Aborti - vrasje e fëmijës së palindur

-- nga Fatmir PERA & Zef AHMETI*)

"Aborti është vrasje në kraharorin e nënës.
Qeliza e jetës bëhet qelizë e vdekjes.
Vendi i jetës bëhet vend i vdekjes.
Nëna, për fëmijën bëhet varr."
Phil Bosmans

Kur fillon jeta? A është embrioni një njeri me të drejtat e krahasueshme sikur ato të njeriut të lindur? A ka fëmija ende i palindur po ashtu dinjitet? Cila është pikëpamja teologjike dhe filozofike? Aborti, a është vrasje? Si është e rregulluar kjo çështje në aspektin juridik?
Autorët përpiqen për këto dhe shumë pyetje të tjera të gjejnë një përgjigje dhe ta arsyetojnë atë. Ata paraqesin mendime të ndyrshme lidhur me pyetjet e lartëshënuara. Fatmir Pera dhe Zef Ahmeti mbështesin qëndrimin se fëmija i palindur ka dinjitet. E drejta e tij për jetë duhet të mbrohet në mënyrë konsekuente që nga ngjizja. Këtu trajtohen edhe normat e ndyshme juridike të shteteve të ndryshme evropiane, SHBA-së, Shqipërisë dhe Kosovës për abortin. Aborti nxit pyetje të ndyshme teologjike, juridike, morale dhe psikike. Së këndejmi ata mendojnë se duhet të merren masat preventive për zvoglimin e kësaj dukurie.

Hyrje

Shumë sociologjë, politologjë, filozofë, juristë etj. nuk ngurrojnë të pohojnë se bota bashkëkohore, e quajtur postmoderne, ka pësuar ndryshime të mëdha me përmasa gjithëbotërore. Këto të arritura më së tepërmi janë evidente në zhvillimin e teknologjisë, por s'mungojnë edhe në rendin shoqëror, këtu mendojmë në demokratizimin e shoqërive, zbatimin e të drejtave të njeriut etj. Të gjitha këto vazhdimisht, pohojnë ata, janë një sërë progresesh në historinë e njerëzimit.
Të gjitha këto qëndrime janë pjesërisht të sakta. Por çfarë fshehet në pjesën tjetër të realitetit? Në të gjitha përpjekjet e këtyre "karizmatikëve" dhe "martirëve" për të drejtat dhe liritë e njeriut, mungon dhe nuk përfillet e drejta për jetën e embronit/fetusit. Në asnjë ligj të të drejtave të njeriut nuk ka vend për embrionin. Askund dhe me asgjë s'i është garantuar e drejta për jetë e njeriut në fillet e jetës. Madje, vrasja, ndalimi i shtatzanisë, hedhja e fetusit/embrionit - abortimi, nuk konsiderohet akt penal, akt i pamoralshëm, por e drejtë e gruas që të vendosë për fatin e frytit të saj. Në të njëjtën kohë, edhe pse kjo pohohet e mbrohet nga "mbrojtësit e të drejtave të njeriut", në njërën anë respektohet e drejta e një personi - gruas, e në anën tjetër lejohet, përkatësisht shkelet dhe legalizohet vrasja e njeriut të pafajshëm, embrionit të pambrojtur. Çfarë kundërthënie e tmerrëshme! Çfarë ironie! Këtë ne e quajmë progres të historisë njerëzore? Këtë e qujamë demokraci dhe e drejta e çdo personi të vendosë për vetveten? Kush është ai që e përcakton se çfarë është liria e kush e ka të drejtën të jetë i lirë? A kemi të drejtë të vendosim për vetveten ose, a është njeriu zotëruesi i vetvetes? Këto pyetje jo të lehta lypsin përgjegjje nga secili njeri, e më e rëndësishmja është se përgjegjja jonë duhet të jetë në përputhshmëri e harmoni me dinjitetin e personit, nga fillimi i ngjizjes e deri në mbarimin (e a.q. vdekje) e natyrshëm të tij.
Ky fakt, realitet aktual gjithëbotëror, saktësisht tollovia mes vrasjes dhe respektit të jetës që po dominon, të shtyn të meditosh për këto pyetje ekzistencale njerëzore. Koha që po e jetojmë dhe jemi krijuesit e saj ne vet, po emërohet edhe koha e teknologjisë së lartë, bioteknologjisë, teknologjisë nukleare dhe atomike, dhe po bënë reagimin më urgjent në lidhje me këto pyetje të parashtruara më lart. Ky zhvillim i hovshëm ka arritur susksese të paparamenduara dhe fantastikën e djeshme po e bënë realitet. Ndërrimet e mëdha në këtë lami kanë sfiduar shumë biologjë, mjekë, teologë moralistë, filozofë e juristë të merren më seriozisht e më urgjentisht me këto çështje të skajshme të jetës njerëzore: kur fillon jeta e njeriut? A është embrioni/fetusi person, dhe çfarë statusi ka ai? A ekziston në embrionin edhe shpirti apo është vetëm grumbull qelizash? Kur fillon humanizimi i embrionit, apo kur fillon animizimi i tij? Kush është i obliguar t'i mbrojë të drejtat e embrionit? A guxon gruaja - nëna t'ia merrë jetën embrionit të vet?
Pra, përgjegjjet në këto pyetje janë të domosdoshme që të mund të konkludohet diç në lidhje me abortin. Madje, përgjegjjet do të ishin, në një mënyrë, edhe qëndrimi për apo kundër abortit. Kemi të bëjmë me çështje të nxehta të jetës njerëzore.
Në rreshtat e mëposhtëm do të shqyrtohen një sërë pyetjesh e çështjesh që kanë të bëjnë pikërisht me këta lëmenj të jetës, komplikimet, opinionet dhe qëndrimet sa i përket abortit, ndërprerjes së shtatzanisë dhe në përgjithësi për fillimin e jetës njerëzore.
Për këtë do të zëmë në gojë shumë aspekte, e që kemi konsideruar që janë të domosdoshme për të dalë me përfundimet tona personale në lidhje me dukurinë, fenomenin e abortit. Kjo do të bëjë që sadopak të zbardhet kjo e keqe e kohës sonë. Sepse e keqja po legalizohet dhe po bëhet një gjë e rendomtë pa vlerësimet paraprake etiko-morale dhe thellimet e domosdoshme filozofike e teologjike. Kjo ka bërë që pasojat të jenë të pakapërcyeshme dhe që kërcënojnë ndërrimin e mëtutjeshëm të mënyrës së jetës. Po synohet të krijohet një mentalitet mendimesh demokratiko-liberale në lëmenj shumë të ndijshëm: fillimi i jetës të merret si një realitet që secili njeri të vet-vendos për momentin e krijimit të individit dhe të personit njerëzor!

A. Kur fillon jeta njerëzore?

Në lidhje me fillimin e jetës njerëzore ka shumë opinione të cilat shpeshherë janë në kundërshtim njëri me tjetrin. Kjo ndodh, parimisht, sepse jeta njerëzore në shumë aspekte konsiderohet, edhe në ditët tona, një mister i pazbuluar tërësisht. Së pari, për zbërthimin e kësaj pyetje duhet bërë një shqyrtim shumëdisiplinor nga aspekte të lëmenjve të ndryshëm, të shkencave natyrore - biologjisë, gjenetikës - dhe më pastaj edhe të shkencave humane - filozofisë, teologjisë, etikës - moralit, drejtësisë.[1]

A. a. Aspektet biologjike - fiziologjike

Jeta e njeriut, përkatësisht trupësia e tij fillon me fekondimin, ngjizjen, fertilizimin[2] - bashkimin e gameteve të femrës (vezës) dhe të mashkullit (sprematozoidit).[3] Me këtë bashkim fillon jeta individuale. Ky fillim i qenies njerëzore, fekondimi, është një proces i ndërlikuar dhe përbëhet nga disa faza të cilat zhvillohen me një rend natyror përkatës.[4]
Në momentin e pllenimit të vezës femërore, procesi i kryer quhet zigota. Zigota përmban në vete të gjitha elementet, karakteristikat për zhvillimin e një organizmi ti ri, i cili tanimë është në veprim.[5] Krijohet harta (cifla) identike gjenetike (gjenoma e re), që ka veçoritë unikate dhe dalluese nga trupi i nënës, krijohet sistemi i ri i kombinuar me informacione thelbësore e të qëndrueshme për të realizuar në mënyrë graduale një organizëm të ri. Kjo vezë e ngjizur udhëton nëpër kanalet vepërçuese në uterus, për një kohë prej, përafërsisht, gjashtë ditësh. Gjatë kohës së udhëtimit zigota njëqelizore ka mundësinë të ndahet në qeliza tjera [6] dhe zhvillohet në qindra qeliza. [7] Kjo fazë e embrionit, [8] ku ekziston mundësia e ndarjes së zigotës njëqelizore në qindra sish, ka qenë e nuk ndal të jetë shkak, për lejimin e ndërprerjes së shtatzanisë ose legalizimit të abortit. Vegzën për interese personale, shumë shkenctarë të lëmenjve të ndryshëm e gjejnë mu këtu, duke pohuar se, deri në dy javët e para embrioni nuk është person njerëzor, por vetëm në mundësi që të bëhet (in potentia - non substantia) një person njerëzor. Për këtë opinion, që aspak s'është në harmoni me të arriturat shkencore, as biologjike-gjenetike e as filozofike-teologjike, kanë shpikur edhe një term të posaçëm për ta klasifikuar këtë shkallë, periudhë kohore të embrionit. Sipas tyre, embrioni nga ngjizja e deri në dy javët e para është para-embrion.
Mbas gjashtë ditësh të ngjizjes, zigota në ditën e shtatë-tetë e ka mundësinë e implantimit në uterus.[9] Në këtë ditë fillojnë të formohen endoderma dhe ektoderma.[10] Nga dita e dhjetë e deri në fundin e muajit të dytë, veza e ngjizur quhet embrion. Në këtë kohë fillojnë të krijohen enët e gjakut dhe qelizat e gjakut. Në ditën e dhjetë planceta është aq e zhvilluar sa që fillon të merrë edhe ushqimin nga gjaku (i nënës).
Kemi të bëjmë me kohën kur embrioni gjithnjë e më tepër zhvillohet dhe e merrë fizionominë e një qenie njerëzore me të gjitha karakteristikat e veta. Nga dita në ditë zhvillohen organet më vitale dhe jetësore për embrionin, që mundësojnë zhvillimin e mëtutjeshëm. Tanimë embrioni me të kaluar një kohë prej tetë javësh është zhvilluar deri në atë nivel që të dallohen qartësisht edhe gishtat në këmbë. Kështu embrioni kalon në fazën e zhvillimit nga embrioni në fetus. Në javën e tetë dhe nëntë lajmërohet dhe formohet korja (lëkura e hollë), rriten duart, fillojnë të diferencohen organet seksuale dhe, shumë e rëndësishme, ekziston zanafilla e trurit të vogël. Madhësia e fetusit në këtë kohë është përafërsisht 13 - 17 cm. Tani fetusi zhvillohet me një shpejtësi me të madhe, çdo ditë nga 2 mm; fillon edhe lëvizshmëria [11] më e madhe e fetusit dhe nëna ndien lëvizjet e tija të para. Fetusi e vazhdon rritjen e vet gjithë e më shpejtë dhe mbas 10 muajve është i gatshëm të jetojë edhe jashtë barkut të nënës, në një ambient krejtësisht të ndryshëm se që ka qenë më parë.[12] Pra, është i gashëm të lindë.

A. a. a. Teoria e paraembrionit - tendenca që t'i mohohet e drejta e embrionit para implantimit në uterus (nidacionit)

Zhvillimi i hovshëm i gjenetikës dhe i embriologjisë ka mundësuar që të studiohen e të hulumtohen më me saktësi ato që në mënyrë të shkurtë i përmendëm më lartë. Por, në të njëjtën kohë janë lajmëruar shumë shkenctarë të lëmenjve të ndryshëm me tendenca të veta për të krijuar një senzacion dhe risi në këtë fushë të jetës njerëzore. Ky fakt ka sfiduar filozofë e teologjë, shkencëtarë të shkencave natyrore që të dalin me alterantiva mendimesh të reja mbi kufirin kohor mbas të cilit embrioni njerëzor do të konsiderohet individ njerëzor, e që do të jetë në harmoni me të arriturat e gjenetikës, embriologjisë bashkëkohore dhe në harmoni me kërkesat për pranimin e statusit ontologjik dhe moral të personit apo të të drejtave njerëzore. Gjithësesi, në këtë drejtim ka shumë mendime, opinione, teza, qëndrime shumë të pasura. Ne do të përqendrohemi në mendimin e paraembrionit, i cila ka patur shumë jehonë tek shumë shkencëtarë, por ka ndikuar që të merren vendime të tmerrshme për embrionin, d.m.th. të legalizohet (të lejohet me ligj) aborti para nidacionit (14 ditë) e në shumë vende edhe më vonë.
Tezën e paraembrionit më së tepërmi e ka proklamuar Anne McLaren, embriologe e njohur.[13]
Znj. McLaren, në veprën e saj, konstaton se jeta e saj ka filluar të jetojë, si individ i kompletuar njerëzor, nga momenti i lajmërimit të "strishës primitive", e cila lajmërohet në ditët 14 - 15 pas fekondimit.[14] Ajo pohon se, e gjitha çka ndodhë në ditët para strishës primitive, është vetëm një grumbull i qelizave gjenetike njerëzore. Kjo fazë është vetëm një parapërgatitje kur elaborohen sistemet mbrojtëse dhe ushqimore të domosdoshme për mbajtjen e embrionit të ardhshëm - thotë A. McLaren. Kur sistemet të bëhen të forta, të qëndrueshme e të gatshme, mund të fillojë zhvillimi i embrionit si qenie njerëzore, si individ.[15]
Sipas A. McLaren para ditëve 14 -15 të ngjizjes, embrioni njerëzor nuk është qenie individuale, sepse nuk janë të elaboruara sistemet për mbrojtje dhe ushqim.[16]
Këtë qëndrim nuk mund ta pranojnë kurrsesi. Pse? Më lart kemi përmendur se me përfundimin e fekondimit krijohet gjenoma e re, një kartë gjenetike e pajisur me të gjitha elementet e një organizmi të ri, që dallon nga ai i nënës dhe që e karakterizon një qenie të re njerëzore, përkatësisht e karakterizon identitetin gjenetik dhe biologjik të personit të ri, i cili është i dallueshëm nga çdo qenie tjetër njerëzore (edhe nga nëna). Kjo është një epistemologji biologjike e vërtetë. Fakti tjetër që hasim në zhvillimin embrional është se, jeta e embrionit është një proces në faza natyrore. Ne do të vazhdojmë të citojmë tri faza që janë të pranishme te zhillimi i embrionit.
Faza e parë: "Koordinimi. Nga formimi i zigotës e më pas, ekziston një aktivitet molekulor e qelizor që zhvillohet hap pas hapi nën drejtimin e informacionit që përmbahet në gjenomë e nën kontrollin e sinjaleve që marrin origjinë nga bashkëveprimet që shumëfishohen parreshtur në çdo nivel, brenda vetë embrionit dhe ambientit ku ai jeton. Pikërisht nga ky drejtim dhe ky kontroll, rrjedh shprehja rigorozisht e koordinuar e mijëra gjeneve strukturorë që implikon dhe jep një unitet të ngushtë organizmit që zhvillohet në hapsirë e në kohë.
Faza e dytë: Vazhdimësia. Cikli i ri jetësor që fillon nga fekondimi vazhdon - nëse kushtet e kërkuara janë të kënaqshme - pa ndërprerje. Procesi i formimit të organizmit në vete është i vazhdueshëm. Është gjithmonë i njëjti individ që shkon duke marrë formën e tij përfundimtare. Në qoftë se ky proces ndërpritet, në çdo moment, do të kemi "vdekjen" e individit.
Faza e tretë: Gradualiteti. Është një ligj i brendshëm i procesit të formimit të një organizmi shumëqelizor që ky të fitojë formën finale nëpërmjet kalimit nga format më të thjeshta në ato më të ndërlikuara. Ky ligj nënkupton që embrioni, nga stadi i një qelize e më pas, të mbaj në mënyrë të përhershme, gjatë gjithë procesit, identitetin dhe individualitetin e vet."[17]
Si përgjegjje ithtarëve të paraembrionit dhe entitetit të paorganizuar ishin të cituara në tërësi tri fazat e zhvillimit të embrionit si dëshmi se konceptet si paraembrion, entitet i paorganizuar, zigotë katërqelizore[18], grumbull qelizash gjenetike etj., janë vetëm një terminologji e trilluar me tendenca të mundësisë së një eksperimentimi gjenetik, apo siç është bërë zakon të quhet 'inxhinieringu gjenetik', në favor të tezave të tyre personale. Madje, terminologjia e këtillë ka bërë 'tollovi' në shkencat biologjike e gjenetike. Në anën tjetër ishte edhe një hap kah legalizimi i ndërprerjes së shtatëzanisë, abortit. Pasojat tanimë janë të njohura në mbarë botën.

