Një verdikt moral për klasën politike shqiptare

-- nga Aleksandër Koçani, Gazeta Shekulli, 17.05.2003

Shumkush që fillon të lexojë esenë kritike të shoqërisë me titull “Kriza e përkryer e Shqipërisë” të studiuesit të shkencave politike të mirënjohur në hapësirat mbarëshqiptare, Dr. Hysamedin Feraj, ka shumë të ngjarë që të provojë një farë ndjesie të çuditshme dhe, njëherazi, çliruese. Ja më së fundi një trajtesë që fare thjesht, “troç” (dmth, pa i rënë rrotull) dhe “shqip”, por ndërkohë me një rigorozitet profesional, i thotë disa të vërteta të mëdha që na shqetësojnë aktualisht! Në këtë artikull do të përpiqemi që të paraqesim shkurtimisht e në mënyrë të përmbledhur disa nga momentet kyçe të qasjes që i bën autori problemit të krizës së gjithanshme të shoqërisë së sotme shqiptare, pa pretenduar në një paraqitje të plotë të saj.

Kriza e përgjithshme e shoqërisë shqiptare
Po çfarë pikërisht thotë Dr. H. Feraj në këtë libër? Ai evidenton se ka një krizë totale të shoqërisë shqiptare që përbëhet nga tre komponente të brendshme: 1. Mungesa e politikës; 2. Mungesa e mendimit; 3. Mungesa e moralit. Dhe këtyre u shtohet edhe faktori: mjedisi ndërkombëtar.
Autori thekson se nuk ka perspektivë afatshkurtër për zgjidhjen e kësaj krize të përkryer, se në rastin më optimist do të duheshin të paktën dy dhjetëvjeçarë. Dhe se vetëm një mrekulli (e tipit nga jashtë) do të mund të kapërcente edhe afatin më optimist.

Mungesa e politikës
Është një nga faktorët që prodhon krizën. Atë mund ta konstatojmë në tre drejtime: në heqjen dorë nga kategoritë klasike të politikës si: mik, armik, neutral, sovranitet, ndërhyrje në punët e brendshme, interesa kombëtare etj. Veçanërisht karakteristike këtu është mendësia se nuk duhet folur më për armiq të Shqipërisë dhe shqiptarëve, përndryshe bie në enverizëm meqë Enveri fliste me këto terma. Autori thekson se, ndërsa në fjalorin e politikës dhe diplomacisë së vendeve të fuqishme si SHBA, Britania e Madhe, Franca, Gjermania, Rusia etj. përdoren të gjitha termat që shprehin kategoritë klasike të politikës, ato “çuditërisht” janë zhdukur pothuajse fare nga ligjërimet zyrtare e, në më të shumtën e rasteve, edhe nga ato mediatike shqiptare. Ka pra një mendësi (ta quajmë atë “naive” apo..?!), sipas së cilës me “urdhër të peshkut dhe dëshirës së bërësve të opinionit publik” janë “zhdukur” armiqtë e Shqipërisë dhe të shqiptarëve.
Propagandimi i kësaj mendësie struciane (që fut kokën në rërë dhe konsideron se je fshehur) të abrogimit të termit politik “armik” bëhet edhe në emër të gjoja mosrënies në pozitat e ksenofobisë. Autori me ironi pyet nëse në këtë kuadër do të duhej të konsideroheshin si ksenofobë që nga Xhorxh Bush e deri tek amerikani më i thjeshtë, pasi të gjithë ata flasin për armiqtë e amerikanëve. Në përgjithësi (pseudo)argumenti i mospërdorimit të kategorive klasike të politikës në emër të gjoja mosrënies në enverizëm, ironizohet nga autori me deduksionin logjik se në këtë mënyrë vendet e fuqishme që i përdorin ato aktualisht duhen etiketuar si enveriste! Mungesa e politikës shfaqet edhe në dukurinë e zëvendësimit të politikës nga privatja. Sipas të gjitha përcaktimeve të njohura, politikja është veprimtari në sferën e publikes, që menaxhon interesat publike. Ndërkohë në Shqipëri, institucionet dhe individët politikë kryejnë vetëm veprimtari private në vend të asaj publike.

