MARGARIT JURSENAR – francezja që shkroi për Rozafën

Margarite Crayencour
Margarit Jursenar, shkrimtare dhe eseiste e njohur franceze me origjine belge, është e para femër anëtare e Akademise Franceze.

Ajo është e njohur edhe si autore, që ka trajtuar mjaft nga legjendat e popujve ballkanikë. Në librin e saj “Novela Orjentale”, shkruar e botuar diku në mes të viteve 1929-1939, gjen vend edhe legjenda shqiptare
e ngritjes së kështjellës së Rozafës. Tregimi mban titullin “Qumështi i vdekjes”. Pas një heshtjeje të gjatë në krijmtari, Margarit Jursenar boton në vitin 1951 librin “Kujtimet e Hadrianit”, një nga veprat e saj
më të mira. Margarit Jursenar ka vdekur në moshën 84 vjecare. Libri i saj “Novela Orjentale” është botuar para disa vitesh edhe në Shqipëri.

Qumështi i vdekjes

… “Kur tre vëllezërit panë nga larg atë figurë të vogël, ende të vagëlluar, ata vrapuan drejt saj: dy të parët të shgetësuar nëse dredhia e tyre kishte dalë me sukses apo jo, ndërsa i vogli, duke ju lutur Zotit. Më i madhi e ndaloi ofshamën dhe blasfeminë, kur dalloi se nuk ishte zeshkania e tij; i dyti me zë të lartë falënderoi Zotin, që ja ruajti vashën që i lante këmishët. I vogli ra në gjunjë, duke pushtuar këmbët e saj me krahët e tij, e duke i kërkuar të falur me rënkim. Pastaj ai u zvarrit drejt këmbëve të vëllezërve, duke u kërkuar mëshirë për të. Më së fundi, ai u ngrit. Metali i thikës i shkelqente nën dritën e diellit. Një e goditur vareje në zverk e plasi vashën në cep të rrugës. E llahtarisur asaj i ra shporta nga dora dhe rreth ushgimeve të shpërndara andej këndej, u mblodhën qente. Kur e kuptoi se ç’po ndodhte, ajo ngriti duart drejt qiellit: “Vëllezër që ju jam gjendur githnjë, vëllezër nga lidhja e martesës dhe bekimi i priftit. Nos me çoni drejt vdekjes. Çojini fjalë atit tim, prijësit malësor, që t’u sjellë njëmijë shërbëtore që mund t’i sakrifikoni këtu. Mos më vrisni. Une e dua shumë jetën. Mos më ndani me gurë nga i dashuri im.

Por papritmas ajo heshti, pasi vuri re burrin e saj të shtrirë në cep të rrugës, pa lëvizur qepallat, flokët e zinj të të cilit ishin njollosur nga gjaku dhe trutë e shpërndara. Atëherë, pa asnjë klithmë e lot, ajo e la vehten ta conin drejt kamares së hapur në murin rrethues të kështjellës. Tashmë i kurseu lotët, meqenëse po shkonte drejt vdekjes. Por në momentin kur i vunë tullën e parë, para këmbëve të mbathura me sandale të kuge, iu kujtua foshnjëza e saj, që kishte zakon t’i brente me dhëmbë kepucët e tij, si një kone që 1oz nga kënaqësia. Lotë të nxehta i rrëshqitën përgjate faqeve dhe u përzien me cimenton që mistria shtronte përmbi gurët. “O ju këmbët e mija – tha ajo, ju s’do të më coni më në majë të kodrës, që të mund t’i shfaqesha të dashurit tim. Ju s’do ta njihni me freskinë e ujit që rrjedh. Vetëm engjëjt do t’u lajnë mëngjesin e Krishtlindjes.”

Tullat dhe gurët arritën deri tek gjunjët e mbuluar nga një fund i qëndisur. Ashtu drejt, në atë sfond të kamares, ajo kishte pamjen e Shën Merisë, në këmbë, prapa altarit. “Lamtumirë gjunjët e mij të shtrenjtë, – tha nusja, ju s’do ta përkundni më foshnjën tim, ulur nën pemët e kopshtit hijeplotë…”

Muri ngrihej edhe më lart, ndërsa ajo vazhdonte:

“Lamtumirë o duart e mija të vogla e të shtrenjta, që vareni përgjatë trupit tim. Ju s’do të gatuani më e s’do ta tirrni leshin e dhenve, s’do të pështilleni më rreth të dashurit tim. Lamtumirë o beli im, dhe ti o barku im që s’do ta njohësh më shtatzaninë e as dashurinë. O ju foshnje që do t’u lindja një ditë, o vëllezër më të vegjël që do t’i lija birit tim të vetëm; ju do të më bëni shoqëri në këtë burg, që do të jetë dhe varri im, ku unë do qëndroj në këmbë syrgjynosur, deri ditën e ‘Gjykimit të Fundit'”.