A. b. Aspektet filozofike - teologjike dhe morale për fillimin e jetës

Shkencave filozofike - teologjike në shqyrtimet e veta në lidhje me fillimin e jetës dhe çështjeve të tjera rreth jetës, embrionit, medoemos u nevojitet një supstrat, bazament shkenctarisht i kënaqëshëm biologjik, gjenetik. Ky supstrat ia mundëson filozofisë dhe teologjisë, madje edhe moralit, të bëjnë analiza, të japin mendime dhe të formojnë qëndrime në lidhje me fillimin e jetës dhe me të gjitha problemet që lindin me këtë çështje.
Pasi në pjesën e parë të punimit tonë bëmë një supstrat sadopak të kënaqshëm biologjik, për atë se kur fillon jeta njerëzore, zhvillimin embrional, në fazat e para të jetës dhe mënyrat se si vjen deri tek lindja e një qenie njerëzore, tani mund të hyjmë dhe të shqyrtojmë analizat filozofike - teologjike për jetën e njeriut.
Zakonisht, kur një filozof dhe teolog bënë pyetje mbi fillimin e jetës njerëzore, në esencën e interesimit të tyre gjendet njeriu si qenie me trup e shpirt, qenie mendore, racionale, e arsyeshme, qenie me vetë-dije, qenie në relacion ndaj njerëzve si qenie të tjera njerëzore të një rangu me të dhe ndaj Zotit si qenie apsolute.
Kur është momenti kur krijohet një qenie e re njerëzore, përkatësisht kur e kemi një person të ri njerëzor? Bologjikisht kemi shtruar provat e mjaftueshme që të jetë e qartë se jeta e njeriut fillon me bashkimin e gameteve femrore dhe mashkullore, me ngjizjen. Në këtë drejtim janë lajmëruar edhe mendime se, deri në implantimin në uterus, zigota ka mundësinë e ndarjes në qindra qeliza. Po ashtu ekziston mundësia e krijimit të bineqëve njëqelizorë. Mandej, kur fillon jeta njerëzore, përkatësisht kur zigota është qenie me shpirt dhe me të gjitha karakteristikat e një personi?
Problemi filozofik dhe teologjik lajmërohet pikërisht në këtë: kur është momenti i krijimit të shpirtit, meqenëse kemi konstatuar fillimin e trupësisë me metoda biologjike? Në të kaluarën për këtë çështje është diskutuar nga aspekti i momentit të inanimationis - krijimit të shpirtit apo shpirtërimit. Kurse në kohën moderne e bashkëkohore më tepër shtrohet pyetja e hominizimit - njerëzimit. Nuk ekziston një zgjidhje apsolute për momentin e hominizimit apo animizmit, se kur e kemi atë? Megjithatë, është e njohur, se persiatjet e shumta që bëhen në lidhje me këtë edhe këtu janë të ndryshme. Në historinë e teologjisë janë dalluar dy rryma: kreacionizmi - kanë menduar se Zoti drejtëpërdrejtë e krijon shpirtin, dhe traducianizmi - prindërit janë ata që ia japin shpirtin zigotës[19]. Sot këto rryma më tepër janë të "tejkaluara"[20] dhe më tepër mendohet për njerëzimin (hominizimin) e zigotës, sepse personi njerëzor s'është qenie e përbërë prej pjesëve por prej principeve. Shpirti dhe trupi, apo forma dhe materia, nuk janë pjesë të personit por principe, dhe si të tilla duhet të merren të pandashme. Për më tepër, është i papranueshëm mendimi se së pari krijohet supstrati material - trupi - e më vonë Zoti intervenon "nga lart" dhe ja jep shpirtin këtij supstrati. Atëherë kur biologjët konstatojnë se ka filluar jeta e njeriut, e një organizmi të ri unik, aty është i pranishëm bashkë trupi e shpirti[21]. Madje, e vërteta ontologjike është se, nuk ka individ apo person pa shpirt e pa trup. Do të ishte apsurde të pohohet një gjë e tillë.

A. b. a. Persiatje për personin njerëzor

A është embrioni person? Kur e konsiderojmë embrionin si person me të drejtat e një personi të lindur? A i ka të drejtat e një personi embrioni? Gjithësesi, për pyetje të këtilla nuk mund të japë përgjigje vetëm biologjia dhe medicina, por edhe filozofia dhe teologjia, sepse koncepti i personit është koncept ontologjik, metafizik, mbinatyror.

A. b. a. a. Ç' është personi?

Koncepti i personit është fryt i të menduarit të krishterë të bazuar në Dëftimin e Zotit biblik, përkatësisht në antropologjinë biblike. Këtë të vërtetetë filozofia mesjetare e ka marrë në persiatjet e veta për njeriun si qenie e paijsur me arsye, liri dhe vullnet.
Është e kotë të kërkohet nëpër enciklopedi, fjalorë dhe veprat e filozofëve antikë e atyre jo të krishterë për ta gjetur konceptin e personit si një e veçantë e njeriut që e dallon nga qeniet tjera të gjalla. Filozofët dhe teologjët e proviniencës jo të krishterë nuk kanë patur koncept të veçantë për ta konceptuar veçorinë e individit, bile një gjë e tillë ishte e panjohur edhe për kulturën e famshme romake.
Fillet e konceptit person, si një koncept në antropologjinë filozofike dhe teologjike, i gjejmë në shekullin e katërt, kur në krishterimin e shekujve të parë është bërë e nevojshme të krijohet sistematizimi dhe artikulimi, e në veçanti, mbrojtja e fesë para rrymave e drejtimeve filozofikisht ideologjike, të ndikuara nga filozofia antike greke. Në këtë drejtim një rol të rëndësishëm kanë luajtur etërit e kishës shën Bazili, shën Gregori, shën Gregori nga Nisa[22]. Në persiatjet e tyre të dogmave kristologjike e trinitare, ata i kanë dalluar dy terme: ousía[23] dhe hypóstasis[24] të cilët i kanë përdorur për ta shpjeguar misterin e Trinisë Shenjte në njëjësinë dhe dallueshmërinë mes tyre, si dhe njëjësinë e Krishtit si Zot e njeri. Termi, koncepti ousía, ka qenë i përdorur për atë cilësi apo tipar që mund të jetë i përbashkët për shumë individë, deri sa koncepti hypóstasis, ka nënkuptuar realizimin konkret dhe individual të natyrave të përbashkëta, në këtë rast të Trinisë Shenjte - një Hyj i vetëm në tri vetje hyjnore - për secilën vetje hyjnore. Ky dallim i koncepteve ishte një risi dhe senzacion i këndshëm në atë kohë, sepse bëri të mundur që të spjegohet dhe të miratohet dogma e të vërtetës së krishterë, Trinia Shenjte[25]. Më vonë shumë etër të kishës u shquan në kultivimin e mëtutjeshëm të këtyre dy koncepteve shumë të rëndëshme. Njëri ndër më të famëshmit ishte shën Augustini[26]. Deri në shek. 6, këto koncepte ishin të përdorura vetëm në dogmat kristologjike dhe trinitare, por jo edhe për njeriun. Boecius (480 - 524) ishte i pari që këto koncepte i përdori edhe për njeriun. I nisur nga ky dallim ontologjik dha një definicion të qartë për personin e njeriut: "Persona est rationalis naturae individua substantia[27]" (personi është substancë individuale e natyrës racionale.) Ky do të mbetet një definicion klasik. Me këtë dallim specifik (differentia specifica), është shprehur e manifestuar esenca e personit njerëzor, i cili dallohet nga supstancat e tjera të drejtëpërdrejta konkrete dhe me dinjitetin e vet pafundësisht i tejkalon ato (qenie të tjera).
Kur mendohet se personi është substancë, atëherë kemi parasysh qenien e cila ekziston në vete, qenie e cila i përket vetvetes në krahasim me akcidentet të cilat i përkasin e ekzistojnë edhe në qenien tjetër si bartëse (subjekte), dhe si të tilla janë format e saja (qenies). Substancë individuale[28] do të thotë se, personi është një konkret, në vete një ekzistencë e njësuar, e njëkohësisht e tjetërsuar, e shkëputur, e ndarë apo autonome nga të tjerët. Kurse natyra racionale, do të thotë, personi është një qenie e cila si substancë individuale është e veçantë për nga arsyeja apo ratio i saj, sepse ka qenie të cilat nuk mund t'i quajmë persona, sepse sipas natyrës nuk e posedojnë arsyen. Arsyeja është një element shpirtëror i personit njerëzor i cili manifestohet në të njohurit dhe vullnetin, dëshirat. Dhe së fundi, qenie e arsyeshme, e ka kuptimin se si e tillë posedon aftësinë e autotranscendencës, në vullnetin e tij natyror është i drejtuar kah mbinatyrorja, matanëshmëria, përkatësisht kah Qenia Absolute, Mirësia e Përsosur, kah Zoti.
Definicioni i Boecius-it ishte i strukturës ontologjike, por filozofia bashkëkohore anon të theksojë personin njerëzorë si qenie të tërësishme. Filozofia moderne/bashkëkohore dëshiron më tepër të theksojë aspektin fenomenologjik - ekzistencional të personit dhe mundësinë e tij për marrëdhënie me të tjerët dhe me Zotin, i hapur ndaj të tjerëve dhe ndaj botës që e rrethon (personalizmi, personalizmi religjioz).[29] Për më tepër, hasim definicione që më tepër theksojnë inteligjencën dhe vetëdijën si karakteristika, tipare përbërëse të personit. Këto definicione të personit njerëzor - ontologjike e Boecius-it dhe fenomenologjike - ekzistencilae e filozofisë moderne - a mund të aplikohen edhe për embrionin?
Shkencat biologjike dhe në përgjithësi empirike, me gjithë potencialet e veta nuk mund të argumentojnë se embrioni është person, por s'mund ta argumentojnë as të kundërtën. Ato për këtë nuk janë kompetente, sepse koncepti i personit është i natyrës ontologjike, dhe si i tillë i paargumentueshëm në mënyrë empirike. Kompetencat e argumentimit për embrionin si person njerëzor i kanë shkencat humane, pikërisht filozofia dhe teologjia. Në momentin e ngjizjes, biologjikisht të vërtetuar, është i pranishëm edhe shpirti i njeriut. Çdo qenie me shpirt e trup është edhe person. Është e vërtetë se embrioni nuk mund t'i ketë të gjitha ato tipare të një personi të formuar, me inteligjencë, vetëdije, me arsye të zhvilluar, por me vetë faktin se qenia njerëzore tani ka filluar me ngjizje, gradualisht zhvillohet edhe aspekti shpirtëror, përkatësisht personi deri në formimin e vet[30]. Nuk mund të pranohet, as filozofikisht e as teologjikisht, teoria e humanizimit (njerëzimit) progresiv, apo krijimin gradual të personit, sepse nëse nuk është person në fillim të ngjizjes nuk mund të jetë as mbas 14 ditësh, as mbas 8 javësh e as mbas lindjes. Personi është një i pandashëm që nga fillimi. Zhvillimi i komponentës shpirtërore të personit nuk do të thotë të jetë i pranishëm me vetë aktin e ngjizjes. Këtë mund ta vërtetojmë me faktin se, shumica e tipareve njerëzore, si inteligjenca, aftësitë për lëmenj të ndryshëm zhvillohen qysh vonë, mbas lindjes[31]. Si mund të jetë që edhe fëmijën e posalindur mos ta konsiderojmë person? Ai edhe mbas lindjes nuk është i aftë të mendojë dhe të përdorë arsyen në të njëjtën mënyrë sikuse një i rritur, i pjekur! Apo ç'të themi për personat e retarduar mentalisht, që s'mund ta përdorin arsyen, e s'kanë vetëdije të plotë? Pra, kur e zëmë në gojë embrionin si person atëherë, thënë filozofikisht, kuptohet substanca njerëzore pa zhvillimin e tërësishëm të akcidenteve apo, thënë laikisht, një qenie njerëzore e cila është në stadin e zhvillimit të tij që të mund të jetë një si unë, me personalitet të zhvilluar. Përfundimisht, zigota i posedon të gjitha potencialet aktive që ta zhvillojë ekzistencën njerëzore, të bëhet person, madje edhe personalitet që do ta arrijë mbas shumë viteve, nëse do të ekzistojnë kushtet e duhura për zhvillim normal.