Mungesa e mendimit
Kjo mungesë përbën shkakun e dytë të krizës së përgjithshme dhe të përkryer të Shqipërisë. Pothuajse e gjithë shoqëria shqiptare është mbërthyer nga një mungesë totale e mendimit, konstaton autori. Dhe me të tillë kupton dukuritë e thjeshtëzimit, të metanarracionit dhe të “ikjes nga liria”.
Thjeshtëzimi mendor shfaqet kryesisht në konceptimin e pozicionit antienverist. Me të tillë kuptohet në përgjithësi e kundërta e thjeshtë, formale e enverizmit. Kështu, shpjegon autori, nëse enverizmi fliste për miq dhe armiq të Shqipërisë, pozicion antienverist do të ishte të mos flisje më për miqtë dhe armiqtë e Shqipërisë. Sipas tij, e keqja e enverizmit nuk qëndronte se shqiptonte këto dy kategori klasike politike, por se nuk lejonte të bëhej dallimi i qartë së kush ishin miqtë dhe kush armiqtë e vërtetë të këtij vendi. Në këtë shteg, duke mos u prononcuar haptazi për ta, të shpie, sipas autorit, edhe koncepti semplist i antienverizmit. Ikja nga liria përbën një dukuri tjetër të mungesës së mendimit. Për Dr. Feraj, kjo ikje shfaqet në fraza të tilla si “e di Evropa”, “kështu e ka bota” etj. dhe me këtë kemi një ikje nga barra e rëndë e të menduarit dhe të marrurit të vendimeve. Kemi një strukturë psikologjike të ngjashme me mendimin në regjimet totalitare. Veçse tashmë në vend të “e di Duçja”, “e di Führeri”, “e di Partia”, sipas autorit, thuhet “e di bota”, “e di NATO”, “e di Evropa” etj. Gjithsesi ka një refuzim të përgjithshëm për të menduar jo vetëm nga klasa e politikanëve, por edhe nga shumica e popullsisë, përfshirë këtu edhe intelektualët. Metanarracionet, apo besimi modernist në tregimet e mëdha mbi ecurinë e botës përbëjnë, sipas esesë, një tjetër përmasë të shfaqjes së mungesës së mendimit. Në shoqërinë shqiptare është zëvendësuar, midis të tjerave, struktura metanarrative marksiste “bota po shkon drejt komunizmit” me atë liberale “bota po shkon drejt integrimit dhe globalizmit”. Dhe të dyja mëtojnë kalimin në një botë pa sovranitet e kufij nacionalë, pa dallime kombëtare dhe nacionalizma. Tendenca është e qartë: të bëhet presion që sa më shpejt shoqëria shqiptare të dalë në rolin e avanguardës duke hequr dorë nga kategori të tilla klasike politike si kombi, shteti kombëtar, sovraniteti, interesat kombëtare etj.

Mungesa morale
Mungesa e tretë lidhet me kompetencën morale. Ajo shfaqet, na thotë autori, si mungesë e njohurive morale dhe si mungesë e virtytit moral. Nuk ka kompetencë morale sipas esesë, sa kohë që zëvendësohen vlerat dhe hierarkitë e tyre si qëllime të moralit në fushën e politikës, me mjetet e propozuara për realizimin e tyre. Kështu synimi i shpallur botërisht për integrimin e Shqipërisë në BE apo strukturat euroatlantike dhe që gati është kthyer në një mani, përbën një shembull klasik të ngatërrimit të mjeteve apo rrugëve për realizimin e qëllimit moral me vetë këtë qëllim në fushën e politikës. Pasja e njohurive morale do të çonte në synime të tjera për politikën, siç do të ishin liria, barazia, mirëqënia, vetafirmimi etj. Kështu nëse futja në BE çon në rritjen e mirëqënies se shqiptarëve, kjo rritje është qëllim moral apo politik dhe anëtarësimi në BE, mjet apo rrugë për arritjen e këtij qëllimi. Këtu autori në mënyrë interesante shtjellon idenë se si braktisja e moralit cënon arritjen e synimeve të tilla si pasurimi i individëve në shoqërinë e sotme. Madje, ajo çon në situata paradoksale: sa më shumë të duan shqiptarët të pasurohen, aq më pak para do të kenë ata.
Dhe kjo vjen nga që janë hequr ndalesat morale, duke shndërruar kështu çdo gjë në mall. Në këtë mënyrë kemi një ekonomi tregu që i qarkullon “mallrat” në kundërshtim me rregullat morale të saj dhe që për këtë arsye është e pastabilizuar dhe nuk ecën përpara. Mungesa e kompetencës morale shfaqet edhe si mungesë e virtytit moral, domethënë, si mungesë e vullnetit (të mirë) për të vepruar në përputhje me dijet dhe detyrën morale. Mund të kesh njohuri të mëdha, madje edhe të njohësh vlerat dhe qëllimet morale, por të mos i kesh brendësuar ato si vlera personale. Në këtë rast mungesa e vullnetit të mirë të çon në veprime të këqija, pavarësisht nga njohuritë e kompetenca morale që zotëron.
Si faktor të katërt të krizës së përkryer Dr. Feraj përmend Mjedisin e mbrapshtë ndërkombëtar, me të cilin mbyllet rrethi vicioz i (mos)politikës shqiptare. Faktori ndërkombëtar ka ndërhyrë në Shqipëri në një mënyrë konfuze, pa mendim të qartë e të përcaktuar. Ai më shumë ka ngatërruar se sa ka zgjidhur punë, duke u bërë kështu pjesë e problemit, në vend që të ishte pjesë e zgjidhjes së tij.