Muri i gurit arrinte tashmë gjoksin. Një drithërimë e përshkoi të renë që nga maja e kokës, ku sytë e saj lutës kishin të njëjtin imazh me duart e saj të shtrira përpara. “Kunetër – u tha ajo, jo për mua por për vëllain tuaj të vdekur, mendoni për fëmijën tim dhe mos e lini të vdesë urije. Mos ma murosni gjoksin, gjinjtë nën këmishën time të qëndisur, m’i lini jashtë e cdo ditë ma sillni fëmijën në mëngjes, në mesditë e kur të bjerë dielli. Gjersa të kem dhe fillin e fundit të jetës, jeta do të zbresë nga gjinjtë e mijë për të ushqyer fëmijën, ndërsa ditën që s’do kem më qumësht, ai do të rrufisë shpirtin tim. Pranojeni këtë o vëllezër të këqinj, e nëse ju m’a bëni këtë, ditën që do pikëtakohemi tek zoti, unë dhe im shoq i shtrenjtë, nuk do ju qortojmë.”

Vëllezërit e trembur pranuan t’ia plotësonin këtë dëshirë të fundit dhe rregulluan një vend bosh prej dy tullash në lartësinë e gjinjve. Në cast nusja pëshpëriti: “Vëllezër të dashur, vërini tullat para gojës sime, se puthjet e të vdekurve i tmerrojnë të gjallët. Por më lini një të carë para syve të mij, që të mund të shoh nëse biri im do të pijë qumësht apo jo.”

Ata bënë sic u tha ajo dhe një e care horizontale u la në lartësinë e syve. Kur dielli perëndoi, në kohë kur e ëma e kish zakon t’i jepte gji, fëmijën e sollën përgjatë rrugës së pluhurosur plot me kacube ku kullosnin dhitë. Ajo e përshëndeti ardhjen e fëmijës me klithma gëzimi, duke bekuar të dy vëllezërit. Qumështi vërshoi nga gjinjtë e saj të fortë e të nxehtë dhe kur fëmija fjeti i pështetur në gjoksin e saj, ajo këndoi me një zë që përshkonte lehtësisht trashësinë e tullave. Kur foshnja u shkëput nga gjiri i saj, ajo u tha ta conin të flinte tek kasollja. Gjithë natën, kënga monotone që dëgjohej nën qiellin me yje, nanurisja përkundëse në largësi, bënin që foshnja të mos qante. Të nesërmen, ajo nuk këndoi më, por me një zë të mekur pyeti se si e kish kaluar natën Vania i saj…

… Një ditë më pas, ajo heshti por merrte ende frymë, pasi nga frymëmarrja, gjinjtë, në mënyrë gati të padukshme uleshin dhe ngriheshin brenda atij kafazi. Disa ditë më vovë edhe zëriedhe fryma iu shuan, por gjinjtë e saj të palëvizur nuk kishin humbur asgjë nga ai burim i ëmbël dhe i bollshëm që rridhte, dhe fëmija që flinte midis gjinjve, ende priste zemrën e saj. Me pas, kjo zemër që kish rrahur aq kohë, pushoi. Sytë e saj plot shkëlqim u shuan si refleksi i yjeve në një çisterrë pa ujë dhe përmes të çarës nuk dalloheshin veçse dy beëza të xhamtë, që nuk e shihnin më qiellin. Kokërdhokët e njomë u kishin lënë vendin dy gropëzave, në fund të të cilave dukej vdekja, por megjithatë gjoksi i saj mbeti i pareshtur dhe gjatë dy viteve, në agim, në mesditë dhe në perëndim të diellit, ku çurgu mrekulluer rridhte gjersa fëmija e preu gjirin.

Vetëm atëherë lefyti nga rridhte u thërrmua dhe në cep të murit me tulla mbeti veçse një e dalë prej hiri të bardhë. Prej shekujsh me radhë, gratë nëna vinin të mallëngjyera dhe ndiqnin me gisht përgjatë tulave të kuqe atë vazhdë qumështi mrekullues. Pastaj dhe kulla përreth u zbeh dhe pesha e kubesë nuk peshoi më mbi skeletin e brishtë të asaj gruaje. Së fundi, dhe kockat e brishta përhumbën dhe nuk mbeti gjë tjetër veç këtij plaku francez, tashmë të ngujuar në këtë vapë ferri, që i dërdëllet të parit udhëtar, që kalon këtë histori të denjë për të frymëzuar poetët, të cilët do të na shkaktonin po aq lotë sa dhe ato për Andromakën.

— Nga libri “Gjurmime” i Luan Ramës, Shtëpia Botuese “Barleti”, Tiranë 1995