A. b. a. b. Dinjiteti i personit njerëzor

Personi i cili u definua më lartë, ka një dinjitet të patjetërsueshëm, dinjitet apsolut. Zakonisht, që të tregohet dinjiteti i personit, merren në shqyrtim faqet e para të Biblës, ku qartësisht thuhet njeriu është i krijuar në përgjasimin e Zotit (khs. Zan 1, 27). Çdo njëri me këtë akt të kijimit, bëhet mik i Zotit. Kjo miqësi e cila është e ndërlidhur mes Zotit dhe njeriut është bërë në saje të dashurisë. Dashuria realizohet në dy relacione: Zoti - Njeriu, Njeriu - Njeriu. Cënimi i kësaj dashurie apo këtij relacioni të dashurisë, do të shëmtonte planin natyror të qenies njerëzore që të zhvillohet si person dhe personalitet.
Veçanërisht, arsyeja dhe vullneti i lirë, liria personale e njeriut e bëjnë të ngjajshëm me Zotin. Kjo e vërtetë është marrë si një gjë parësore kur diskutohet sot për të drejtat dhe liritë e njeriut. Veçoria tjetër në këtë drejtim është të hapurit principiel kah Absolutja, Zoti.[32]
Sipas kësaj, vlera me e madhe në botë është jeta e njeriut. Krishterimi në bazë të porosisë së tij e ka promovuar vlerën e personit mbi çdo vlerë tokësore.
Kjo vlerë do të respektohet e nderohet nga fillet e saja[33], pra nga ngjizja e deri në vdekjen natyrore. Njeriu si person me veçoritë (specificum) dhe tiparet e tij unikate, ka të drejtën me çdo kusht të mbrojtjes nga sulmuesit e brendshëm dhe të jashëm që cenojnë zhvillimin e lirë të tij. Kjo është e drejtë natyrore e çdo personi. Për më tepër, ai duhet të jetë në procesin permanent të përsosmërisë së personalitetit, arritjes së mbijetesës së denjë, dhe më në fund të arrijë tek Burimi i Jetës. Për këtë qëllim janë shkruar shumë deklarata, karta kombëtare e ndërkombëtare[34], të kultivohet e të jetohet e drejta e denjiteti reciprok mes personave njerëzor, por fatkeqësisht, kjo e mirë dhe e drejtë ende s'po bëhet e realizueshme. Madje, të gjitha këto nuk janë në shërbim të plot të personit dhe të dinjitetit të personit njerëzor. Harrohet e drejta e embrionit dhe respektimi i tij si person njerëzor. Për të shpiken e trillohen terme e koncepte të ndryshme të mangëta me tendenca që të mos i pranohet e drejta natyrore e tij.
Të mbrohet jeta nga fillimi është një gjë shumë e çmueshme dhe e ndershme. Posaçërisht, kur jeta është në stadin e kushtëzimit, përkatësisht kur jeta nuk mund të mbrohet vetë. Jeta është për njeriun gjëja më primare dhe vlerë e pakontestueshme. Prandaj, ajo duhet të respektohet e të kultivohet si vlerë primare njerëzore, e mos të ndërrohet me vlera tjera materiale kohore. Pra, embrioni i përket sferës së dinjitetit dhe të drejtave njerëzore që nga ngjizja dhe ai kërkon të drejtat e njëjta si ai person i cili jeton jashtë ambientit material, kraharorit të nënës. Mos të mashtrohemi me terminologji të rreme moderne me të cilën embrioni e ka të drejtën e personit 14-15 ditë pas ngjizjes, apo edhe më vonë. Dinjiteti dhe e drejta personit ose respektohet nga fillimi i jetës ose nuk repektohet fare. Të gjitha ato teori të paraembrionit, e shumë tjera të ngjajshme me atë, s'janë tjetër pos "akrobatikë gjuhësore". [35]

B. Aborti - e keqe morale dhe akt kundër jetës

Siç u cek më lart, embrioni njerëzor është person. Etika dhe morali janë të thirrura këtu të japin vlerësimet e veta me metodat e veta përkatëse. Embrionin njerëzor, morali e konsideron si çdo person tjetër të lindur, meqë "natyra" ose "identiteti" i embrionit është i njëjti si i një personi njerëzor, mandej edhe sjellja morale do të jetë morale vetëm nëse merret në këtë masë. Të dhënat tona të shtruara më lart për embrion njerëzor si person dhe dinjitetin e tij si të një personi njerëzor, i ndihmojnë analizuesëve të bëjnë vlerësimet morale, edhe pse nuk është e domosdoshme për moralin të ketë bindje absolute që të jetë embrioni nga fekondimi person, sepse një moment i tillë i sigurtë për atë se kur është embrioni person, ende nuk është vërtetuar absolutisht. Për moralin është i mjaftueshëm dyshimi për të qenë moralisht të detyruar të marrim një sjellje apo qëndrim më të sigurtë, që eviton çfarëdo lloj rreziku për personin, e në rastin tonë embrionin. Morali kërkon që të shmangemi jo vetëm nga akti që mund të jetë sigurisht i keq moralish, por edhe nga akti që mund të jetë i tillë.[36]
Në rastin tonë kemi një çështje shumë të rëndë morale, përkatësisht abortin[37]. Për të vazhduar më tej me vlerësimet dhe analizat etike - morale, paraprakisht do të themi dy-tri fjalë për abortin dhe mënyrat e 'ekzekutimit'.
Në medicinë dhe në drejtësi me fjalën apo termin abort-i, zakonisht nënkuptohet mbytje, vrasje e qëllimtë, përkatësisht hudhje apo heqje e shkaktuar e embrionit nga vendi i ngjizur (në uterus). Aborti i shkaktuar kryhet me anën e mjeteve mekanike, fizike (operacioni, nëse embrioni është në stadin e vonshëm të zhvillimit) dhe kimike (pilulat abortive).[38]
Nga apsekti teologjik - moral kemi dy lloj abortesh: 1) aborti direkt apo i shkaktuar dhe 2) aborti indirekt.
1) Aborti direkt nënkupton të gjitha ndërhyrjet kirurgjike me qëllim që embrioni në barkun e nënës të vritet. Kemi të bëjmë me një vrasje të drejtëpërdrejtë të embrionit.[39]
2) Aborti indirekt ndodh nga një akcion kirurgjik ose jokirurgjik që duhet të ndërmirret, kurse si pasojë kemi vdekjen e embrionit. Shembull mund të marrim një grua shtatzënë të sëmurë, e cila vazhdimisht merr medikamente për të përmirësuar gjendjen e vetë shëndetësore. Ato medikamente që i përdorë ajo janë të dëmshme dhe të rrezikshme për jetën e fëmijës; nëse ajo vazhdon t'i përdorë medikamentet në mënyrë indirekte kemi vdekjen e fëmijës. Në këtë rast, nëse një grua shtatzënë është e vetëdijshme se medikamentet e saja do të shkaktojnë vdekjen e frytit, është e obligueshme moralisht të kërkojë mjete tjera për shërim. Përndryshe, në këso rastesh mund të jetë edhe abort direkt, për arsye se me vetëdije ka shkaktuar vdekjen e embrionit - fëmijës, e ndoshta me ndërrimin e medikamenteve apo mënyrën e shërimit do ta kishte shpërtuar embrioni[40]. Aborti indirekt është moralisht i lejueshëm (mund të themi), nëse paraprakisht janë shfrytëzuar të gjitha mundësitë dhe metodat që të shpëtohet embrioni. Ka raste të tilla delikate kur nëna është në rrezik për vdekje, por për të ndërmarrë masa të duhura dhe të domosdoshme për shpëtimin e saj, është e patejkalueshme vdekja e embrionit. Në këso rastesh zgjidhet e keqja më e vogël. Në teologjinë morale akte të këtilla quhen akte me efekte (pasoja) të dyfishta[41] - actum cum duplici effectum.
Ekzistojnë edhe aborte të ashtuquajtura spontane. Aborti spontan ndodh kur zigota përjeton ndalesë të paparaparë të vazhdimësisë, ose për shkak të disa deformimeve në rrugën e implantimit në uterus, për shkak se nuk janë të mjaftueshme kushtet e zhvillimit të mëtutjeshëm të zigotës... etj. Disa thonë se rreth 50% të grave të cilat kanë mbetur shtatzënë, spontanisht abortojnë, pa ditur se kanë ngjizur. Aborte të këtilla nuk i nënshtrohen moralit, sepse s'është i nxitur dhe i provokuar nga askush, por vetvetiu vdes dhe organizmi i gruas e hudh jashtë. Kur pohojmë se aborti është e keqe morale[42], atëherë kemi parasysh abortet të shkaktuara apo të qëllimta me vetëdije. Një akt i këtillë është me qëllime të pamoralshme, madje një akt kundër jetës dhe dinjitetit të personit njerëzor si shëmbëlltyrë e Zotit, akt kundër vëllazërisë së përgjithshme njerëzore, akt kundër dashurisë së ndërsjelltë, akt kundër respektit dhe drejtësisë.[40]

B. a. Aborti dhe gruaja

Një dukuri e cila kohët e fundit është bërë pothuajse e zakonshme, ka të bëjë me të drejtën e gruas të vetëvedndosë për embrionin, përkatësisht për apo kundër abortit. Gruaja shtatzënë është e lirë të vendos për fatin e frytit të vet, ta mbajë e ta lindë fëmijën ose ta ndalojë zhvillimin embrional të frytit - t'i nënshtrohet abortit. Fryti i ngjizur është një gjë private e individuale e gruas dhe ajo ka të drejtën e manipulimit sipas indikacioneve të saja personale.
Prej nga rrjedh kjo e drejtë e gruas? dhe, kush ja dha këtë të drejtë të manipulojë me një person njerëzor?
Një mentalitet i kohës moderne sa i përket kësaj çështje delikate ka patur ndikim të madh në kryerjen e abortimeve. Ky mentalitet ka lindur me të drejtën e gruas që ta kontrollojë trupin e vet. Kjo ide i ka rrënjët në dukurinë e mentalitetit, i ashtuquajtur playboy mentality, nga i cili është përhapur si rrëmujë, kurse pati pasoja të rënda çka tregojnë shifrat e larta të aborteve në mbarë botën.[44]
Playboy menatity është një mentalitet tipik i kohës moderne, me qëndrime të reja liberale të feministeve, posaçërisht amerikane, i mbështetur në idetë e hedonizmit dhe utilitarizmit. Njëkohësisht, mentaliteti i cekur ka rezultuar nga shumë "trysni" psikike e fizike që i bëhen gruas në kohën moderne. Shumë raste të dukurive të tilla kanë të bëjnë me një permisivizëm seksual modern dhe dhunimet seksuale ndaj femrave.
Gruaja e dhunuar nuk ka qenë e lirë të vendosë për një akt të tillë, e ky akt i padëshiruar ka rezultuar ngjizjen. Në këtë rast femra si e tillë bëhet fli e agresivitetit të mashkullit dhe ngjizja s'është fryt i dashurisë reciproke por fryt i dhunës. Prandaj, femra nuk e ka të obliguar të bartë barrën, sepse barra është imponim i mashkullit të dhunshëm. Fëmija është një qenie që ka filluar të jetojë rastësisht. Shikuar nga ky mentalitet, gruaja ka të drejtën e pastrimit të trupit të vetë dhe të mbajë atë nivel të vitalitetit që e dëshiron. Ajo e ka të drejtën e lirimit nga ky imponim i dhunshëm, ngase liria paraprake si kusht për të marrë përgjegjësinë, nuk ka qenë e pranishme. Kështu, problemi i abortit është - sipas playboy mentality - çështje e gruas, "çështje private e saj". Vërtetë, një gjendje e tillë është shumë e padëshirueshme për femrat në përgjithësi, e veçenërisht kur kushtet për të lindë një fëmijë janë shumë të dobëta apo nuk ekzistojnë fare, si ato mentale po ashtu edhe ekonomike. Nëse moralisht i përsiasim këto fakte të rënda, atëherë mund të pohojmë se dhuna, agresiviteti apo edhe kushtet ekomike mund të jenë shkak për të zvogëluar fajësinë, mëkatin, por assesi nuk mund të merren si argument që të justifikojnë vrasjen e embrionit. Më e preferueshme për gratë do të ishte metoda preventive, ngase këtu kemi të bëjmë me jetën e njeriut.
Ç'të themi për këtë mentalitet, përveç se nuk përputhet fare me të drejtat as të gruas e as të embrionit. Është fakt se pikërisht gruaja është ajo e cila e mban barrën më të madhe për zhvillimin e jetës së embriont. Por, kjo nuk i jep të drejtë të merr vendime fatale për jetën e embrionit.
Shikuar në aspektin ontologjik, embrioni është një qenie individuale e pandashme dhe esencialisht e dallueshme nga të gjithë individët tjerë dhe i ka të drejtat e njëjta të një personi. Pra, nga ky aspekt askush nuk ka të drejtë të manipulojë me embrionin, as gruaja e cila e mban në kraharorin e vet.
Shikuar nga aspekti biologjik, embrioni është një organizëm i ri me të gjitha karakteristikat e një organizmi të gjallë. Edhe pse si organizëm nuk i ka të gjitha mundësit e vet-jetës, por i duhet ndihmë kohe për tu aftësuar për jetë individuale dhe të pavaruar, ai është organizëm unikat kundrejt organizmave tjerë - por edhe të nënës.
Shikuar nga aspekti etiko-moral, embrioni i cili i ka të gjitha këto karakteristika ontologjike dhe biologjike, askush nuk ka të drejtë për të të japë vendime për hudhjen, përkatësisht për vrasjen e tij. Embrioni është qenie e cila në vete posedon të njëjtat të drejta për jetë sikurse edhe gruaja e cila e ka ngjizur. Njeriu, në rastin tonë gruaja, nuk e ka të drejtë të zotërojë mbi jetën e dikujt. Përveç kësaj, qenia njerëzore ose personi i cili ka filluar të jetojë, nuk është vetëm i gruas. Gruaja nuk ka mundësinë e krijimit të një qenie njerëzore pa ndihmën e mashkullit apo pa gametën mashkullore[45]. Ne e argumentuam me lart, e këtu nuk është e nevojshme të rishtrohen argumentet gjërësisht, se me bashkimin e gamenteve të mashkullit dhe femrës vjen deri te ngjizja, përkatësisht të fillimi i një qenie të re njerëzore. Nëse merret logjika se gruaja ka të drejtën e manipulimit të embrionit, të vednosë për fatin e tij, atëherë në kontinuitetin e kësaj logjike, edhe mashkulli i cila është bashkëkrijues i embrionit i ka të drejtat e veta për të vendosur.
Nën ndikimin e fortë të kësaj që u tha më lart, pra të drejtat e gruas që ai të vendosë vetë, ka patur për pasojë fushatën e furishme të opinioneve publike që kjo e drejtë të kurorëzohet edhe me projektligje shtetërore, e në këtë drejtim aborti të legalizohet, që do të jetë në favor të lirisë së gruas. Mjerisht, këto edhe do të ndodhin gati në të gjitha shtetet evroperendimore, në SHBA, madje edhe në gjithë botën.

