tufa mëndafshi t’artë në të kaltërten shami,
n’mes dy duersh t’bardha, dy kodra në borë-
flakron përëndimi...Retë mbi krye prorë
ngasin nëpër qiell dhe zhduken n’hapsi.

...Dhe drita e mbrame shuhet mbi çdo sukë:
cipa e natës shtrihet mbi fushat e përhime,
malet heshtin n’errësi si me qenë të ngrime,
si të humbet jeta-cdo gja u nxi, u zhduk.

N’ajri ndihen klithmat e natës që ra-
drujt pran rrugës era i përkund...
Ndërsa drita e bardh, e tretun dikund,

shigjeta të flakta mpreh errësinës me i ra.
Terri sundon botën. Katundet e shtrime
në mes të natës prehen n’lugin me andrrime.

A është fajtor Shqiptari

A është fajtor shqiptari pse në këtë qiell jeton,
nën këtë qiell në trojet e të parëve të vet?
A është fajtor pse është,
e përkundër të gjithëve qëndron shqiptari,
rob e njeri, që do i vetvetës të jetë ?!