C. Aborti - çështje juridike

Këtu e më poshtë do trajtojmë problemin juridik të abortit, i cili në botën përendimore, megjithë përpjekjet e ndryshme për parandalimin me masa të llojllojshme, ka mbetur një problem me përmasa të mëdha në sferën e drejtësisë. Madje, është ende i madh dhe ka shtruar një mori dilemash, statusi juridik i embrionit dhe në përgjithësi mënyra aplikuese për t'i zgjidhë të gjitha ato mosmarrëveshje. Veçanërisht, një barrë e madhe u ka mbetë qeverive dhe parlamenteve të shteteve që të diskutojnë për të marrë një udhëdrejtim në lidhje me çështjet delikate të aborteve. Bota perendimore, por jo vetëm ajo, është para një sfide të madhe të kohës, ngase nuk mund të anashkalojë rregullimin për apo kundër abortit. Kjo domosdoshmëri e rregullimit pason nga një mentalitet që po mbretëron në botë, ne e cekëm më lart, përkatësisht ajo se çdo grua e ka të drejtën ta sundojë trupin e saj dhe të jetë e drejta e saj për frytin e ngjizur që të jetojë apo t'ia ndalë jetën. Mjerisht, më tepër diskutohet deri në cilën kohë të shtatzanisë mund të kryhet aborti se sa a mud të jetë aborti i lejueshëm.
Prandaj, juristi do të pyetet: deri në cilën kohë pas të mbeturit shtatzënë (mbarsjes) mund të jetë i lejueshëm aborti?[46] Fëmija në krijim e sipër, a gëzon të drejtat ligjore a jo? A i posedon edhe embrioni të drejtat e një subjekti si person juridik apo jo?
Shumica e vendeve të Evropës - në përjashtim të Irlandës - e kanë legalizuar abortin. Disa orientohen duke vënë termine/afate. Si shtete më tepër liberale vlerësohen Franca dhe Italia, në të cilat aborti është bërë vepër penale që nga viti 1975 përkatësisht 1978. Në Francë aborti deri në javën e 12-të është i lejueshëm vetëm se gruaja duhet ta paraqesë kërkesën e saj me shkrim.
Në Itali kufiri për abort legal është 90 ditë. Aborti mund të vijojë qysh pas shtatë ditësh pasi që të jetë bërë i ashtuquajturi "attesti" i nënshkruar nga një mjek dhe gruaja shtatzënë. Në Austri aborti është i mundshëm në tre muajt e parë. Në këto tre vendet e fundit abortimi mund të pasojë edhe pas këtyre kufizimeve kohore, nëse ekzistojnë arsye mjekësore të arsyetuara. Në Gjermani që nga viti 1995 aborti mund të bëhet vetëm në tre muajt e parë përkatësisht 12-të javët e para, mirëpo gruaja shtatzënë është e detyruar që para se ta bëjë këtë të konsultohet me mjekun dhe ta vizitojë një nga vendkëshillimoret e ngritura për këtë çështje në Gjermani. Vendi me ligje më të ashpëra në çështjen e aborteve është Irlanda. Abortet janë plotësisht të ndaluara, me përjashtim vetëm nëse vie në rrezik jeta e gruas. Gratë irlandeze, për shak se nuk mund të abortojnë në vendin e vet, kalojnë nëpër vendet fqinje diku afër 7000 në vit, për të bërë abortin. Edhe në Spanjë lehojet aborti vetëm nëse vihet në rrezik jeta e gruas. Në Spanjë vlenë po ashtu kufizimi 12 javë, ndërsa në rast të ndonjë dhunimi 22-javë dhe në rast se kostatohet se fetusi nuk do të këtë zhvillim normal.
Suedia, në krahasim me vendet e lartpërmendura, ka ligj më liberal. Kufijtë e lejueshëm për abort janë 18 javë, ndërsa në Holandë në raste të veçanta deri edhe në 22-javë. Në Britani të Madhe nuk ka kufizime kohore për abortim, por vlenë principi i zgjidhjes së problemit me indikacione. Kjo do të thotë, se mjeku vendos vetë. Kështu që atje abortimi mund të bëhet pa rrezik dënimi penal deri në javën e 24-të. Në SHBA kemi prej 20 deri në 24 -tën javë mundësinë për abort.
Që kjo temë të jetë sa më e kuptueshme si shembull në vijim do të paraqesim diskutimet argumentet që kanë përdorur dy pozicionet zvicerrane në inisiativën për ndryshimin e kodit penal përkatësisht të paragrafëve ku është e sanksionuar çështja e abortit.

C. a. Rregullimi i abortit në Zvicër

Sikur në çdo vend, diku më pak e diku më shumë - legal apo ilegal, aborti është një fenomen i pranishëm edhe në Zvicër. Vlerësohet se çdo e katërta grua konfrontohet të paktën njëherë në jetën e vet me abortin. Sipas ligjit penal zviceran neni 118-121[47], aborti është vepër penale. Këtu përjashtohet inkriminimi i abortit në rast se gruaja që i nënshtrohet këtij procesi është e rrezikuar me jetë, apo në rast se shtatzënia do të ishte rrezik për jetën e gruas. Se a ekziston një rrezik i tillë për jetë për këtë vendos mjeku, ndërsa aborti mund të bëhet vetëm nëse të njëjtin vlerësim e jep edhe një mjek tjetër, pra mjeku i dytë.[48]
Që nga viti 1942 ligji mbi abortin nuk është ndryshuar asnjëherë. Që nga ky vit koncepti i shëndetësisë është zgjeruar. Organizata Botërore e Shëndetësisë (WHO) me konceptin "shëndetësi" kupton më shumë se ajo e të qenit i shëndoshë. WHO kupton "një gjendje të mirë trupore, mentale dhe sociale", e sipas kësaj gratë kanë mundësi që ato ta marrin në përdorim këtë të drejtë e në veçanti atë psikike apo sociale si arsyetim për të ndërmarrë aktin e abortimit.[49] Nisur nga fakti se në Zvicër abortet kanë vijuar pa problem, megjithë ligjin në fuqi, vlerësohej se ligji aktual ishte ligj i tejkaluar dhe se nuk i përshtatet realitetit të ri. Kështu një inisiativë popullore me moton "për nënën dhe fëmijën" ka kërkuar ndryshimin e ligjit aktual të abortit. Ishte edhe kërkesa për kufizimin e aborteve legale vetëm në 12 javët e para, pra ndalimin e abortimit pas javës së 12-të.
Lidhur me këtë inisiativë për ndryshimin e këtij ligji kemi dy pozicione të ndryshme: njëra anë e cila është pro këtij ndyshimi dhe pala tjetër e cila e refuzon këtë projektligj.

C. a. a. Aborti: çështjet etike

Grupi i cili përkrah abortin ka sjellur argumentet e tyre duke i kundërshtuar vlerësimet e atyre që e kundërshtojnë abortin duke sjellur faktet me sa vijojnë:

C. a. b. Statusi moral i embrionit

A është embrioni një njeri, i cili gëzon të drejta të krahasueshme me ato të njeriut të lindur? Si argumentim për këtë qëndrim pro embrionit jipet shpesh nga kundërshtarët e abortit, duke vlerësuar se të gjitha trashëgimitë (gjenet) janë tani të pranishme në embrion. Ndërsa bindjet e grupit kundër kundërshtarëve të abortit ndryshojnë duke përdorur këto argumente:
1) Njeriu është më shumë se masë e kromosomeve,
2) Shumica e njerzëve ia japin jetës embrionale një vlerë morale, e cila rritet (vlera morale) me zhvillimin e tij (embrionit), megjithatë kurrë s`është e barabartë me njeriun,
3) Embrioni nuk është "jetë e pavarur". Ai mund të zhvillohet vetëm në trupin e gruas drejt pavarsisë së plotë. Një pakicë tjetër e shikojnë ngjizjen e qelizave si jetë në të njëjtën shkallë si atë të njeriut të lindur. "Fetusi nuk është send, as ind, por po ashtu s'është për tu barazuar me një person të lindur"[50]. Është gabim vlerësimi se, gjithnjë duke e paraqitur pozicionin e atyre që ishin kundër kundërshtarëve të abortit, "embrioni ka të drejtë për jetë". As kushtetuta zvicerane a as ndonjë marrëveshje ndërkombëtare nuk ia rregullon të drejtën embrionit për jetën. Gjykatat më të larta të Belgjikës, Anglisë, Austrisë, SHBA-ve, dhe Kanadës, sipas vendimeve të nxjerra, e drejta për jetë nuk është për tu zbatuar te embrioni. Një pozicion të ngjajshëm e ka marrë edhe Komisioni Evropian për të drejtat e Njeriut (shiko për këtë vendimet e datës 13.5.80 dhe 19.5.92). I gabueshëm është po ashtu vlerësimi se "embrioni me shtatëzani është i aftë për trashigimi. Pra njohja si personalitet". Sipas § 31 të kodit civil zviceran thuhet: "personaliteti fillon me jetën pas lindjes së kryer". Kështu që fëmija jo i lindur i trashigimilënësit mund ta trashigojë pasurinë vetëm nëse lindë i gjallë.
Ndalimi i abortit është edhe shkelje e një mori të drejtave themelore të gruas. Ndalesa për abort është shkelje e thelbit të personalitetit të saj: të drejtën e saj për jetë dhe shëndet, lirisë së ndërgjegjes së saj dhe autonomisë morale si dhe lirisë së saj për vetvendosje. "Një detyrimi për të lindur moralisht nuk mund të përfaqësohet".[51]
Akuzat si "vrasje" janë të pabaza - thekësojnë ata - ngase nuk kemi të bëjmë me një akt agresiv kundër një njeriu tjetër. Embrioni nuk është një "tjetër", por ai është vetë në trupin e gruas dhe në varësi të plotë nga ajo. Ky krah vlerëson se, nuk është çështje e shtetit të vendosë, se deri në cilën shkallë aborti moralisht është i pranueshëm e në cilën shkallë jo, por ai duhet të vëjë disa kufizime, ku duhet të jetë e mundëshme një marrje e një vendimi të lirë[52].
Një vlerësim tjetër lidhur me inisiativën "për nënën dhe fëmijën" thotë se, kjo inisiativë kërkon që gruaja me çdo kusht duhet ta lindë fëmijën, e që do të thotë se jeta e embrionit duhet të vihet para jetës së gruas[53]. Sipas vlerësimeve të grupit kundër atyre që janë kundër abortit, ndalimi i abortit do të thotë kufizim i të drejtave të gruas dhe autonomisë së saj për vetëvendosje.

C. a. c. Embrioni duhet të mbrohet

Propozimi i rregullimit kohor për abort legal vetëm në 12 javët e para në parim njeh aspekte të mbrojtjes së jetës së paralindjes dhe se parlamenti zviceran është i vetëdijshëm, se shteti duhet të vihet në mbrojtjen e të palindurve dhe se kjo del edhe nga të drejtat themelore kushtetuese zvicerane - neni 7 dhe 10.[54]
Komisioni Etik Nacional Zviceran në qëndrimin e tij është shprehur pro inisiativës për vënien e afatit prej 12 javësh. Ky komision ka marë parasysh dy aspekte: autonominë e gruas shtatzënë dhe mbrojtjen e jetës së palindur. Ky afatkufizim i jep mundësi femrës shtatzënë që në kohën prej 12 javësh të vendosë se a don ta mbajë fëmijën a jo, dhe se vetëm gruaja shtatzënë mund të vlersojë dhe ngase ajo e di çka do të thotë shtatzënia e padëshirueshme për të. Mbrotja e integritetit të gruas bëhet duke mos e klasifikuar abortin si vepër penale brenda 12 javeve të shtatzënisë, ndërsa në anën tjetër vënia e këtij afati mbron jetën e palindur.[55]

C. a. d. Embrioni ka të drejtë për jetë

Për të mundur që embrionit t'i sigurojmë mbrojtje juridike e kushtetuese, duhet të fillohet nga faktet biologjike. Gjenomi i embrionit përmban që nga fillimi njëjtë 'planin ndërtues' dhe 'detyrën ndërtuese' për zhvillimin e njeriut që do të lindë. Në të vërtetë kjo duhet të bëhet me mdihmën e nënës deri sa ta arrijë pavarësinë të bëjë jetë të pavarur.[56] Embrioni në identitetin gjenetik, mospërsëritja dhe pandryshueshmëria është që në fillim një jetë e përcaktuar "që në procesin e zhvillimit" krijohet si njeri.[57] Në dy vendimet e gjykatës kushtetuese lidhur me abortin (1975 dhe 1993) ka gjykuar se, jeta e palindur gëzon mbrojtje dhe garancinë e dinjitetit njerëzor. Në mbrojtje të tij mund të merret si argument edhe neni 2 kryerreshti 2 i kushtetutës së Gjermanisë dhe neni 10 i kushtetutës së Zvicrës.
Në të drejtën ndërkombëtare sa i përket marrëveshjeve për të drejtat e njeriut mund të thuhet se mungon mbrotja e dhënë shprehimisht. Në nenin 2 të Konventës së Evropës për mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, përmban të drejtën e çdo njeriu për jetë. Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut nuk ka nxjerrë ende ndonjë vendim lidhur me çështjen e mbrotjes së embrionit.
Marëveshja e Këshillit të Evropës për të Drejtat e Njeriut dhe Biomedicinë e 4 prillit 1997- e cila nuk është ratifikuar ende nga Zvicërra, ndalon shprehimisht krijimin e embrioneve për qëllime të kërkimeve shkencore. Ndërsa në një Protokol plotësues të 12 janarit 1998 ndalohet kllonimi i qenies njerëzore.[58]
Në biologji është vërtetuar se çdo fëmijë me ngjizje i takon njeriut. Zhvillimi i njeriut duhet të shikohet si proces zinxhiror. Brenda orëve pas ngjizjes fillon programi gjenetik i zhvillimit embrional. Në muajin e parë veç fillojnë të krijohen organet si zemra, truri, sytë etj. Në muajin e dytë fillon të merr formën e saj fytyra, ndërsa në muajin e tretë fytyra e fëmijës fillon të formësojë si ballin, hundën, gojën. Dhe se aborti mu për këtë arsye mund të krahasohet si vrasje, vrasje e fëmijës në krijim e sipër e i pambrojtur. E drejta për jetë është një e drejtë fundamentale. Kështu që mbrojtja e jetës nuk është diçka individuale, por ajo është një detyrë publike dhe solidare dhe se jeta e palindur në mungesë të mundësisë për mbrotje, këtë duhet ta bëjë shteti, dhe se kjo është detyrë e tij, vlerëson Bashkësia për Mbrotjen e Jetës së Palindur në Zvicër.[59]

C. b. Regullimi i abortit në vendet e ndryshme të Evropës

Praktika e nxjerrjeve të ligjeve në vendet perendimore në procesin e përgatitjes së projektligjeve ata bëjnë krahasimin me normat ligjore të shteteve fqinje dhe më gjërë, që të mund të vëjnë në jetë një ligj i cili më së miri do të mund të gjente aplikueshmërinë e tij në atë vend. Një thirrje e ngjajshme ka dalë edhe nga UE, duke kërkuar nga anëtaret e saja që ligjet e vendeve anëtare të jenë sa më të afërta dhe jo me dallime të skajshme.

Gjermania: Sipas të drejtës së aplikueshme të vitit 1995 aborti në Gjermani parimisht është i ndaluar, mirëpo lejohet në raste të caktuara. Një aborti brenda 12 javësh është i lejuar pasi që gruaja të ketë kryer bisedën e obligueshme me qendrën këshilluese për shtatzënat, në të cilën bisedë gruaja shtatzënë vendos se a do ta abortojë fëmijën apo jo. Pas bisedës, gruas që ka vendosë të bëjë abortin i jepet një çertifikatë dhe vetëm me këtë letër ajo ka mundësi t`i drejtohet mjekut për ta kryer abortin. Ndërsa në anën tjetër, aborti klasifikohet si legal nëse klasifikohet si i patjetërsueshëm (në rast se rrezikohet jeta e gruas) ose kemi te bëjmë me ndonjë implikim kriminal, pra dhuminin. Në Gjermani janë afër 1930 vende për këshillime të cilat lëshojnë çertifikata për abort për ato që dëshirojnë ta marrin një hap të tillë.[60]

Franca: Sa i përket kohëzgjatjes se deri kur lejohet aborti, Franca klasifikohet si vend më "progresiv" në këtë fushë. Kjo lidhet ngushtë me luftën e pandërprerë të grave. Në vitin 1975 nxirret një ligj i cili lejon abortin deri në javën e dhjetë. Ndryshimi, apo nivelimi i këtij ligji bëhet edhe njëherë në vitin 2001 ku kohëzgjatja për të kryer abortin zgjatet edhe për dy javë. Mbas hyrjes në fuqi të këtij ligji të ri, shumë klinika në praktikë edhe mëtutje përpiqen që të mos e aplikojnë ligjin e ri. Kjo do të thotë se baza juridike ndryshon nga realiteti. Mirëpo, kjo ka shkaktuar që shumë gra të kalojnë kufijtë e të shkojnë në Holandë apo Spanjë dhe të bëjnë abortin. Sipas të dhënave të njohura, mesatarja e aborteve në Francë sillet diku afër 200.000 në vit.[61]
USA: Që nga viti 1973 në SHBA vlen një lloj i kufizimit kohor për abortin. Në Amerikë kemi dy grupe: në njërën anë të krishterët të cilët përfaqësojnë vlerat e krishtera, e ashtuquajtura lëvizja "pro Life"(për jetën) dhe në anën tjetër kemi liberalët që vihen për "pro Choise" (për të zgjedhur vetë). Sipas një praktike të Gjykatës Supreme të SHBA-ve në një vendim të saj të vitit 1973 thuhet se shtetet anëtare të SHBA-ve nuk kanë të drejtë të pengojnë abortin në tre muajt e parë. Ndërsa në temujorshin (Trimester) e dytë aborti mund te ndalohet vetëm nëse kjo ndërhyrje është e rrezikshme për abortuesen.[62]
Austria: Që nga viti 1975 në Austri aborti mund të bëhet pa rrezikun për tu akuzuar për vepër penale, nëse gruaja së pari konsultohet me ndonjë mjek, së dyti nëse absolvon një këshllë të detyrueshme dhe së treti nëse aborti bëhet brenda tre muajsh. Mesatarja e abortimeve legale në Austri vlerësohet diku 20.000 deri 25.000.[63]
Suedia: Ligji suedez iu lejon grave suedeze që të vendosin lirisht për abortin pa u kërcnuar nga dënimi deri në javën e 14-të. Një shtatzëni mund të ndërpritet edhe në javën e 24-të, mirëpo për këtë nevojitet një leje nga organet mbikqyrëse që quhet Socialstyrelsen. Suedia qëndron para vendeve tjera si Danimarka, Norvegjia dhe Finlanda sa i përket kohës se kur guxohet të bëhet abortimi, te të cilat deri në javën e 12-të gratë mund të vendosin lirisht se a dojnë ta mbajnë fëmijën a jo.[64]
Portugalia: Në Portugali kush bën abort ilegal, për ato dënimi i aplikueshëm është burgimi. Në këtë vend kush aborton apo ndihmon abortin qëndron me njërën këmbë në burg dhe njërën në liri. Kështu në mungesë të alternativave legale, organizatat të cilat merren me çështjen e familjes, vlerësojnë se numri i grave që abortojnë fëmijën e tyre arrinë diku 40.000.[65]

D. Rregullimi i abortit në Shqipëri dhe Kosovë

Në pjesën përfundimtare të persiatjeve tona për fenomenin e abortit, do të ndalemi shkurt edhe në vendet tona shqiptare, përkatësisht Shqipëri dhe Kosovë, e të shohim se si e aplikojnë abortin në ligjet e tyre.

D. a. Aborti në Shqipëri

Në Shqipëri aborti është i rregulluar sipas ligjit dhe urdhëresave të Ministrisë së Shendetësisë për abortin, Nr. 8045, data 07. 12. 1995, që është mbështetje e nenit të ligjit nr. 7491, të vitit 1991 "Për dispozitat kryesore kushtetuese" me propozimin e Këshillit të Ministrive, miratuar në Kuvendin Popullor të Shqipërisë[66]. Ky ligj është i përbërë nga 21 nene të ndara në tre krerë. Ndërprerja e vullnetshme e shtatzanisë sipas nenit 3, mund të bëhet nga mjeku specialist obstetërgjinekolog i cili është punonjës në institucionet shtetërore dhe private që i plotësojnë kushtet e përcaktuara në udhëzimet e Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes së Mjedisit. Paraprakisht, mjeku specialist prej të cilit kërkohet ndërprerja e vullnetshme e shtatzënisë, është i obligueshëm të informojë personin (gruan) për të gjitha rreziqet dhe komplikimet që i sjell ndërprerja e shtatzënisë, të drejtat që i garantohen me ligj për familjen, nënën dhe fëmijën, për institucionet dhe organizmat që mund t'i ofrojnë ndihmë morale dhe financiare dhe për klinikat që i kryejnë ndërprerjet e shtatzënisë (neni 4). Pasi t'i merr gruaja përkatëse të gjitha udhëzimet dhe informatat e duhara, mjeku kërkon konformimin me shkrim të kërkesës, 7 ditë pas kërkesës së parë. Kur kërkesa bëhet nga një vajzë e mitur 16 vjeçare, përveç kërkesës së saj, kërkohet edhe miratimi i një personi i cili ushtron autoritetin prindëror ose të kujdestarit ligjor të saj (neni 8). Ndërprerja e shtatzënisë mund të bëhet deri në javën e 22 të shtatzënisë dhe në çdo kohë, në rast se komisioni i përbërë nga 3 mjekë, pas ekzaminimit dhe konsultimit, gjykon se: fetusi ka keqformime të papajtueshme me jetën apo sëmundje invaliduese me trajtim të pasigurtë (neni 9). Kurse në rast se gruaja vlerëson se shtatzënia e saj krijon probleme psikosociale, ndërprerjën mund ta bëjë brenda javës së 12, por edhe në javën e 22, nëse komisioni i përbërë nga 3 specialistë mjekë, punonjës socialë, juristë, pas ekzaminimit dhe konsultimit, gjykon se shtatëzania është rezultat i përdhunimit ose një krimi tjetër seksual, si dhe arsyera tjera të vërtetuara sociale, e të gjitha të jenë të vërtetuara dhe të miratuara nga Ministria e Shëndetësisë dhe e Mbrojtjes së Mjedisit (neni 10). Sa i përket mjekut, ai nuk është i detyruar të kryejë ndërprerje të shtatëzanisë kundër vullnetit të tij (neni 16).
Sipas këtij ligji të Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes së Mjedisit, ndërprerja e shtatzënisë apo aborti është i ligjshëm deri në javën e 22, por edhe në çdo kohë nëse gjatë kohës së shtatzënisë janë të evindetuara keqformimet, deformimet, sëmundjet që janë të pashërueshme, si dhe nëse shtatzënia është rezultat i një përdhunimi apo ndonjë akti tjetër krimi seksual. Mund të konstatojnë se sipas të dhënave që i përmendëm ligi mbi abortin është liberal dhe kryerja e abortit bëhet pa frikë se do të jetë gruaja e përndjekur për akt penal. Përndjekja penale, sipas këtij ligji dhe udhëzimeve, mund të aplikohet vetëm për mjekun specialist, nëse i shkelë dispozitat e ligjit të miratuar nga Ministria. Për fat të keq, na mungon ligji penal i Republikës së Shqipërisë, që të mund të japim hollësi edhe më ekzakte për rregullimin e abortit, përkatësisht për atë se kur mund gruaja t'i shkelë dispozitat ligjore me abortin, po që se aborti kryet privatisht, pa konsultime me mjekun? Nëse po, atëherë sa është i paraparë dënimi apo si rregullohet një akt i tillë me ligj?
Gjëja tjetër që na mungon është një raport apo studim se sa aborte bëhen në Shqipëri brenda një viti, si dhe studime të tjera për sa i përket moshës së abortueseve dhe për shkaqet që i nxisin abortet, me një fjalë, një farë lloj statistike bile panoramike, që do të ishte baza për të bërë vlerësime etiko - morale por edhe juridike në lidhje me fenomenin e abortit në Shqipëri. Këtu po japim vetëm një shifër të aborteve të kryera në Shqipëri, sipas Bardhyl Çipit. Në vitet e fundit në Shqipëri - sipas B. Çipit[67] - numri i aborteve është rritë dukshëm në krahasim me vitet e mëparshme[68]. Vetëm në Tiranë ka patur çdo vit rreth 10.000 aborte, kundrejt 7000 - 8000 lindjeve. Të gjitha këto aborte janë të regjistruara, por një numër i madh i aborteve bëhet në mënyrë të fshehur, ilegalisht. Prandaj numri i cekur mund të jetë edhe më i madh.

D. b. Aborti në Kosovë

Kosova sot nuk e ka ligjin e vet penal, por në fuqi është ende ligji penal i ish-Jugosllavisë, përkatësisht Ligji Penal i KS Kosovës të vitit 1977.
Në këtë ligj penal të Kosovës në pjesën e II, kreu VI i dedikuar për veprat penale kundër jetës dhe trupit, aborti apo ndërprerja e shtatëzanisë është e paraqitur vetëm në nenin 37, i përbërë prej 4 paragrafeve. Këtu nuk qartësohet dhe nuk kemi fare nene a paragrafe që tregojnë se në cilën kohë të shtatzënisë është e lejuar, përkatësisht është e ndaluar me ligj kryerja e abortit. Ligji penal ka vetëm këtë me sa vijon:
Neni 37 pargrafin 1, ai i cili ndërprenë shtatzëninë kur është e ndaluar me ligj, d. m. th, kur është në kudërshim me dispozitat e ligjit, një gruaje shtatzëne me pëlqimin e saj, fillon t'i bëjë ndihmë ose i ndihmon që të bëjë ndërprerjen e shtatzënisë, konsiderohet se ka bërë vepër penale. Kurse ai i cili në mënyrë të paautorizuar merret me abortin me pëlqimin e gruas shtatzënë, po ashtu ka bërë vepër penale pavarësisht se ka qenë apo jo aborti apo ndërprerja e shtatzanisë e lejueshme apo jo (parg. 2). Njëjtë do të trajtohet ai i cili gruas shtatzënë pa pëlqimin e saj i bënë ose fillon të bëjë abortin, (parg. 3). Dhe, nëse për shkak të veprës nga parg. 1-3, të këtij neni, shkaktohet vdekja apo plagosja e rëndë ose tronditja e rëndë e shëndetit të gruas te e cila është bërë aborti, kryesi dënohet për veprën e tij prej gjashtë muajsh deri në pesë vjet, nga parg. 1, përkatësisht jo më pak se tre vjet për veprën nga parg. 2 dhe 3 ( parg. 4). Shikuar vetëm nga kjo e thënë, në Kosovë aborti është i lejueshëm, por sipas këtij ligji nuk mund të supozohet se deri kur, përkatësisht deri në çfarë kohe është i lejueshëm aborti që paraprakisht të mos jetë akt penal, ose a përndjeket penalisht edhe gruaja që bënë abortin apo vetëm kryesi i abortit, specialisti mjek?
Sipas disa komenteve juridike të ligjit penal[69] që janë bërë rreth çështjes së abortit dhe pyetjeve tona që i shtruam, hasim në qëndrimin se, gruaja e ka të drejtën e abortit vetëm nëse rrezikohet shëndeti i gruas apo jeta e saj, dhe atë nëse kanë kaluar 10 javë, 20 javë po edhe në çdo kohë të shtatzanisë. Para 10 javëve të shtatzanisë gruaja e ka të drejtën e abortit pa kurrfarë procedure të veçantë, pavarësisht se për çfarë arsye. Kurse nëse kanë kanë kaluar 10 javë të ngjizjes, gruaja mund të kërkon ndërprerje të shtatzënisë duke bërë kërkesën me shkrim që i dërgohet komisionit të posaçëm për këtë çështje, por paraprakisht duhet të jenë të evidentuara këto dukuri:
- në bazë të indikacioneve medicinale konstatohet se gjatë shtatzënisë apo edhe pas lindjes, mund të vijë deri te keqësimi i rëndë i shëndetit të gruas apo edhe deri te vdekja e saj.
- Kur mund të pritet se fëmija do të lindë me mungesa të rënda psikike dhe trupore, bazuar në indikacionet eugjenike.
- Kur ngjizja ka qenë pasojë e dhunimit, marrëdhënieve seksuale me personin e paaftë apo me personin e mitur.
Të njëjtat dispozita i ka edhe një projektligj që ditët e fundit është përgatitur, por ende ka mbetur vetëm në letër pa fuqinë e vet që të mund të vlejë si ligj penal për Kosovën.
Ligji i aplikueshëm, ekzistues i Kosovës është i tejkaluar dhe nuk mund t`i mbulojë nevojat e kohës. Ai, pavarësisht se si është i rregulluar më herët, duhet të ndryshohet dhe ti përshtatet realiteti të ri duke pasur parasysh vlerat humane e morale e të renditet në mbrotje të jetës së pambrojtur, me qëllim të mbylljes së zbrazëtirës juridike në këtë fushë.
Nga informatat që dëgjohen nëpër Kosovë në lidhje me problemin e abortit, situata aspak s'është e kënaqshme. Flitet jozyrtarish, por ngjanë të jetë e vërtetë, mbase nuk kemi studime serioze që të mund të kemi një mbështetje më të sigurtë, se nëpër të gjitha klinikat e Kosovës, përkatësisht repartet e gjinekologjisë, mbretëron një gjendje e pakontrollueshme. Abortet kryhen sipas qejfeve, legalisht e ilegalisht, ngase mungon një mbikqyerje permante.
Sipas një emisioni që kemi përcijellur në RTK, disa të pranishëm kanë pohuar për një rritje të madhe të aborteve pas luftës në Kosovë. Më së tepërmi ka gra e vajza që kanë qenë të dhunuara ose gjatë luftës ose edhe pas luftës e që kanë qenë të detyruara të bëjnë abort. Dukuria më e pakëndshme që po mbretëron në Kosovë është se është rritur numri i vajzave të reja të moshës 16 - 25 që kryejnë aborte.
Nga përgjegjja e të intervistuarve, konkludohet se kjo dukuri rezulton nga një liri e egër e të rinjëve dhe nga dhunimet e shumta që bëhen ndaj të rejave. Shkaku tjetër - pohohet - është gjendja e rëndë ekonomike e kosovarëve për të rritur frytin e papritur, të planifikuar dhe të rastësishëm. Nga kjo, mund të supozohet se në Kosovë ka një numër të madh të aborteve. Këtë mund ta supozojmë nga një realitet që tek ne, por edhe në Shqipëri, shumë gjëra bëhen në mënyra të paligjshme e ilegale.

Përfundim

Gjatë shtegtimit tonë nëpër mendimet e ndryshme në lidhje me jetën njerëzore në përgjithësi, e në veçanti në lidhje me abortin, nuk ishte e mundur që të përmenden të gjitha ato gjëra që i përkasin problemit të abortit, por edhe të shqyrtohen ato thellësisht e detajisht, nagse një gjë e tillë kërkon një studim paksa më të gjërë e një hapsirë më të madhe. Ne i përmendëm vetëm ato që ne i konsideruam të nevojshme për paraqitjen e abortit si një e keqe morale e cila është në përmasa të mëdha e përhapur gati në mbarë botën, dhe si një problem juridik që ka marrë hovin e legalizimit me ligje tejet liberale.
Disa pyetje të pacekura këtu, e që ndoshta ia vlenë të përmenden, do të ishin ato të cilat i përakasin manipulimeve të ndryshme me gjenet njerëzore për hulumtime shkencore, ngjizja e fëmijës in vitro, fekondimi i fëmijës në epruvetë - metodë që përdoret shumë në kohën tonë në shtetet përendimore evropiane dhe në SHBA, kurse ka për qëllim që bashkëshortëve të cilët nuk kanë mundësinë të ngjizin në mënyrë natyrore t'iu jepet mundësia për të pasë fëmijë në mënyrë artificiale. Pse ka lidhje kjo me abortin? Për faktin se, kjo metodë, edhe pse ende është në diskutim se a është në kundërshtim me dinjitetin e personit njerëzor apo jo, përherë e ka mundësinë e manipulimeve. Në këtë mënyrë të ngjizjes zakonisht fekondohen më shumë se një vezë. Në uterus implantohet vetëm një e cila ka patur suksese më të mira ose ajo më e pëlqyeshmja, kuse të tjerat presin në rezervë, në rast se e para nuk do të ketë sukses në uterus. Teprica që mbetë mbas fekondimit përdoret për qëllime të ndryshme. Zakonisht u afrohet ndonjë çifti tjetër martesor, merret për hulumtime ose eksperimentime, ose së fundi tretet. Ç'kemi tjetër, nëse hudhet apo eksperimentohet me vezën e ngjizur, nëse jo abort. Aborte të tilla selektive kemi me miliona në çdo vit në mbarë botën.
Mund të themi se problemi i abortit në kohën moderne është alarmant. Në gjithë botën për çdo vit kryhen me tepër se 50 milion aborte. Kjo shifër e madhe është një shenjë se morali njerëzor është në një krizë të madhe. Prandaj, me të drejtë situata aktuale definohet si "kulturë e vdekjes", "strukturë mëkatare" (Papa Gjon Pali II), "kohë e megavdekjes"(Z. Brzhezhinski).
Me të gjitha trysnitë që janë bërë e bëhen që abortin ta shpallin si një çështje private, prandaj edhe e drejta e lirisë në jetën private, çështje individuale, tregon se aborti është një çështje e etikës sociale dhe politike. E drejta njerëzore për jetë nuk mund të privatizohet. Secili është i obligueshëm të jetë aktiv në mbrojtjen e jetës, të tregojë solidaritetin. Kinezët e aplikojnë një gjë shumë interesante. Fëmijën e posalindur e konsiderojnë se i ka nëntë muaj jetë, d. m. th. nga fillimi i ngjizjes fillon të jetojë njeriu dhe kështu edhe do të njihet kohëzgjatja e jetës së njeriut. Këtë e aplikojnë kinezët me shekuj, kurse sot, kur ne mburremi se kemi arritur një kulturë më superiore botërore, gjërat më fundamentale të jetës i mënjanojmë, përkatësisht nuk i respektojmë, por për to japim veton tonë për ta shfarrosur nga faqja e tokës. Çfarë po ndodhë me njerëzimin? Mos ndoshta do të zbatohet etika eugjenike - e spastrimit të njerëzve të padëshirueshëm, apo siç po krijohet në disa rrethe dhe grupe termi i ri dhe kategori e re e fëmijëve të padëshiruar?
Pra, aborti është një pyetje e ndërgjegjes sonë. Duhet të zgjohet ndërgjegja e të gjithë njerëzve për të nderuar e për të mbrojtur jetën, përndryshe legjislacionet e nxjerra do të jenë të mangëta. Shteti duhet të pyetet se si i kupton detyrat e veta esenciale kur e shpall abortin një gjë private, dhe lë hapësirë që për abortin të vendosë vetë gruaja? Madje, një gjë të këtillë e siguron me ligje penale. A do të jetë në detyrën e vetë primare nëse shteti nuk do t'i mbrojë të pambrojturit? Sepse është fakt i pakontestueshëm, shteti duhet të jetë medoemos në anën e atyre që janë të pambrojtur. Fëmija i palindur apo embrioni në zhvillim është antarë i jetës njerëzore dhe i ka të drejtat për jetë sikurse çdonjëri prej nesh. Është detyrë morale e çdo qytetari që me ndërgjegje të kultivojë në vetëdijësimin, së pari tek vetvetja e më pas edhe tek çdo njeri për respektimin e fëmijës së palindur.
Thotë një fjalë e urtë se, njeriu i ka shumë dëshira, kurse fëmija i palindur në barkun e nënës e ka vetëm një, dëshirën për të lindur. Të plotësohet kjo dëshirë e tij (saj) që të lindë e t'ia japin atë dashuri që e meriton një krijesë e re. Mos të harrojmë se gjendemi para një jete e cila është në fazën e zhvillimit të patejkalueshëm, në atë prenatale, para se të lindë fëmija. Edhe ne njëherë kemi qenë embrion e fetus. Ne sot jetojmë falë atyre që na kanë mundësuar zhvillimin embrional dhe na kanë mbrojtur deri në aftësimin e jetës sonë autonome, të mëvetësishme, atëherë edhe ne e kemi obligim, moral dhe njerëzor që t'iu mundësojmë që edhe embrionet e sotshme e të ardhshme të jetojnë. Mos të harrojmë se embrioni, fetusi apo fëmija i palindur është i afërmi jonë që e ka dëshirën të jetojë me ne. Kjo është dëshira e tij e vetme.
E pamë aborti nuk është një akt medicinal "shërues", por përkundrazi një hap i tillë shkakton dhe provokon pyetje të ndryshme juridike, morale, teologjike e filozofike, medicinale, psikike. Për reduktimin (e themi reduktim me vetëdije se ky fenomen nuk mund te zhduket nga të ekzistuarit - aborte ka patur qysh në kohët parahistorike - por së paku të zvogëlohet për nga numri) e këtij fenomeni që është paraqitur edhe në shoqërinë shqiptare duhet të mendohen dhe mirren masat preventive që do të ndihmonin reduktimin e aborteve, duke marrë masat edukative e juridike, duke nxjerrë kode të sjelljes për mjekët shqiptarë ku do të ndalonin ndërhyrjet e tyre për të ndërprerë shtatzëninë sipas dëshirës.
Si masë preventive do të ishte e udhës edukimi nëpër shollat publike/shtetërore duke futur si lëndë mësimore edhe edukatën seksuale. Këtu do të kishin mësuar të rinjtë e Kosovës se akti seksual nuk është vetëm një shfrenim epshesh, porse ai mund të jetë shkaktar i shumë problemeve të ndryshme që e ngarkojnë aktorët. Atyre duhet t`iu shpjegohet për rreziqet e mundshme që mund të pasojnë nga aktet e tilla të pakontrolluara. Meqë, edhe pse në këtë fushë duhet të kontribuojnë edhe prindërit duke i dhënë fëmijës shpjegime të nevojshme, kjo në shoqërinë shqiptare është një temë tabu e cila edhe po shkakton skandale bile edhe përbrenda rrethit të ngushtë familjar të cilat për opinionin shumë rrallë janë të njohura.
Një hap tjetër, në rast se mbetja shtatzënë nuk mund të mënjanohet, do të ishte hapja e vendeve ku do të mund të këshilloheshin vajzat e mbetura shtatzënë për të gjetur një zgjidhje tjetër vërtetë të mundshme.
Idealja kishte me qenë që të mos bie askush në këtë skenë të padëshirueshme dhe koplekse, se siç e pamë nga ajo që tham deri më tani, të abortosh nuk do të thotë të "shërohesh" nga një sëmundje e zakonshme si ajo e gripit, por kjo shkakton një mori dilemash jurdike, morale dhe pasojash psikike, përkatësisht ngarkesa si pasoja afatgjata apo të përhershme.

Marrë nga revista "Urtia"
Ndalohet botimi pa lejen e autorëve dhe bartja e këtij shkrimi jashtë kësaj faqeje!

_________________
*) - Fatmir Pera (1976), prift katolik i dioqezës së Kosovës. Ka kryer sutimet filozofiko-teologjike në Institutin Filozofiko-teologjik të Shoqërisë Jezu në Zagreb. Shërben si meshtar dhe sekretar i ipeshkvit në Prizren.
- Kan.lic. iura. Zef Ahmeti, Fakulteti Juridik - Universiteti St. Gallen/Zvicër; përkthyes i gjuhës gjermane në St. Gallen.

[1] Këto i konsiderojmë si shkenca që janë kompetente të japin mendimine, qëndrime e gjykime për fillimin e jetës njerëzore. Shkencat natyrore në aspektin e trupësisë, vitalitetit, a shkencat humane në aspektin e humanizimit, animizimit d.m.th. frymës apo shpirtit të qenies njerëzore - personit. Madje, edhe pse këto shkenca orvaten, për këtë çëshjte tejet të vështirë, një definicion të sigurtë dhe të kënaqshëm për vetë jetën njerëzore nuk janë të zoja ta japin. Ky fakt bënë që edhe sot të studiohet intenzivisht që të shtjellohet jeta njerëzore në tërësi, nga fillimi (ngjizja) deri në fundin e saj.
[2] Ngjizja apo fekondimi ndodhë, përafërsiht, 24 h deri - maksimalisht - dy ditë, pas penetrimit të spermës në qelizën vezë të femrës (oocita). Khs. Ivan KREŠINA, Preimplatacijska diagnostika - u službi selektivnog pobacaja prije trudnoce, në: Crkva u svijetu (CuS) 36(2001), nr. 2, fq. 153-173.
[3] Khs. Karl RAHNER, Zum Problem der genetischen Manipulation, në: Schrifften zur Theologie 8, Benzinger, Einsiedeln 1976, fq 287; Valentin POZAIC, Život prije rodenja, FTI, Zagreb 1991, fq. 49. 75-77; Ivan FUCEK, Bracna ljubav, FTI, Zagreb 1974, fq. 164ss; Asim KURJAK, Znanstveno o pocetku života, në: Ante COVIC (ed.), Izazovi bioetike, Pergamena-Hrvatsko filozofsko društvo, Zagreb 2000, fq. 265 - 273.
[4] Për zhvillimin e jetës, si për fillimin dhe fundin, ka patur mendime të ndryshme. Jeta është një vazhdimësi (continuum) e pandarë. Kjo është e vërtetë nëse kihet parasysh jeta e llojit Homo sapiens, por kur ky qëndrim ka për shqyrtim organizmin e ri njerëzor, individin e ri, një unitet të ri, atëherë nuk qëndron. Këtë tezë e ka proklamuar J. GODFREY, The Pope and the ontogeny of persons (Commentary), Nature 1995. Ky autor mendon se nuk ka moment kur fillon jeta. Tezën e tij e mbështet në vezën dhe spermatozoidin (spermën), se ato janë qeliza të gjalla dhe që jeta e tyre është njerëzore, dhe se jeta njerëzore vazhdon pandërprerë nga gjeneratat në gjenerata. Edhe pse veza dhe spermatozoidi janë qeliza të gjalla njerëzore nuk e kanë aftësinë e vetë-produktimit, për shkak se kanë mangësi të kromosomeve - prandaj medoemos duhet bashkimi i vezës dhe spermatozoidit (bashkimit të kromosomeve femërore dhe mashkullore - fertilizimi apo ngjizja) që të mund të krijohet një qenie e re njerëzore. Organizmi, pra, është formë e ekzistencës e veçantë për çdo qenie të gjallë. Në aspektin e ngusht biologjik, çdo qenie njerëzore është një organizëm, me një fjalë një organizëm unikat njerëzor, dhe secili e ka identitetin e vet, i cili në mënyrë dinamike zhvillohet. Khs. Angelo SERRA & Roberto COLOBMO, Biološka osnova identiteta i statusa ljudskog embrija, në: Ana Valotic - MRŠIC (ed.), Status ljudskog embrija, Centar za bioetiku FTIDI, Zagreb 2001. fq. 18-22. Këta dy autorë Italian, biologjë në Universitetin katolik "Sacro Cuore", në kumtesën e tyre të mbajtura në Zagreb, në simpoziumin kushtuar statusit të embrionit, kanë thekësuar zëshëm identitetin dinamik të embrionit.
[5] Zigota është qelizë diploide me 46 kromosome (23 të femrës e 23 të mashkullit) Në këtë qelizë trashëguese janë të pranishme të gjitha veçoritë, tiparet natyrore të një njeriu të ri: trupi, ngjyra e flokëve dhe syve, forma e hundës, gojës, veshit, aftësitë mendore dhe intelektuale (eventualisht defektet apo smundjet lindëse) etj. Baza e personalitetit të personit. Khs. Ivan KREŠINA, a. i cit., fq. 57.
[6] Qelizat e reja të ndara quhen blastomera.
[7] Khs. QENDRA E BIOETIKËS NË UNIVERZITETIN KATOLIK "SACRO CUORE", Identiteti dhe statusi i embrionit njerëzor, në: Urtia 2/200, fq. 196-197; Valentin POZAIC, vep. e cit., fq. 49; Angelo SERRA & Roberto COLOMBO, a. i cit., fq. 51-52.
[8] E gjithë jeta njerëzore, në një mënyrë, është jetë embrionale. Në vazhdim do të përdorim termin embrion, edhe pse disa epoka të zhvillimi të qenies njerëzore nga ngjizja e deri në lindje, i quajmë edhe ndryshe, p. sh. zigota, embrio, fetus. Të gjitha këto janë vetëm emërtim kronologjik i zhvillimit embrional pa domethënie ontologjike, morale apo juridike.
[9] Para se të implantohet në uterus, duhet të ceket një gjë e mrekullueshme: Veza e ngjizur tanimë vepron si një organizëm autonom dhe i tërsishëm në vete. Ai i dërgon organizmit të nënës sinjale të rëndësishme, me çka vëndoset dialogu embrio - materal, i cili kontribon në sinkronizimin e sistemit embrional dhe materal (amësor). Njëri ndër sinjalet që i dërgon zigota është: bënë ndalimin që embrioni gjatë implantimit në mukozën e uterusit mos të hudhet si një trup i huaj. Sinjali i dytë bënë që të rritet produkcioni i progesteroneve te nëna, me çka sigurohet stabiliteti i shtatzanisë. Kështu sipas këtyre sinjaleve dhe këtij dialogu mes embrionit dhe uterusit (nënës), organizmi i nënës përshtatet dhe përgatitet për shtatzani.
[10] Khs. V. POZAIC, vep. e cit., fq.49.
[11] Lëvizja e embrionit vërehet nga muaji i gjashtë, ka madhësinë 5-11 mm, kur janë evidente bazat e duarve dhe këmbëve dhe bëhet dallimi i shuplakës, gishtave etj.
[12] Ka patur edhe raste që fetusi të lind para se t'i mbush 10 muaj, e pa kurrfarë pengesash të vazhdojë jetën. Një rast i tillë ka ndodhur në vitin 1972, në Cincinati (SHBA).
[13] Zonja e përmendur tezën, mendimin e vet e ka paraqitur në veprën e njohur: Anne McLAREN, Prelude to Embryogenesis, në: THE CIBA FOUNDATION, Human Embryo research: yes or no? Tavostock Publication, London 1986. Ne po i marrim mendimet themelore të cilat gjenden në këtë vepër.
[14] A. McLAREN, mos të harrojmë, ka qenë e specializuar në embriologjinë e minjve. Të arriturat e veta i ka verifikuar te minjtë. Te miu strisha primitive lajmërohet në ditën e 6 të zhvillimit embrional.
[15] Khs edhe Clifford GROBSTEIN, The Early Development of Human Embryos, në: "The Journal of Medicine and Philosophy", 10 (1985), fq. 213-236. Grobstein është profesor i biologjisë në University of California. Ngjashëm me A. McLaren, është krijuesi dhe përkrahësi i paraembrionit, por me një koncept të ri kvalitativ. Kohën para nidacionit e emëron si entiteti i paorganizuar. Ky term, sipas të gjitha gjasave, ka për qëllim të tregojë paaftësinë e embrionit dhe paqenësinë e embrionit si qenie individuale para strishës primitive apo para ditës së 14 të jetës së embrionit. Tezën e këtij autori më gjërsisht e ka shtjelluar Tonci MATULIC, Pobacaj - drama savjesti, Centar za bioertiku FTI, Zagreb 1997, fq. 63 - 75. [16] Për këtë tezë, më gjërësisht khs. Angelo SERRA & Roberto CILOMBO, a. i cit., fq. 54 - 65; Tonci MATULIC, vep. e cit., fq. 61 - 75; Ivan KREŠINA, a. i cit., fq. 161 - 169.
[17] QENDRA E BIOETIKËS NË UNIVERSITETIN KATOLIK "SACRO CUORE", a. i cit., në: URTIA 2 (2001), fq. 197 -198. Khs. T. MATULIC, vep.e cit., fq. 37 - 40.; Angelo SERRA & Roberto COLOMBO, a. i cit., 51 - 54. Edhe shumë autorë relevantë janë të mendimit se ky proces i zhvillimit të embrionit në tri faza është në përputhshmëri me epistemologjinë biologjike, gjenetike dhe embriologjike, mandej edhe si një e vërtetë e pakontestueshme.
[18] Këtë koncept e ka proklamuar me tendenca të njëjta, si ato të Grobstein dhe McLaren, Hinrichsen në librin e përmbledhur nga ai vet, Humanenembryologie. Lehrbuch und Atlas der vorgeurtlichen Entwicklung des Menschen, Springer - Verlag, Berlin Heidelberg 1993.
[19] Këto rryma teologjike kanë qenë me tepër nën ndikimin e filozofisë antike të dualizmit. Në kohën moderne një dualizëm i tillë filozofik, përkatësisht njeriu përbëhet prej dy pjesëve - materies (trupit) dhe formës (shpirtit apo frymës), e ka humbur validitein e vet. Qenia njerëzore filozofikisht është e pandashme, ai është një, por i përbërë prej trupit dhe shpirtit si principe të pandashme që e përbëjnë një person në tërësi. Ky parim filozofik është në përputhshmeri me të konceptuarit biblik të personit si një qenie më e përsosur, e krijuar nga Zoti si trup e shpirt. Ai është i aftësuar për relacion me Krijuesin e vet dhe për autotrancendencë. Mbi fillim e jetës në përgjithësi dhe posaçërisht të jetës së njeriut, për disa rryma filozofike-teologjike se si e kanë shqyrtuar fillimin e jetës njerëzore si person khs. Ivan ŠESTAK, Prinos kršcanstva filozofskoj misli o covjeku, në: OŽ 4 (2000), fq. 433 - 435.
[20] Kreacionizmi është drejtimi i cili është më për së afërmi për ta shtjelluar këtë çështje. Zoti është krijuesi i shpirtit, por krijimi i shpirtit nuk guxon të mendohet si një akt krijimi i ri, sikur në fillimin e krijimit të botës dhe të njeriut, por me këtë nënkuptohet kushtëzimi qenësor i të jetuarit të personit - si qenie shpirtërore nga Zoti. Zoti s'është një shkak ndër shkaqet botërore, por ai është shkaku i të gjitha sendeve. Ai është krijuesi i të gjitha sendeve, por me krijimin e njeriut të parë, njeriu bëhet bashkëkrijues i gjeneratave të reja njerëzore (khs. Zan 1, 28).
[21] Khs. Ivan FUCEK, vep. e cit., fq. 167-168.
[22] Në Kishë janë të njohur si etërit nga Kapadocia.
[23] Term i filozofisë antike greke me domethënie: të qenurit, qenësia, ekzistenca, habitus, diçka që është e përbashkët për çdo qenie njerëzore. Në filozofinë e Sokratit ende s'ka patur një domethënie/kuptim të përkufizar e të qartë. Në filozofinë e Platonit dhe Aristotelit merr kuptimin e plotë. Për Platonin ousía është ekzistenca e përgjithshme, universale e realitetit, ajo në të cilën participojnë (bashkëprania) të gjitha gjësendet. Kurse Aristoteli definitivisht ia jep kuptimin e plotë: ousí është si substancë apo esencë. Khs. ARISTOTELI, Metafizika, V, 1017 b 23 -26.; Anto MIŠIC, Rjecnik filozofskih pojmova, Verbum, Split 2000, fq. 196.
[24] Termin hypostasis, lat. suposittum, shq. supstrat, bazë, ka përdorur në filozofinë greke Plotini për t'i përshkruar tri substancat e botës intelegibile (Një, Intelekti, Shpirti apo Fryma). Në filozofi shpeshherë përdoret për shenjën e të gjithë asaj që është, që ekziston për dallim nga fantazma. Në këtë kuptim hypostasis është substancë individuale, komplete dhe totalish autonome. (Substantia singularis, completa, tota in se). Kurse teologjia e krishterë, paralelisht me termin latin persona, e shenjon natyrën e personave hyjnorë në dogmën e Trinisë Shenjte dhe në personin hyjnor dhe njerëzor të Jezu Krishtit. Khs. Ante MIŠIC, vep. e cit., fq. 110 - 111.
[25] Këto dogma ishin të shpallura në Koncilin e Kalcedonit (451) dhe në Koncilin e II të Carigradit (Konstantinopolit) (553). Për këtë khs. Henrich DENZINGER, Enchiridion symbolorum definitionum et declarationum de rebus fidei et norum / Kompendium der Glaubensbekenntnisse und kirchlichen Lehrentscheidungen, Lateinisch - Deutsch, Freiburg im Breisgau, Basel - Rom - Wien, Herder (37) 1991, nr. 302.
[28] Posaçërisht me këtë është marrë në librin e tij mbi Trininë Shenjte, De trinitate VII, 6, 11 (PL 42, 943) dhe XV, 7, 11 (PL 42, 1065).
[27] BOETIUS, De persona et duabus naturis, c. 3 (PL 64, 1343).
[28] Në mënyrën klasike individ d.m.th. unikat në vete dhe i dalluar nga çdogjë apo çdonjëri / indivissum in se et divissum ab omni alio.
[29] Për këtë kultivim, përsëri, janë shquar filozofët e proveniences së krishterë: E. Mounier, M. Scheler, G. Marcel, R. Guardini, M. Heidegger, E. Coreth etj.
[30] Khs. Ramón LUKAS LUKAS, Antropološki status ljudskog embrija, në: Ana VALORIC-MRŠIC (ed.), vep. e cit., fq. 65-99.
[31] Këtë e quajmë formim i personalitetit. Pesonaliteti është cilësi e cila fitohet, arrihet me mundin personal të personit mbas lindjes. Ajo që ekziston në fillet e jetës embrionale është baza mbi të cilën do të formohet personaliteti.
[32] Khs. Ivan KOPREK (ed.), Ljudska prava - covjekovo dostojanstvo, FTI, Zagreb 1999. Libri është një përmbledhje punimesh nga shumë ekspertë, filozofë e teologjë, që nga apekte të ndryhsme i analizojnë të drejtat dhe dinjitetin e njeriut si person.
[33] Khs. Kushtetuta baritore mbi Kishën në botën e sotme, Gaudium et spes nr. 51.
[34] Një deklaratë e tillë është miratuar nga OKB-ja, më 10. 12. 1948 në Asamblenë e Përgjithshme, e a. q. "Deklarata e Përgjithshme mbi të drejtat e njeriut". Me këtë për herë të parë në historinë e njerëzimit ndërkombëtarizohet synimi që çdo qenie njerëzore t'i sigurohen të drejtat peronale. Mbas kësaj do të pasojnë edhe një sërë kartash e deklaratash nga shtete të shumta që do të synojnë të njëjtin qëllim.
[35] Ivan KREŠINA, a. i cit., fq. 165.
[36] Khs. QENDRA E BIOETIKËS NË UNIVERSITETIN KATOLIK "SACRO CUORE", a. i cit., fq. 202. Për këtë KONGREGATA PËR DOKTRINËN E FESË, "Deklarata mbi abortin e qëllimtë" , Acta Apostolicae Sedis 66 (18. XI. 1974) 730 - 474), lexojmë: "Veç kësaj nuk i takon shkencave biologjike të japin një gjykim vendimtar mbi çështje të mirëfillta filozofike e morale, si ajo e momentit në të cilin formohet personi njerëzor e ajo e ligjshmërisë së abortit. Tani, nga pikëpamja morale, kjo është e qartë: edhe sikur të ekzistojë një dyshim i vetëm lidhur me faktin që fryti i fekondimit është apo jo një person njerëzor, është objektivisht një mëkat i rëndë të marrësh përsipër rrezikun e një vrasje. 'Është tashmë njeri, sikur ai që do të jetë më vonë'" TERTULLIANUS, Apologeticum IX, 8.
[37] Fjala abort rrjedh nga gjuha latine, abortio, abortus - dështim. Fjalori i fjalëve dhe shprehjeve të huaja të Mikel NDRECËS, ribotuar në Rilindja 2000, jep këtë spjegim: dështim me qëllim, heqje e fëmijës nga barku i nënës para se të zhvillohet", kurse Falori i gjuhës së sotme shqipe, Tiranë 1984, nën foljen abort lexuesin e referon te termi dështoj ku jep këtë kuptim: lind foshnjën para kohe të vdekur(për gruan)…apo prish barrën. Pra, kemi një shpjegim jo edhe të saktë sa i përketë domethënies së fjalës abort apo dështim. Mandej, përkthimi i fjalës abortus në dështim, nuk i përshtatet plotësisht me domethënie, nga vetë fakti se aborti krahasohet me një dështim që dikush nuk ka mundur të arrijë për ta zbatuar idenë, mendim, tezën, punën etj. Ky dështim, sipas fjalorëve të cekur, mund të mos arrihet pa fajin e dështuesit. Pëkundrazi, aborti ka të bëjë me vrasjen e frytit të nënës, vrasjen e fëmiut të palindur, ndërprerje e shtatzanisë, nxjerrje ose hudhje e embrionit, e të gjitha këto me qëllim.
[38] Khs. Ivan FUCEK, vep. e cit. fq. 178; Bardhyl S. ÇIPI, Bioetika në një këndvështrim mjekoligjor, Sh. B. Naim Frashëri, Tiranë 2001, fq.138.
[39] Khs. Bardhyl S. ÇIPI, vep. e cit., fq. 139.
[40] Khs. Ivan FUCEK, vep. e cit. fq. 181 - 182.
[41] Khs. Ivan FUCEK, Eticki vidik ljudskog embrija/fetusa, në: Ana VALORIC-MRŠIC (ed.), vep. e cit., fq. 142. [42] Këtë definicion të abortit nga aspekti moral, e gjëjmë në: KONGREGATA PËR DOKTRINËN E FESË, Deklarata mbi abortin e qëllimtë, AAS 66. Deklarata e përmendur është e thurrur dhe e pajisur me citate nga Bibla dhe shumë vepra teologjike, të cilat gjatë historisë së Kishës kanë qenë zë mbrojtës i jetës, pra kundër abortit. Kisha Katolike, posaçërisht Selia Shenjte nuk do të heshtë asnjëherë sa i përket abortit. Zëri i saj do të ngritet prore për të mbrojtur jetën e fëmijëve të palindur. Rreth kësaj teme do të dalin dokumente e enciklika që do të jenë në anën e jetës - Donum vitae (1987), Evangelium vitae (1995) etj.
[43] Khs. Andreas LAUN, Fragen der Moraltheologie heute, Herder, Freiburg - Basel - Wien 1992, fq. 19 - 20.
[44] Khs. Tonci MATULIC, vep. e cit., fq. 157. Ky mentalitet ka lindur dhe është përhapur kryesisht në Amerikë. Më vonë, jehona e madhe e kësaj ideje dhe këtij mentaliteti, ka pasur ndikim të madh në të gjithë botën, e në veçanti në Europë. Të nisur nga mentalitet kohet e fundit janë formuar edhe shumë grupe e shoqata feministe me ide të njëjta: për lirinë e gruas të kryej abortin.
[45] Këtu mendojmë në mënyrën e natyrshme të ngjizjes, përkatësisht të krijimit të një njeriu të ri.
[46] Të cekim edhe këtë se, kur e zëmë në gojë abortin në aspektin juridik atëherë kemi dy lloj abortesh: aborti legal (nuk u nënshtrohet ligjeve penale) dhe ilegal (që është me ligj i ndalueshëm).
[47] Kodi penal zviceran: StGB, Art. 118 Abtreibung.
Abtreibung durch die Schwangere
1) Treibt eine Schwangere ihre Frucht ab oder lässt sie ihre Frucht abtreiben, so wird sie mit Gefängnis bestraft.
2) Die Verjährung tritt in zwei Jahren ein.
Art. 119 Abtreibung durch Drittpersonen
1) Wer einer scahwangeren mit ihrer Einwilligung die Frucht abtreibt, wer einer Schwangeren zu der Abtreibung Hilfe leistet, wird mit Zuchthaus bis zu zehn Jahren bestraft... [48] Claudia BLAGETTI, Leitlinie für persönlichen Entscheid, në: Aargauer Zeitung të datës 11.05.2002 botimi në internet: www.aargauerzeitung.ch
[49] Abstimung: Föderalismus beim Schwangerschaftsabbruch, Meisten Kantone verfahren liberal, in: Aargauer Zeitung, 29.04.2002. Sipas statistikave publike në Zvicër në vit abortojnë 12.000 deri 13.000 gra. [50] Dr. Teol.Alberto BONDOLFI, në: "Walliser Bote", 29.3.1996 [51] Andreas Arz DE FALCO, (moralist katolik), në: Pfarrblatt der kath. Kirche të Kt. Zürich, 25.6.95 [52] Schwangerschaftabbruch/Abtreibung: Ethische Fragen, në: www.fristenloesung.ch/de/ethik/ethikre.htm [53] Sibyle Burger-Bono (kryetare e "Alliance F", lidhjes së organizatave të gruas në Zvicer), Ein äusserst umstrittenes Abtreibungsverbot, në: Neue ZüricherZeitung, 17 maj 2002. Sipas Sibyle, e cila mbështetet në kërkimet shkencore relevante, thotë se në një stadium të hershëm të shtatëzanisë nuk mund të bëhet dallimi mes trupit të gruas dhe embrionit, dhe se emrioni pa nënën nuk është i aftë për jetë, dhe për këtë ai nuk mund të ketë dinjitet të ndryshëm nga ai i nënës. [54] Khs. Dominik Müggler-SCHWAGER (anëtare e komitetit të inisiativës "për nënën dhe fëmijën"), Die Probleme beseitigen, nicht die Kinder, në: www.nzz.ch, të datës 10.042002. [55] Nationale Ethikkommission im Bereich Humanmedizin, Stellungnahme der Nationalen Ethikkommission zur Fristenregelung (Stellungnahme Nr. 2/2002) të datës 2.05.2002. [56] R.J SCHWEIZER - P. SALADIN, në: Kommentar BV, Art. 24 navis, Rz. 26. I njëjti edhe në skriptën e prof. Schweizer në Univ. e St. Gallen-it, Staatsrecht II - Grundrechte, fq.11. [57] Po aty krahaso edhe : Schwangerschaftsabbruch - Ethische Grundfragen http://www.svss-uspda.ch/de/fristenloesung/pfurtner.htm, JA zur Fristenregelung aus Sicht der Bioethik http://www.svss-uspda.ch/de/experten/bioethik.htm
[58] Christian STARCK (profesor ordinar i të drejtës publike në Universitetin e Göttingen-it), Der moralische Statut des Embrions, në: www.nzz.ch, të datës: 14 prill 2001.
[59] GLS - Gesellscahft für den Schutz des ungeborenen Lebens in der Schweiz, Abtreibung: Lebenschutz cotra Selbstbestimmung?, në: www.lebenswert.ch/hintergrund/hintergrund.htm.
[60] In Deutschland nur mit schein, Schwangerschaftsabbruch Konfliktberatungsstelle muss besucht werden, në: www.aargauerzeitung.ch, 17.04.2002-05-17. Edhe Shoqata e Caritasit Katolik Gjerman ka njoftuar se vetëm në vitin 1997 pas 20. 000 këshillimeve që i ka bërë 1/4 e grave kanë vendosur që të mos abortojnë, por ta mbajnë fëmijën. (Papa këto këshillimore katolike i ka kritikuar dhe e ka ndaluar që këto të lëshojnë çertifikata për abortin. Pas përpjekjeve të shumta nga ipeshkvët e ndryshëm gjermanë, më në fund dorëzohen nga përpjekjet e tyre që ta kundërshtojnë vendimin e Papës, pra ndalimin e dhënieve të këtyre lloj çertifikatave, mirëpo vetëm institucioneve të kishës). Kodi penal gjerman e sanksionon abortin me sa vijon:
§ 218 Schwangerschaftsabbruch
(1) Wer eine Schwangerschaft abbricht, wird mit Freiheitsstrafe bis zu drei Jahren oder mit Geldstrafe bestraft. Handlungen, deren Wirkung vor Abschluss der Einnistung des befruchteten Eies in der Gebärmutter eintritt, gelten nicht als Schwangerschaftsabbruch im Sinne dieses Gesetzes.
(2) In besonders schweren Fällen ist die Strafe Freiheitsstrafe von sechs Monaten bis zu fünf Jahren. Ein besonders schwerer Fall liegt in der Regel vor, wenn der Täter
1.gegen den Willen der Schwangeren handelt oder
2.leichtfertig die Gefahr des Todes oder einer schweren Gesundheitsschädigung der Schwangeren verursacht.
(3) Begeht die Schwangere die Tat, so ist die Strafe Freiheitsstrafe bis zu einem Jahr oder Geldstrafe.
(4) Der Versuch ist strafbar. Die Schwangere wird nicht wegen des Versuchs bestraft.
§ 218 a Straflosigkeit des Schwangerschaftsabbruchs
(1) Der Tatbestand des § 218 ist nicht verwirklicht, wenn
1.die Schwangere den Schwangerschaftsabbruch verlangt und dem Arzt durch eine Bescheinigung nach § 219 Abs. 2 Satz 2 nachgewiesen hat, dass sie sich mindestens drei Tage vor dem Eingriff hat beraten lassen,
2.der Schwangerschaftsabbruch von einem Arzt vorgenommen wird und
3.seit der Empfängnis nicht mehr als zwölf Wochen vergangen sind
(2) Der mit Einwilligung der Schwangeren von einem Arzt vorgenommene Schwangerschaftsabbruch ist nicht rechtswidrig, wenn der Abbruch der Schwangerschaft unter Berücksichtigung der gegenwärtigen und zukünftigen Lebensverhältnisse der Schwangeren nach ärztlicher Erkenntnis angezeigt ist, um eine Gefahr für das Leben oder die Gefahr einer schwerwiegenden Beeinträchtigung des körperlichen oder seelischen Gesundheitszustandes der Schwangeren abzuwenden, und die Gefahr nicht auf eine andere für sie zumutbare Weise abgewendet werden kann.
(3) Die Voraussetzungen des Absatzes 2 gelten bei einem Schwangerschaftsabbruch, der mit Einwilligung der Schwangeren von einem Arzt vorgenommen wird, auch als erfüllt, wenn nach ärztlicher Erkenntnis an der Schwangeren eine rechtswidrige Tat nach den §§ 176 bis 179 des Strafgesetzbuches begangen worden ist, dringende Gründe für die Annahme sprechen, dass die Schwangerschaft auf der Tat beruht, und seit der Empfängnis nicht mehr als zwölf Wochen vergangen sind.
(4) Die Schwangere ist nicht nach § 218 strafbar, wenn der Schwangerschaftsabbruch nach Beratung (§ 219) von einem Arzt vorgenommen worden ist und seit der Empfängnis nicht mehr als zweiundzwanzig Wochen verstrichen sind. Das Gericht kann von Strafe nach § 218 absehen, wenn die Schwangere sich zur Zeit des Eingriffs in besonderer Bedrängnis befunden hat.
Më tepër për këtë shih në: http://www.abbruch.verhuetung-abc.de/, nga praktika e gjykatës Kushtetuese të Gjermanisë shih: http://www.uni-wuerzburg.de/dfr/bv088203.html, Wie ist ein Schwangerschaftsabbruch gesetzlich geregelt? Në: http://www.netdoktor.de/sex_partnerschaft/fakta/Schwangerschaftsabbruch.htm [61] Progressives Gesetz, aber harte Realität, Aargauer Zeitung, 23.04.2002
[62] Rechte gibt nicht auf, Aargauer Zeitung, 26. 04. 2002,: http://www.svss-uspda.ch/de/facts/usa.htm; mbi përvojën e grave me abortimin në SHBA-të shiko: http://www.lwwonline.com/article.asp?J=2740; Anthony STEPHAN BURNSIDE, Posljedice ozakonjena pobacaja u SAD-u, në: OŽ 4 (1999), fq. 509-526.
[63] Gesetz, aber kaum Praxis, Aargauer Zeitung, 30. 04. 2002. Krahaso po ashtu edhe: THEMENREIHE DES INSTITUTS FÜR MEDIZINISCHE ANTHROPOLOGIE UND BIOETHIK, Der Schwangerschaftsabbruch in Östereich, në: http://www.imabe.org/infos/2000/ausgabe%202.htm
[64] Das liberalste Gesetz, Aargauer Zeitung, 10.052002.
[65] Harte Strafen für Abrteibung in Portugal, Aargauer Zeitung, 14.052002. Portuagalia dhe Spanja deri me tani nuk ia kanë dalë që ta rregullojnë në kohë të caktuar çështjen e abortit. Në Portugali një referendum i organizuar në vitin 1998 për këtë çështje, pra liberalizimin e abortit me nxerrjen e një ligji nuk ka korrë sukses, ngase shumica e popullsisë ka votuar kundër abortit.
[66] Me qenë se nuk e posedojmë ligjin penal të Shqipërisë, jemi të detyrueshëm ta përdorim vetëm Ligjin dhe urdhëresat e Ministrisë së Shendetësisë për abortin. Ligji është i marrë nga: Orion GLIOZHENI e tj., Abortet dhe komplikimet e tyre - Manual për punonjësit e shendetësisë, botuar nga Shoqata Shqiptare e Perinatologjisë, Botimet Toena - Tiranë 2000.
[67] Khs. Bardhyl S. ÇIPI, vep. e cit., fq. 140.
[68] Khs. Bardhyl S. ÇIPI, vep. e cit., fq. 140. Sipas të gjitha gjasave autori mendon për periudhën e sistemit komunist kur numri i aborteve ka qenë më i vogël se sa në kohën aktuale të demokracisë. Fatëkeqësisht, situata të ngjajshme kanë ndodhë edhe në shumë vende që kanë kaluar nga sistemet diktatoriale apo totalitare. Prandaj, është për tu befasuar se si demokracia i mbështetë ligjet për kryerjen e abortit, deri sa në sistemin e vetë të qeverisjes përkrahë dhe kultivon si pike kyqe të drejtat e njeriut.
[69] Khs. Nikola SRZENTIC dhe tj. (ed.), Komentar krivicnog zakona SR Srbije - SP Kosova - SAP Vojvodine, Savremena Administracija, Beograd 1981.